Քանի որ այս տարի լրանում է մեր Սահմանադրական դատարանի 25-ամյակը, թույլ տվեք շնորհավորել բոլորին այդ առիթով ու նաև շատ հակիրճ անդրադառնալ մեր Սահմանադրականի հետընտրական պատմության որոշ դրվագների։
1995-ի մեր խորհրդարանական ընտրությունները ակնհայտորեն լավը չէին։ Սա ես չեմ ասում. եվրոպացի դիտորդներն այդ ընտրությունները գնահատեցին այսպես՝ ազատ, բայց ոչ արդար։ Նման խիստ, միանշանակ գնահատական միջազգային դիտորդները այլևս երբեք չտվեցին հետագա ընտրություններից որևէ մեկին։ Բա ինչո՞ւ այն ժամանակ ընդդիմությունը չդիմեց ՍԴ։ Շատ պարզ պատճառով՝ 95-ին դեռ Սահմանադրական դատարան չունեինք, նոր էինք Սահմանադրություն ընդունել։ Առանց Սահմանադրության ի՞նչ Սահմանադրական դատարան։
Ով կպատկերացներ, որ կտեսնենք Ալիևին և Էրդողանին Շուշիի կենտրոնում գրկախառնվելիս ու պարելիս
Հաջորդ տարվանից Սահմանադրական դատարանը սկսեց գործել, և միանգամից էլ հայտնվեց շատ բարդ իրավիճակում։ Ընդդիմության միասնական թեկնածուի շուրջ միավորված էին մի շարք կուսակցություններ, որոնց հաջողվեց իրենց վստահված անձանցով ապահովել ընտրատարածքների գերակշիռ մասը։ Եվ նրանք Սահմանադրական դատարան ներկայացրին կոպտագույն ընտրախախտումների մի մեծ ցուցակ։ Ինքս եմ տեսել՝ հսկայական, հաստափոր տրցակ էր։ Հիմա ասեք խնդրեմ՝ հնարավո՞ր էր արդյոք, որ Սահմանադրական դատարանը, որը ղեկավարում էր մինչ այդ փոխնախագահի պաշտոնը զբաղեցրած անձը, որոշում կայացներ նախագահի դեմ։ Շատ ճիշտ եք՝ տեսականորեն ամեն ինչ էլ հնարավոր էր, բայց ուրիշ, շատ հեռավոր մի ինչ-որ երկրում, միայն թե ոչ մեզ մոտ։
Սակայն մեր հարազատ Սահմանադրականի պատմությունը վերհիշելիս նաև չեմ կարող չփաստել, որ մեզ մոտ էլ այդ դատարանի հետ կապված այնպիսի ոչ կոնվենցիոնալ, ես կասեի՝ նույնիսկ ֆանտաստիկ, գաղափարներ են շրջանառվել, որոնք աշխարհի ցանկացած այլ պետությունում զուտ որպես շատ սրամիտ կատակ կընկալվեին։ Մինչդեռ մեզ մոտ գրեթե 20 տարի առաջ տեղի ունեցած նախագահական ընտրություններից հետո դատարանի ղեկավարն ամենայն լրջությամբ առաջարկում էր անցկացնել իր ձևակերպմամբ՝«վստահության հանրաքվե»։ Բան չունեմ ասելու՝ միգուցե այդ գաղափարը շատ բարի ու ազնիվ նպատակներ էր հետապնդում, բայց ախր շատ անսովոր էր։
Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ասենք, անցած կիրակի ես քվեարկել եմ վարչապետի գլխավորած ուժի օգտին, որն էլ հաղթել է։ Իսկ մի քանի օրից ինձ ասում են. «Բայց լա՞վ ես մտածել, միգուցե իրականում ընդդիմության օգտին էիր ուզում ձայնդ տալ։ Գնա, վերջնականապես կողմնորոշվիր, հետո նորից արի ընտրատեղամաս»։
Դժվար է պոկվել վարչապետական աթոռից, կամ կրկին Հայաստանի և Իսրայելի նմանության մասին
Երևի հիշում եք, թե որտեղից ծագեց այդ արտասովոր գաղափարը՝ «վստահության հանրաքվե», որը, բնականաբար, երբեք էլ չանցկացվեց։ Բողոքի ալիք բարձրացավ։ Եվ ի տարբերություն հոր՝ Կարեն Դեմիրճյանի, որը 1998-ին գերադասեց գործ չունենալ Սահմանադրականի հետ, թեև շատերը պնդում էին, թե Արցախում պաշտոնավարած նրա մրցակիցն ընդհանրապես իրավունք էլ չուներ մասնակցելու հայաստանյան ընտրություններին, կրտսեր Դեմիրճյանը դրանից ուղիղ 5 տարի հետո կայացած ընտրությունների ընթացքում կատարված ենթադրյալ ընտրախախտումների ցուցակ ներկայացրեց։
Տրցակն էլի հաստափոր էր՝ 1617 էջ։ Դատարանի եզրակացությունն էլ ավանդական՝ այո՛, խախտումներ եղել են, բայց դրանք ոչ մի կերպ չեն ազդել ընտրությունների վերջնական արդյունքի վրա։
Ինչպես տեսնում եք, լավագույն ավանդույթները Սահմանադրական դատարանում սրբորեն պահպանվել են երկուսուկես տասնյակ տարիների ընթացքում։ Հիմա կասեք՝ բա էդ դեպքում դատարան դիմելու իմաստը ո՞րն է, եթե որոշումը նախօրոք, ապրիորի հայտնի է։ Խոստովանեմ` երբեք չեմ հասկացել նման դիրքորոշումը, որն այս վերջին ընտրություններից հետո էլ դրսևորեցին որոշ կուսակցություններ։ Հրապարակավ զայրացած խոսում են բազմաթիվ ու բազմապիսի ընտրախախտումների մասին, իսկ երբ հարցնում ես Սահմանադրական դատարան դիմելու մասին, բերանները ջուր են առնում։ Է, կներե՛ք, եթե դուք իսկի ձեր սեփական իրավունքների համար պատրաստ չեք օրենսդրորեն պայքարել, խորհրդարան մտնելուց հետո իմ իրավունքներն ինչպե՞ս էիք պաշտպանելու։
Հեղափոխության հետևանքները, կամ ով չի ուզում երջանիկ լինել՝ գնդակահարել
