Ռուբեն Գյուլմիսարյան, Sputnik.
Սկզբում այդ ուղությունը նախանշեց առողջապահության նախարար Լևոն Ալթունյանը, իսկ հետո քաշոզարշավը, կարծես, գլխավորեց Առողջապայության ազգային ինստիտուտի տնօրեն Ալեքսանդր Բազարչյանը։
Բազարչյանն ասում է, որ Հայաստանի կառավարության կողմից հաստատված ծխելու դեմ պայքարի նոր ռազմավարության նախատեսած բոլոր սահմանափակումները կիրառվելու են մեկ նպատկով` պահպանել բնակրչության առողջությունը։
«Մենք չենք պատրաստվում մտցնել սահմանափակումներ հանուն սահմանափակումների։ Ռազմավարության շրջանակում օրեսդրական ակտերով նախատեսված ցանկացած սահմանափակումերի նպատակը մարդկանց առողջության վրա ծխի ազդեցությունը պակասեցնելն է։ Մեր նպատակը ոչ թե ծխախոտը, այլ առողջությունը հսկելն է», – ասել է Բազարչյանը։
Թույլ տանք մեզ կասկածել հարգելի նախարարի ու ինստիտուտի տնօրենի անկեղծությանը։
Առաջին հերթին, դժվար է վիճարկել այն փաստը, որ մեր առողջապահությունը շատ ավելի անհապաղ միջոցառումների կարիք ունի, քան ծխելու դեմ պայքարի վրա ժամանակ ու մարդկային ներուժ վատնելը։ Հայաստանի շատ բնակիչներ բժիշկների հետ հանդիպում են միայն այն ժամանակ, երբ նրանց շտապօգնության մեքենայով են հիվանդանոց հասցնում։ Շուտով թոշակառուները նույնիսկ չեն կարողանալու պոլիկլինիկա գնալ. այնտեղ օր օրի կրճատվում է անվճար ծառայությունների թիվը։
Ամբողջ աշխարհում արդեն մի քանի տասնամյակ ծխելու դեմ պայքարը եկամտաբեր բիզնես է դարձել, դրա համար աստղաբաշխական գումարներն են հատկացվում` տարբեր ծրագրերի ու դրամաշնորհների տեսքով։ Դրանով կարելի է շատ լուրջ գումարներ վաստակել։
Օրինակ`թվերը ծիծաղելի են։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կանխատեսումների համաձայն` Հայաստանում ծխելու դեմ պայքարի խիստ քաղաքականություն անցկացելու դեպքում առաջիկա 5 տարիների ընթացքում ծխողների քանակը կարող է կրճատվել 42%–ով, իսկ հետագա 40 տարիների ընթացքում` 63%–ով` կանխելով վաղաժամ մահերի 187 հազար դեպք։
Այդպիսի պայքարողները միայն մղձավանջներում կարող են տեսնել ֆանտաստիկ իրավիճակը, երբ բոլոր ծխողները միանգամից որոշում են թողնել ծխելը։ Քանի որ տասնյակ հազարավոր մարդիկ ամբողջ աշխարհում կզրկվեն հսկայական եկամտից, որն «ազնվաբար» կոչել են «ծխելու դեմ պայքար»։
Ահա և ապացույց, որը ներկայացրել է հենց ինքը` պարոն Բազարչյանը։ Նրա խոսքով` առաջին օղակի բժշկական անձնակազմը խորհրդատվություններ կրտամադրի ու օգնություն կցուցաբերի այն մարդկանց, որոնք ուզում են թողնել ծխելը։ Դրա համար բժիշկները հատուկ գիտելիքներ կստանան, իսկ բնակչությանը կտեղեկացնեն, որ տեղական բուժարաներում նրանք կարող են օգնություն ստանալ։ Բնականաբար, բուժման համար դեղեր հարկավոր կլինեն։
Հասկանալի է, որ բոլոր այս միջացառումները մեծ գումարներ են պահանջում, որոնք պարզապես մեր պետբյուջեյում չկան։ Դրա համար տրամաբանական կլինի ենթադրել, որ ծխելու դեմ պայքարի արտասահմանյան դրամաշնորհների ալիքը Հայաստան է հասել, ու պետք է ստացած գումարի դիմաց մի բան անել։ Ծխախոտի տուփերի վրայի սարսափելի նկարները եկամտի աբղյուր չեն, իսկ բժիշկների խորհրդատվություններն ու դեղորայքը, բնականաբար, վճարովի կլինեն։ Եվ կարևոր չէ, որ ո՛չ խորհրդատվությունները, ո՛չ էլ դեղորայքը, ոչ ոքի ծխելու սովորորությունից չեն ազատի` այդպիսի խնդիր էլ չկա։
Հաջորդ հարցը։ Այսպես կոչված ծխելու դեմ պայքարն արդեն սկսում է խախտել մարդու հիմնարար իրավունքները։ Ի սկզբանե հասկանալի է, որ չի կարելի ծխել դպրոցներում, նախարարություններում, վերելակներում, այլ հասարակական վայրերում ծխել չի կարելի ու ոչ ոք չի էլ ծխում։ Ու եթե որևէ մեկը ծխում է, պետք է տուգանվի։ Ու ոչ թե այն պատճառով, որ ծխելը վնասակար է, այլ քանի որ կան մարդիկ, որոնք ծխախոտի ծխի հոտը տանել չեն կարողանում։
Բացի այդ, հավատս չի գալիս, որ Հայաստանում հնարավոր է արգելել ծխելը, օրինակ, մարզադաշտերում։ Ֆորմալ կարելի է արգելել, բայց միևնույնն է ծխելու են, ու ոչ ոք չի տուգանի, քանի որ տուգանողը, ամենայն հավանականությամբ, ինքն էլ է ծխում։
Այստեղ մենք սահուն կերպով անցում ենք կատարում այն սարսափներին, որոնք պատմում են ծխելու վնասների մասին։ Ռուսաստանում արդեն հայտնվել են տարեց չամուսնացած աղջիկներ, որոնք ծխող մարդուն տեսնելիս` մոլեգարի պես մոտենում են, սկսում դատապարտել նրան ու բացատրել, թե ինչ Աստծո պատիժներ են նրան սպասվում։ Այդպիսի կանայնք սկսում են հազի նոպա ունենալ նույնիսկ չվառած ծխոխոտից, իսկ դա արդեն կածկածներ է առաջացնում` արդյո՞ք նրանք ադեկվատ են։ Ի դեպ, նրանք շատ նման են աղանդավորներին։
Բայց նրանք բացառություններ են։ Որպես կանոն` ծխախոտ ծխելն այդքան էլ վտանգավոր չէ, որքան ենրկայացնում են դրա դեմ պայքարողները։ Նշենք, հենց թութուն ծխելը, այլ ոչ թե այն անհայտ զանգվածը, որով այսօր լցնում են ծխախոտը։ Դրա համար հիմա բոլորից նույն համն է գալիս` անկախ գնից ու արտադրողից։ Այդ ծանգվածն, իրոք,կարող է վնասակար լինել, իսկ ծխախոտը…
Մի օրինակ լրագրող Դմիտրի Կոսիրևից, որը շատ է գրում ծխելու դեմ պայքարի անպետքության մասին։ «Կոլումբիայի, ԱՄՆ, դատարանը որոշում է կայացրել Food & Drug Administration–ի տարածած նյութերի ցուցակներից հանել ամերիկայն առողջապահության նախարարության մի քանի զեկույցները` ծխելու վնասի մասին ու FDA խորհրդատուների կազմից բացառել փորձագետներին, որոնք կապ ուենին այդ փաստաթղթերի կազմելու հետ»։
Ինչու՞։ Որոհետև այդ փորձագեները, ինչպես որոշել է դատարանը, գումար էին ստանում Glaxo և Pfizer դեղագործական ընկերություններից, որոնք ուղիղ գումարային եկամուտ էին ստանում ծխելու դեմ պայքարից. օրինակ` դեղորայք են արտադրում, որոնք իբր օգնում են թողնել ծխելը։ Այդ ընկերությունները ակտիվորեն միջոցներ են նվիրաբերում ծխելու դեմ պայքարող հիմնադրամներին, քանի որ դեքորայքի վաճառքը բազմամիլիոնանոց բիզնես է, շատ ավելի մեծ, քան ծխախոտի բիզնեսը։
Իսկ ի՞նչ զեկույցների մասին է խոսքը։ Դրանցից մեկը 1998 թվականի, նիկոտինային կախվածության մասին էր։ Երբևիցե լսե՞լ եք, որ նիկոտիը հերոինից ուժեղ կախվածություն է առաջացնում, ու որ բոլոր ծխողները թմրամոլներ են։ Ահա։ Այդ զեկույցն այլևս չկա։
Հիմա այն մասին, թե ով են այդ փորձագետները։ Թվարկենք նրանց անգլերենով` Jonathan Samet, Neal Benowitz և Jack Henningfield։ Նրանք ու ևս մի քանի մարդ, պարզվում է` մոտ 30 տարի դրամաշնորհներ, մրցանակներ ու այլ գումարներ էին ստանում երկու ընկերությունից, որոնք անմիջականորեն ու նյութապես հետաքրքրված էին, որ ծխելը սահմանափակեին, որպեսզի մարդիկ հավատային պասիվ ծխելու վնասակարությանը, վախեցնում էին ուրիշներին` ստիպելով մարդկանց բժիշկի դիմել ծխելը թողնելու համար։
Ակնհայտ է, որ ծխելու դեմ քարոզարշավները ցանկացած երկրում սկսվում ու ֆինանսավորվում են շահադիտական նպատակներով, բշժկական լոբբիների կողմից։ Գաղտնիք չէ, բավական է նայել այդ քարոզարշավը ֆինանսավորող ընկերությունների ցուցակին։
Կան բազում ապացույցներ, որ ծխելն այդքան վնասակար չէ, ինչպես ասում են։ Երկար ժամանակ բժիշկները թաքցնում էին այդ փաստերը, բայց հետզհետե դրանք հասարակությանը հայտնի են դառնում։ Փաստացի, միակ ապացուցված վնասը կարելի է համարել ծխողի թոքերի փոքրացումը, ում մոտ հևոց է առաջանում, եթե նա արագորեն հինգերորդ հարկ բարձրանա։ Մնացածն ապացուցված չէ, իսկ երբեմն նույնիսկ հերքված է բազմաթիվ փորձերով, որոնց արդյունքներն աշխատում են չհրապարակել։
Հունաստանում ծխողների թիվն ամելի մեծ է քան Եվրոպայի որևէ այլ տեղ, ու նրանց թիվը արունակումէ աճել` ծխելու դեմ «արդյունավետ» պայքարին հակառակ։ Բայց պարզվում է, որ Հունաստանում Եվրոպայի այլ երկրների համեմատ ամենաքիչն են մահանում ուռուցքներից ու սրտանոթային հիվանդություններից։ Այո, Հունաստանում ծով ու օդ կա` Եգեյան ու մաքուր։ Մեկ էլ ձիթապտուղ ու նարինջներ։
Իսկ Հայաստանում ծով չկա, իսկ օդը տեղ–տեղ է մաքուր։ Փոխարենը Հայաստանում առողջապահակամ հազարավոր խնդիրներ կան. Խնդիրներ, որնք իսկապես անհապաղ լուծում են պահանջում։
Բայց խնդիրն այն է, որ այդ անհետաձգելի ւո իսկապես անհրաժեշտ ծրագրերը որևէ կերպ չեն ֆինանսավորվում, կամ ֆինանսավորվում են ոչ բավարար չափով` իսկ ծխելու դեմ պայքարի համար ահռելի գումարներն են գալիս, հենց նույն Առողջապահական համաշխարհային կազմակերպություններից, օրինակ։
Նույնքան շռայլորեն դրսից ֆինանսավորվում են կրոնական աղանդները, դրանք դանդաղ աշխատացնող ականներ են։ Ի դեպ, դրանց վնասն անհամեմատ ավելի մեծ ու դավադիր է, քան ծխելուց։ բայց դա արդեն այլ թեմա է։
