ԵՐԵՎԱՆ, 8 ապրիլի – Sputnik. ՀՀ ֆինանսների նախկին նախարար Վարդան Արամյանը ողջունում է եկամտային հարկի վերադարձման մասին օրենքի վերաբերյալ ՀՀ կառավարության հայտնած դիրքորոշումը։ Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նա այսպես գնահատեց ֆինանսների փոխնախարար Արամ Պողոսյանի երեկվա հայտարարությունն այն մասին, որ կառավարությունը հակված է վերանայել հիփոթեքային վարկի սպասարկման նպատակով եկամտահարկի վերադարձման համակարգը։
«Նախ ես ողջունում եմ, որ կառավարությունը, թեև ուշացումով, բայց ի վերջո գիտակցել է, որ դա խնդիր է։ Ես չեմ ուզում անձնավորել, բայց կառավարության շատ բարձր պաշտոնյաներ ժամանակին մեկը մյուսի հետևից ներկայացնում էին, որ սա հոյակապ ծրագիր է, այն պետք է իրականացնել։ Մեկ էլ 2-3 տարի հետո պատահաբար կառավարության ղեկավարի մոտ ի հայտ է գալիս միտք, թե` չէ, սա ոնց որ լավ ծրագիր չէ։ Պրոբլեմը այս ժամանակի կորուստն էր»,– ասաց Արամյանը։
Նախկին նախարարը հիշեցրեց, որ 2015-16թթ–ին եկամտահարկի վերադարձի ծրագիրը ներդրվեց շինարարական ոլորտին որոշակի խթան հաղորդելու համար, քանի որ շինարարական ոլորտը ու հատկապես բնակարանային շինարարությունը, Արամյանի բնորոշմամբ, 2009թ.–ի շինարարական բումից ու դրան հաջորդած տնտեսական ճգնաժամից հետո «խելքի չէր գալիս»։
2014թ.–ին կիրառված օրենքն Արամյանը համեմատում է բժշկական ասեղի հետ` նշելով, որ այն իսկապես հզոր խթան դարձավ ոլորտի զարգացման համար։ Բայց թե՛ այսօր, թե՛ ֆինանսների նախարարի պաշտոնում` 2016 — 2018թթ–ին, Վարդան Արամյանը պարբերաբար զգուշացնում էր` այդ խթանի տևական կիրառումը վտանգավոր է պետության ու տնտեսության համար։
«Քանի որ այդ ասեղը շատ մեծ իմպուլս տվեց, մենք նպատակ ունեինք որքան հնարավոր է շուտ դուրս գալ դրանից»,– ասում է Արամյանը։
Այդուհանդերձ, ինչպես նախորդ, այնպես էլ գործող կառավարությունն առ այսօր դեռ չեն վերանայել եկամտահարկի վերադարձի մասին օրենքը։
Տնտեսական բաղադրիչից զատ այս նախաձեռնությունը նաև սոցիալական բաղադրիչ էր ենթադրում. այն պետք է աջակցեր ՀՀ միջին եկամուտներ ունեցող քաղաքացիներին նորակառույց բնակարանների գնման հարցում։ Իսկ որպեսզի ծրագիրը թիրախային լինի, դրա գործարկումից 3 տարի անց` 2017թ–ին, կառավարությունը որոշեց սահմանափակել բնակարանների գինը` եկամտային հարկի վերադարձով հիփոթեքային վարկ ստանալու իրավունք սահմանելով միայն մինչև 55 մլն դրամ արժողությամբ բնակարաններ գնողների համար։
Իշխանությունն ուզում է հրաժարվել հիփոթեքի դեպքում եկամտահարկը վերադարձնելու ծրագրից
Բայց նույնիսկ այս սահմանափակման պարագայում Վարդան Արամյանը դրա սոցիալական բաղադրիչին թերահավատորեն է վերաբերում։
«Օրինակ` կարո՞ղ են Հայաստանում ամենաբարձր եկամուտ ունեցող մարդիկ` Գագիկ Ծառուկյանը, Սամվել Ալեքսանյանը, օգտվեն այդ գործիքից։ Իհարկե կարող են։ Դա իրենց սահմանադրական իրավունքն է։ Ես էլ ասում եմ` ինձ ներկայացրեք վիճակագրություն` այս բնակարան գնողներից քանիսն են պատկանում կոնկրետ սոցիալական խմբերի»,–ասում է Արամյանը։
Նման վիճակագրություն կա՛մ չի տարվել, կա՛մ չի հրապարակվել։ Այդուհարդերձ, ՀՀ ֆինանսների փոխնախարարն ապրիլի 7-ին ԱԺ–ում չէր թաքցրել, որ ծրագրի սոցիալական արդյունքները կառավարությանը չեն գոհացնում։
Դատելով փոխնախարարի խոսքից` ծրագրի տնտեսական արդյունքից ևս կառավարությունում անհանգստացած են։ Պաշտոնական տվյալներով` ծրագրի գործարկման առաջին տարում` 2014–2015թ–ին, պետական բյուջեից վերադարձված եկամտահարկը կազմել է ընդամենը 253 մլն դրամ, 2019-ին` 7.9 մլրդ, իսկ 2020 թվականին` 13.3 մլրդ դրամ: Ընդ որում, հաշվի առնելով, որ հիփոթեքային պայմանագրերը կնքվել են հիմնականում 20 տարով, եթե անգամ այս տարի կառավարությունը հրաժարվի այս գործիքից, առաջիկա 19 տարիներին պետական բյուջեն շարունակելու է կրել այդ 13.3 մլրդ դրամի բեռը։
«Հանրային միջոցներն անսահմանափակ չեն և պետք է խիստ նպատակային օգտագործվեն: Հետևաբար կա՛մ փաստում ենք, որ մենք հատուկ տնտեսական գործիք ենք կիրառում և օժանդակում ոչ արտահանելի հատվածին, կա՛մ այս գործիքը վերաիմաստավորում ենք, որպեսզի իրապես թիրախավորենք որևէ սոցիալական խնդիր և խումբ»,– նշում է Վարդան Արամյանը` հավելելով, որ այս օրենքի տրամաբանությամբ, երբ ՀՀ քաղաքացիների մի մասը հարկեր են վճարում, որպեսզի պետությունը դրանով նպաստներ, թոշակներ վճարի, սոցիալական այլ խնդիրներ լուծի, մյուսները, որոնց աշխատավարձը միջինից բարձր է, քանի որ բավարարում է հիփոթեքային վարկ ստանալու համար, պետբյուջեից գումար են ստանում, որպեսզի վճարեն իրենց վարկի տոկոսները։
Ով կօգտվի կառավարության սահմանած նոր ծառայությունից. բարձրաստիճան պաշտոնյաները շահառու չեն
Վերադառնալով կառավարության «ուշացած» մտադրությանը` Արամյանը, թեև ողջունում է այն, բայց միաժամանակ նաև որոշ մտավախություն է հայտնում` դրա հնարավոր տնտեսական հետևանքների մասին։ Խոսքը մասնավորաեպես վերաբերում է կառուցապատող ընկերություններին, որոնք իրենց բիզնես ծրագրերն արդեն կազմել են այս գործիքը հաշվի առնելով։
«Բնակարանային շինարարության մեջ զբաղված տնտեսվարողը կառավարությունից ազդակ է ստանում, որ գնա ունեցվածքը գրավ դնի, վարկ վերցնի, նախագիծ կազմի, շինարարություն սկսի, ասում է` ես օգնելու եմ, որ դուք ձեր կառուցած բնակարանները վաճառեք։ Մեկ էլ պահի տակ քնից վեր են կենում, ասում` չէ, սա լավ ծրագիր չի, Արամյանը ոնց որ թե ճիշտ էր ասում»,– նշում է Արամյանը։
Կառուցապատման ոլորտը հերթական անգամ չկործանելու համար նախկին նախարարը գործող իշխանությանը խորհուրդ է տալիս նախքան որոշում կայացնելը դրա շուրջ մանրամասն խորհրդակցություններ անցկացնել կառուցապատող ընկերությունների հետ։
«Անշարժ գույքի բորսա» ընկերության տնօրեն Արտյոմ Պրիբիլսկին Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասում է, որ որոշումը շինարարության տեմպերի վրա իհարկե կանդրադառնա, և առաջնային շուկայի բնակարանային պահանջարկը կարող է նվազել։ «Հիմա շատերի մոտ գրեթե զրոյական կամ աննշան են հիփոթեքի տոկոսների վճարումը եկամտահարկի վերադարձի շնորհիվ։ Այս միջոցը խթան էր բնակչության համար նորակառույց շենքերում բնակարան գնելու, ու կարծես մի տեսակ նորաձև էր դարձել է անշարժ գույք ձեռք բերել առաջնային շուկայից»,–ասում է նա։
Պրիբիլսկին նշում է, որ պետք է հաշվի առնել նաև այն հանգամանքը, որ շինարարությունը տևում է 2-3 տարի։ Այսինքն` առաջիկա մեկ-երկու տարվա ընթացքում մեծ թվով շենքեր կկառուցվեն, և կառուցապատողներն էլ դրանք նախաձեռնել են հաշվի առնելով, որ եկամտահարկի վերադարձի օրենքի շնորհիվ դրանք հեշտությամբ կվաճառեն։
Նրա կարծիքով` շատերն այլևս չեն կարող վարկեր վերցնել կամ շատ զգուշությամբ կդիմեն այդ քայլին։
Բարձր է հատկապես նորակառույց շենքերի պահանջարկը. Էդուարդ Ապրիյան
Հիշեցնենք` ապրիլի 7-ին ֆինանսների փոխնախարար Արման Պողոսյանը հայտնել էր, որ ՀՀ կառավարությունը հակված է վերանայել հիփոթեքային վարկի սպասարկման նպատակով եկամտահարկի վերադարձման համակարգը` չբացառելով գործող կարգի դադարեցման հնարավորությունը։ Նա նշել էր, որ այս ծախսը բնույթով սոցիալական չէ: Եվ այսօր՝ հատկապես հետպատերազմյան և համավարակային այս ժամանակաշրջանում, կան շատ ավելի այլ առաջնահերթություններ:
Ֆինանսների փոխնախարարը հայտնել էր, որ համակարգի վերանայման դեպքում այն քաղաքացիները, ովքեր արդեն օգտվում են եկամտահարկի վերադարձման գործող կարգից, կշարունակեն օգտվել դրանից մինչև իրենց հիպոթեկային պայմանագրերի ավարտը։
Նշենք, որ եկամտահարկի վերադարձի որոշումը հիփոթեքային վարկավորման պարագայում ընդունվել է 2015թ–ին և տարածվել 2014թ–ի նոյեմբերի 1-ից հետո ծագած իրավահարաբերությունների վրա։
