ԵՄ-ի հետ Հայաստանի պայմանագիրը. ինչու դա Ռուսաստանի խնդիրը չէ

ԵՐԵՎԱՆ, 18 նոյեմբերի — Sputnik. Մոսկվայի համար ցավոտ այն կետերը, որոնք 2013 թվականին դարձան հիմնական խոչընդոտը, բացառվել են, կարծում է ՌԻԱ Նովոստիի վերլուծաբան Իրինա Ալկսնիսը:

2013 թվականի նոյեմբերին Վիլնյուսում կայացած Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովին պետք է ստորագրվեր ԵՄ-ի հետ Հայաստանի Ասոցացման համաձայնագիրը, սակայն նույն թվականի սեպտեմբերի սկզբին ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանն այցելեց Մոսկվա և հանդիպեց Ռուսաստանի նախագահի հետ, որից հետո հայ առաջնորդը հայտարարեց, որ ընտրում է ԵԱՏՄ-ն, ԵՄ-ի հետ ասոցացման թեման էլ փակվեց:

4 տարի անց իրավիճակը կրկնվում է (ընդհուպ մինչև իրադարձությունների շարքի խիստ նմանության), սակայն այս անգամ արդյունքն, ըստ ամենայնի, այլ է լինելու:

Մեկ շաբաթ հետո` 2017 թվականի նոյեմբերի 24-ին, Բրյուսելում կայանալիք Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովին պետք է ստորագրվի ԵՄ-ի հետ համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության մասին համաձայնագիրը: Մի քանի օր առաջ` նոյեմբերի 15-ին, կայացավ Սերժ Սարգսյանի այցը Մոսկվա: Հանդիպման` հանրությանը ներկայացվող կողմն ընդգծված կենտրոնացած էր մարդասիրական և մշակութային ոլորտի վրա, գլխավոր իրադարձություն էլ դարձավ Վլադիմիր Պուտինի կողմից իր հայ գործընկերոջը Վրուբելի կտավներից մեկի հանձնումը, որը գողացել էին ավելի քան երկու տասնամյակ առաջ:

Դա լուրջ հիմքեր է տալիս մտածելու, որ այս անգամ ՀՀ-ԵՄ համաձայնագրի նոր ստորագրման ժամանակ որևէ խոչընդոտ չի առաջանա, և մի քանի օր հետո այն հաջողությամբ կստորագրվի Բրյուսելում: Այս հանգամանքն, իր հերթին, ստիպում է հասկանալ տեղի ունեցածի` բավական լուրջ փոփոխությունների պատճառները:

Թեև համաձայնագրի տեքստը հրապարակվել էր մոտ մեկ ամիս առաջ և ավելի քան 350 էջանոց փաստաթուղթ է իրենից ներկայացնում, փորձագետներն արդեն վաղուց էին խոսում այն մասին, որ հավանաբար, նոր համաձայնագիրը Մոսկվայի կողմից որևէ առարկության չի հանդիպի և կստորագրվի: Ընդ որում՝ շատ պարզ պատճառով. ինսայդերները հայտնում էին, որ տեքստից հանվել են այն կետերը, որոնք կտրականապես ձեռնտու չէին Ռուսաստանին և կարող էին կասկածի տակ դնել նրա դիրքերը Հայաստանում:

Այն ժամանակ` 2013 թվականին, հիմնական արգելքը Հայաստանի և ԵՄ-ի միջև ազատ առևտրի ենթադրյալ ռեժիմն էր: Այսինքն՝ նույն այն կետը, որը տարաձայնություններ էր առաջացրել ԵՄ-ի հետ Ուկրաինայի ասոցացման մասին պայմանագրում Մոսկվայի հետ, քանի որ Մաքսային միությունը խոցելի էր դարձնում եվրոպական առևտրային ընդլայնման համար:

Համաձայնագրի նոր տարբերակում Մոսկվայի համար ցավոտ այս և այլ կետերը հանված են:

Արդյո՞ք դա նշանակում է, որ համաձայնագրի նախագիծը բացարձակ ոչ կոնֆլիկտային բնույթ է կրում և ոչ մի ստորջրյա քարեր չի պարունակում: Ոչ: Մակերեսին առնվազն մեկ թեմա կա, որը կարող է դառնալ հետագա կոնֆլիկտային իրավիճակների առարկա:

Խոսքը Մեծամորի ԱԷԿ-ի մասին է:

Եվրոպան պնդում է, որ այն փակել է պետք և առաջարկում է Հայաստանին այլընտրանքային էներգետիկա զարգացնել: Այդ հարցին համաձայնագրի մեջ մի մեծ գլուխ է նվիրված:

Միակ աշխատող էներգաբլոկի շահագործման ժամկետը (երկրորդի աշխատանքը դադարեցվել է 1988 թվականի Սպիտակի երկրաշարժից հետո) ՀՀ կառավարությունը երկարացրել է մինչև 2026 թվականը: Ընդ որում` հաշվի առնելով այն, որ ԱԷԿ-ը կարևոր հայ-ռուսական նախագիծ է, իսկ ատոմային և էներգետիկ ընդլայնումն, ընդհանուր առմամբ, Մոսկվայի համար առաջնահերթություններից է, հենց Ռուսաստանն է այդ նպատակով պետական արտահանման վարկ (270 մլն դոլար) և դրամաշնորհ (30 մլն դոլար) հատկացրել:

Մոսկվային տեսականորեն պետք է անհանգստացներ Մեծամորի ԱԷԿ-ի փակման հետ կապված համաձայնագրի դրույթները, սակայն, իրականում, նման բան նկատելի չէ:

Նման իրավիճակի պատճառները բավականին պարզ են:

Բանն այն է, որ Մեծամորի ԱԷԿ-ն ապահովում է Հայաստանի էլեկտրաէներգիայի գրեթե կեսը (մինչև 45%): Ընդ որում, ի տարբերություն մյուս հետխորհրդային պետությունների, Հայաստանն իր կաշվի վրա է զգացել, թե ինչ է էլեկտրաէներգիայի պակասը: 1990-ականների սկզբին երկիրը մի քանի սարսափելի տարի ստիպված եղավ ապրել էներգետիկ ճգնաժամի, դրա հետևանքով Հայաստանի բնակչությունը ձմռանն ապրում էր գրեթե չջեռուցվող բնակարաններում և հոսանքազրկված էր կլոր տարին:

Այդ կապակցությամբ բավականին կասկածելի է, որ Հայաստանի իշխանություններն ու հասարակությունը նույնքան միամիտ կգտնվեն, ինչպես, օրինակ, Լիտվան, որը հրաժարվեց սեփական ատոմային էլեկտրակայանից և փակեց Իգնալինյան  ԱԷԿ-ը հանուն Եվրոպայի լուսավոր ապագայի:

Սա Եվրոպայի հետ հարաբերությունների առումով խնդիր է, առաջին հերթին, Հայաստանի համար, այլ ոչ թե Ռուսաստանի:

Կա ևս մեկ պոտենցիալ կոնֆլիկտային թեմա՝ կապված համաձայնագրի ստորագրման հետ, սակայն այն կրկին ու առաջին հերթին վերաբերում է հենց Հայաստանին: Խոսքը հայկական օրենսդրության համապատասխանեցումն է եվրոպականին: Արդեն այսօր օրակարգում է ընտանեկան բռնության մասին օրենքը, որը չափազանց բուռն և բացասական արձագանք ստացավ հասարակության շրջանում:

Հաշվի առնելով ժամանակակից Եվրոպայի բռնած չափազանց լիբերալ և քաղաքականապես կոռեկտ ուղղությունը, ավանդական արժեքներին հակված հայ հասարակության շրջանում օրինաչափ հարցեր են առաջանում. ուրիշ ի՞նչ օրենքներ է Երևանին պարտադրելու Բրյուսելը համաձայնագրի ստորագրումից հետո:

Սակայն դա էլ Ռուսաստանի խնդիրը չէ, այլ Հայաստանի` որպես ինքնիշխան պետություն, և ԵՄ-ի հետ նրա հարաբերությունների:

Հավանաբար, հենց այստեղ է պետք փնտրել պատասխանները, որոնք ստեղծված իրավիճակում բացատրում են Ռուսաստանի բարյացակամ դիրքորոշումը:

Մոսկվան վերջին տարիներին պնդում է, որ նա, ի տարբերություն ԱՄՆ-ի, որը պարզապես հրամաններ է տալիս իր վասալ-սատելիտներին, իր գործընկերներից և դաշնակիցներից ոչ մեկին որևէ բան չի պարտադրում: Ռուսաստանի առաջին դեմքերն ամեն անգամ հիշեցնում են, որ Ռուսաստանը հարգում է ուրիշի ինքնիշխանությունը և չի խառնվում ուրիշների ներքին գործերին: Այլ հարց է, որ Ռուսաստանն իր շահերը պաշտպանելու իրավունք ունի և այդ նպատակով օգտագործում է իր ենթակայության տակ գտնվող գործիքները:

2013 թվականին Ռուսաստանն, իր ազգային շահերի նկատմամբ լուրջ սպառնալիքի առջև կանգնած լինելով, համոզեց հայկական ղեկավարությանը փոխել իր դիրքորոշումը: Կարելի է ենթադրել, թե կոնկրետ ինչ փաստարկներ է այն ժամանակ առաջ քաշել Կրեմլը:

Սակայն այժմ, երբ ամենասուր հարցերը հանված են, Հայաստանը կարող է գործել սեփական հասկացողության և ցանկության համաձայն:

Հատկանշական է, որ գործողությունների նման ազատություն ունի մի երկիր, որն առանցքային ոլորտներում` էկոնոմիկայից և էներգետիկայից մինչև պաշտպանություն և անվտանգություն, կախված է Ռուսաստանից: Միացյալ Նահանգներն, ինչպես ցույց է տալիս պրակտիկան, այլ դեպքերում հաշվի չէր նստի ուրիշների հետ:

Ռուսաստանը հարգում և ընդունում է արտաքին քաղաքականության բազմավեկտոր բնույթը պահպանելու Հայաստանի ձգտումը: Հայաստանն, իր հերթին, ստիպված կլինի հաղթահարել նման մոտեցմամբ հղի մարտահրավերները:

Իրավիճակն առավել ևս հետաքրքրաշարժ է, քանի որ երիտեվրոպացիների մեծամասնության լավատեսական պատրանքներն արդեն հօդս են ցնդել, իսկ ժամանակակից Եվրոպայի և նրան միանալ ցանկացող երկրների շատ բարդ իրողություններն ակնհայտ դարձան.

— Եվրոպայի նեոգաղութային բնույթը,

— Արդիական արմատական-ազատական դրույթների պարտադրում դրան ոչ պատրաստ ավանդական հասարակությանը,

— Ճգնաժամային երևույթներ ԵՄ-ի ներսում և ԵՄ-ի ներսում Բրյուսելի նկատմամբ ահագնացող ընդդիմությունը որոշ «դավաճան» պետությունների կողմից (Լեհաստան, Հունգարիա):

— Բրյուսելի պատրաստակամությունը՝ ցանկացած պահի հետ հանձնել և զրկել տրամադրած արտոնություններից (բավական է հիշել Վրաստանի հետ մազից կախված առանց վիզայի ռեժիմը):

— Եվ այլն, և այլն։

Մի խոսքով՝ Հայաստանը պատրաստ է Եվրոպայի հետ հարաբերությունների նոր էջ բացել նրա համար չափազանց դժվար մի ժամանակաշրջանում և անհայտ հանգուցալուծմամբ, սակայն, ինչպես վերը նշվեց, դա Մոսկվայի խնդիրը չէ: