Այսօրվա Թուրքիայի տարածքում է առասպելական Նեմրութ լեռը։ Գագաթին կառուցված դամբարանն ու արձանախումբը 2150 մետր բարձրության վրա են, ունեն ավելի քան 2100 տարվա պատմություն: Այն թվագրվում է ՔԱ 69 – 34 թվականներով։ Քանդակված 8 մետրանոց արձանախմբի մեջտեղում Արամազդի արձանն է, որի մի կողմում դրված են Միհրի և Արտագնեսի, մյուս կողմում՝ Կոմմագենե երկրի դիցուհու և Անտիոքոս Ա-ի արձանները։ Թագավորը պատկերված է հայոց Տիգրան Մեծի թագով։
Դարերի ավերիչ ձեռքն ազդեցություն ունեցել է նաև այստեղ՝ երկրաշարժերի ու քամիների միջոցով գլխատելով երբեմնի փառքի արձանները: Հնագետներն ու պատմաբանները Նեմրութի արձանախումբը համարում են աշխարհի 8-րդ հրաշալիք, որը չի զիջում ոչ եգիպտական բուրգերին, ոչ էլ հունական աստվածների օլիմպոսյան արձաններին:
Նեմրութը Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր գագաթը չէ, բայց այնտեղից ավելի քան պարզ է երևում ամբողջ տարածաշրջանը։ Կարծես Եփրատի ավազանն ընդգրկող հսկա տարածքն ափիդ մեջ լինի՝ ստիպելով գիտակցել, թե ինչ երկիր է սա, ինչ հող, որի պահպանության համար մեր պապերը կյանք չեն խնայել հազարամյակներ շարունակ:
Նեմրութ լեռան ստորոտին են Քահթա և Ադիյաման քաղաքները։ Ադիյամանն ամենաշատ բացահայտ հայ բնակիչ ունեցող վայրերից մեկն է Արևմտյան Հայաստանում: 1971 թվականի պաշտոնական տվյալներով Ադիյամանում ապրում էր 52 հայ ընտանիք։ Այսօր հայ ընտանիքների թիվն Ադիյամանում, կրկին պաշտոնական տվյալներով, անցնում է 1600-ը: Այստեղ են ծնվել ֆրանսիական դիմադրության շարժման հերոս Միսաք Մանուշյանը, արցախյան ազատամարտի մասնակից Սարգիս Հացպանյանը, Թուրքիայում հեղինակավոր երգիչ Ստեփան Իլհան-Եփրեմյանը ու էլի շատ շատերը։
Ադիյամանը միաժամանակ ցեղասպանության օրերին ամենամեծ համակենտրոնացման ճամբարներից մեկն էր, որտեղ հավաքում էին Արևմտյան Հայաստանի տարբեր վայրերից գաղթի ճամփան բռնած հայերին՝ այնտեղից դեպի արաբական անապատներ տանելու կամ պարզապես ոչնչացնելու համար։ Ֆիզիկական գոյությունը պահպանելու համար շատ հայեր առերես թուրքացել կամ քրդացել են, ընդունել մահմեդականություն։ Այդպիսի հայերից է սերված Ադիյամանում ինձ հանդիպած Նեջաթի Բաքըրջըօղլուն։ Նա 2000-ականներին ոչ միայն վերադարձել է քրիստոնեական արմատներին, այլև գործնական քայլեր ձեռնարկել, որ Ադիյամանում առաքելական եկեղեցի կառուցվի։
«Դեռևս մանկուց մեզ ուրիշ երեխաները հայ էին ասում: Այն ժամանակ մենք չէինք հասկանում, թե դա ինչ է նշանակում, բայց երբ տարիներ անց Սիրիայից մի քահանա եկավ այստեղ ու սկսեց պատմել, թե ինչ է եղել 1915-ին ու ինչ ազգ են եղել հայերը, մենք դարձանք ավելի ինքնավստահ և ուժեղ: 100 տարի մենք կռիվ ենք տալիս հայ մնալու համար: Երեխաներիս հայկական կրթության եմ տալիս, որպեսզի չմոռանան իրենց արմատների մասին։ Եթե նախկինում լռում էինք ու տառապում, այսօր չենք լռում, չենք վախենում և չենք տառապում»,-պատմում է նա` հավելելով, որ իրենց համար կարող են ստեղծել այնպիսի խնդիրներ, որ չեն լինում ուրիշների համար:
Ադիյամանցի մեկ այլ հայ Էնվեր Փոլադը բազմիցս ճնշումների է ենթարկվել հայկական ինքնության մասին բարձրաձայն խոսելու համար, բայց շարունակում է նույն համառությամբ՝ միաժամանակ ցավ ապրելով, որ իրենց նկատմամբ հակասական վերաբերմունք ունեն ոչ միայն Թուրքիայի բնակիչները, այլև Հայաստանի Հանրապետության և սփյուռքի հայերը։
«Մենք այստեղ ծնվել ենք որպես հայ, սակայն մեր կամքով չէ, որ շատերս մահմեդական ենք: Մենք այստեղ՝ մեր բնօրրանում, ամեն օր ենթարկվում ենք հասարակական ու իշխանության ճնշման։ Նույնիսկ հուղարկավորություններ անելիս տեղի իմամները հաճախ խուսափում են մեզնից՝ լավ իմանալով, որ հայ ենք։ Բայց ի տարբերություն մյուսների, մենք այստեղ սեփական հողի վրա ենք, մեր հայրենիքում: Դա է մեզ ուժ տալիս: Երանի մեր հայրենակիցները մեզ այդպես ընդունեին»:
«Ոչ, չեմ զղջում». ինչպես համշենահայը դարձավ դիզայներ ու հիմա ուզում է աշխատել Լոպեսի հետ
Ադիյամանում, տարբեր տվյալներով, բնակչության 15-20 տոկոսն այսօր ունի հայկական ինքնագիտակցություն։
