Վարդուհի Հոսեփյան, հատուկ Sputnik-ի համար.
Ներկայում Ուկրաինայի միջուկային էներգետիկան մեծ խնդիրներ ունի։ Եվրոպական Միությունը պարտավորվել է «հոգ տանել» ներքին հակասություններից քայքայվող երկիրի մասին։ Բարի, ավագ ընկերոջ քողի տակ նա փորձում է երկիրը ծնկի իջեցնել։ Առաջին ակորդները լսվեցին, երբ եվրոպացինները կարգադրեցին ուկրաինական «Էներգոատոմին» «Արևելյան գործընկերության» շրջանակներում հրաժարվել ռուսասկան վառելիքից և օգտագորցել Westinghouse ընկերության կողմից արտադրվող փորձնական ամերիկյանը։ Սրա հետ մեկտեղ ուկրաինացիներին, փաստացի, առաջարկել են աչք փակել այն բանի վրա, որ վառելանյութը չի անցել համապատասխան փորձակում։ Ավելին՝ նախկին Խորհրդային Միության երկրների ատոմակայների միջուկային ռեակտորներն աշխատում են ռուսական վառելիքով։
Որպեսզի ուրախացնի Ուկրաինային, Եվրոմիությունը խոսք է տվել նրան տարբեր բոնուսներ և ատոմակայանների արդիականացմանը ուղղված տարբեր քայլեր, նաև արևային և քամու էլեկտրակայաների կառուցում։ Որպես հետևանք, ատոմակայանի գործունեության մեջ մշտական ընդհատումներ են տեղի ունենում, որոնք պայմանավորված են կայարաններում տեխնոլոգիական վթարներով, որոնք էլ, իրենց հերթին, բերում են պարբերական հոսանքազրկումներ։ Ատոմակայնների ղեկավարությունն ամեն կերպ փորձում է թաքցնել վթարների իրական պատճառները, բայց դա երկար ժամանակ չես թաքցնի։ Օրինակ՝ վերջին խափանումը տեղի է ունեցել հուլիսին, Ռովենսկու ատոմակայանում։ Ստիպված էին անջտել էներգաբլոկներից մեկը։
Բայց հարցը ոչ միայն տեղի բնակիչների անհարմարության մեջ է. վթարներն ատոմակայանում կարող են բերել գլոբալ աղետի, որի համեմատ Չեռնոբիլը անհեթեթություն կթվա։ Ահա այստեղ Եվրոպական Միության ներկացուցիչները պետք է մտածեն, որ եթե Ուկրաինայում նման բան տեղի ունենա, ապա Եվրոպան անմասն չի մնա այդ աղետից։ Հիմա էլ փորձագետները նշում են, որ եվրոպական որոշ երկրներում ճառագայթման մակարդակը զգալիորեն աճել է:
Ոչինչով չի տարբերվում նաև հարցի ֆինանսական կողմը։ Նման խանգարումները և սարքավորումների ձախողումը «Էներգոատոմ»-ի վրա էժան չեն նստում։ Համեմատաբար կարճ ժամանակահատվածում ընկերության շահույթը նվազել է ավելի քան չորս անգամ։ Նոր վառելիքի անցումից հետո լուրեր պտտվեցին այն մասին, որ Westinghouse ընկերությունը հայտնեվել է սնանկացման եզրին։ Այսպիսով՝ ստեղծվում է անհույս իրավիճակ, երբերկրում կարող է «վերջանալ» էլեկտրականությունը։
Անցնելով հիմնական ասելիքին՝ նշենք, որ ամենահետաքրքիրն այն է, որ իր ձեռքը վերցնելով Ուկրաինային, Եվրամիությունը որոշել է ուշադրությունը սևեռել նաև Հայաստանի վրա։ Քողի տակ առնելով իր մտադրությունները՝ Եվրոմիությունը սկսել է խոսել Մեծամորում գործող հայկական ատոմակայանի վտանգների մասին։ Բանը այն է, որ Հարավային Կովկասում սա միակ կայանն է, որն էլեկտրականություն է մատակարարում համարյա ամբողջ Հայաստանին, և այն կարելի է համարել պետության սիրտը:
Բայց Մեծամորում ատոմակայան ունենալը դուր չի գալիս ԵՄ-ին, և նրան կանգնեցնելը Եվրամիության գլխավոր նպատակն է Հայաստանում։ Նրանք Երևանին են ներկայացնում «անհերքելի փաստեր» ատոմակայանի փակման և նորի կառուցման հնարավորությունների վերաբերյալ։ Եվ թվում էր՝ ամեն ինչ նորմալ է, ուղղակի Բրյուսելը չի պատրաստվում մաս կազմել նորը կառուցելու ծրագրում, մինչև Հայաստանը չստորագրի համաձայնություն՝ «Արևելյան գործընկերության» շրջանակներում։
Այս քայլն իր հերթին երկիրը կկանգնեցնի մի շարք խնդիրների առաջ. նաև ստիպված կլինենք հրաժարվել Ռուսաստանից, որը, միակ երկիրն է, որ պատրաստ է Հայստանին օգնել՝ ատոմային էներգետիկայի հարցում՝ անտեսելով Թուրքիայի և Ադրբեջանի շահերը։ Ակնհայտ է, որ Հայաստանի հետ Եվրամիությունը փորձ է անելու խաղալ նույն էներգետիկ քարտով, ինչ Ուկրաինայի։
Բայց ի տարբերություն Կիևի, Երևանը չի պատրաստվում դառնալ ԵՄ վասալ։ Որպես իր կարծիքն ունեցող երկիր, Հայաստանն արդեն ցույց է տվել, որ միայն ինքն է որոշում, ում հետ համագործակցի։ Այսպիսով, ԵԱՏՄ —ին Երևանի միանալու մասին համաձայնագրի ստորագրումից հետո, Եվրոպական Միությունը սկսել է ավելի պասիվ հանդես գալ։ Թվում է՝ թեման դարձել է ոչ ակտուալ։ Բայց հանկարծ Հայաստանը և Ռուսաստանը համաձայնագիր ստորագրեցին Մեծամորի ատոմակայանի շահագործումը երկարաձգելու վերաբերյալ։ Համաձայնագրի շնորհիվ Հայաստանը Մոսկվայից ստացավ 270 մլն դոլարի վարկ, ինչպես 30 մլն դոլարի դրամաշնորհ։
Ու Եվրամիությունը նորից սկսեց առաջ տանել խաղաղ միջուկային էներգիայի օգտագործման, Մեծամորի փակման և երկրում նոր, հզոր և ժամանակակից կայանի կառուցման վերաբերյալ հարցերը։ Այս ծրագրերի տնտեսական իրագործելիությունը, հայ փորձագետների կարծիքով, համարյա զրոյական է։
Այդ ամենի հետ մեկ տեղ, համացանցում սկսվեց Երևանի և Մոսկվայի միջև էներգետիկ համագործակցության հետապնդում։ Կարելի է գտնել նյութեր՝ «Հայաստանը միանում է եվրոպական երկրների ընտանիքին» վերնագրերով։ Անանուն հոդվածում նշվում է, որ Հայաստանը պատրաստ է երկխոսություն վարել Եվրամիության հետ նոր կայանի վերաբերյալ, միայն թե «մեծ եղբայր» Ռուսաստանը դեմ է։
Ըստ քարոզչական հոդվածի՝ Եվրամիությունը ամեն կերպ փորձում է Հայաստանին տեղափոխել դեպի այլընտրանքային էներգիայի օգտագործման, բայց «Ռուսաստանի ճնշման տակ Հայաստանի իշխանությունները հետաձգում են միջուկային ռեակտորների օգտագործումը դադարեցնելու մասին որոշումը, չնայած միջազգային և բնապահպանական կազմակերպությունների ծայրահեղ մտահոգության կայանների անվտանգության պայմաններ մասին»: Իսկ արևմտյան մոդերատորները նույնիսկ չեն հարցնում ՄԱԳԱՏԷ-ի պաշտոնական դիրքորոշման մասին, որը նշել է, որ գործող էներգաբլոկի շահագործումը հուսալիության և անվտանգության հետ լուրջ խնդիրներ չունի։
Պարզ չէ ԵՄ-ի հետ Երևանի էներգետիկ համագործակցության օգուտը։ Եվ, ինչպես ցույց է տվել Ուկրաինայի փորձը, չարժե։ Ոչ մի լավ բան Եվրոպական Միության հետ էներգետիկ անվտանգության բնագավառում համագործակցությունից չենք ստանա։
