Արթուրը, Ավետն ու Լյուսին
Խաչապուրու խմորի պատրաստումը կիսատ է մնացել. Արթուրը, Ավետն ու Լյուսին համբերատար սպասում են, որպեսզի մայրն ավարտի շատ հարցեր տվող աղջկա հետ զրույցը ու միասին շարունակեն իրենց համով գործը։
Անահիտ Պետրոսյանն ամուսնու հետ քսաներեք տարի սպասեց հրաշքին. զույգն իսկական ընտանիք է դառնում, երբ երեխաներ են հայտնվում։
«Մեկ տարի առաջ հուլիսի 10-ին, 12:15-ին նրանք իմ տուն եկան՝ Արթուրս, Ավետս ու Լուսինես. Աստծո կամքով նրանք երեքն են»,- ասում է Անահիտն ու հիշում, թե ինչպես իմացավ խնամատար ծնող դառնալու ծրագրի մասին, ինչպես տնայցի ժամանակ մասնագետներին ասաց, որ դեմ չէ երկու կամ երեք երեխա լինեն, որովհետև քույր-եղբայրներին բաժանել չի ուզում, խնամատար մայր կդառնա բոլորի համար։
«Հենց առաջին օրը, որ տուն բերեցինք, ամուսինս երեխեքի մազերը կտրեց, միասին լողացրեցինք նրանց։ Հիմա բոլոր պարտականությունները բաշխել ենք երկուսիս միջև, որ երեխաների համար ավելի լավ լինի։ Օրինակ` եթե ես երեխեքի հետ դաս եմ պարապում, ամուսինս կարող է նաև ամանները լվանալ, միայն թե ես երեխաներից չկտրվեմ, զբաղվեմ նրանցով»,- պատմում է Անահիտն ու երջանիկ հուզմունքով ասում, որ երկրորդ օրն արդեն 23 տարի երազած բառը լսեց՝ «մամա»։
Սկզբում հարազատները, հարևանները ասել են, որ դժվար է լինելու, փոքր չեն, մեծ են (Արթուրը՝ 9 ու կես, Ավետը՝ 8 ու կես, Լուսինեն 7 ու կես), ինքն էլ ծնող լինելու փորձ չունի, չեն ենթարկվի, բայց կնոջ ներքին ձայնը հուշել է, որ ամեն ինչ ստացվելու է։ «Այդպես էլ եղավ՝ մեր հրեշտակներն են։ Իհարկե, խնդիրներ լինում են, ինչպես յուրաքանչյուր ընտանիքում»,- պատմում է Անահիտը։ Խնդիրների գոյությունն էլ է ապացուցում, որ իրենք ընտանիք են դարձել։ Երեխաներին սովորեցնում են այն ամենն, ինչ իրենց կյանքում պետք կգա, ոչ միայն կրթության հարցում են օգնում, այլև սովորեցնում, թե ինչպես, օրինակ, սեղանի շուրջը նստել էլեկտրաէներգիա խնայել, անկողին հարդարել, լավ մարդ լինել։
Հուսով եմ` կկարողանամ օգնել ինչով կարող եմ. Նունե Սարգսյանը «Բարի տնակ» է այցելել
«Դամաշնիկիս կողքը մի քիչ պատռված էր, դե սեփական տուն է, դուրս ու ներս ենք անում անընդհատ, իմաստ չկար փոխելու. Արթուրս ասաց՝ «մամ, մեծանամ, կաշխատեմ, քո համար նորը կառնեմ»,- ասում է Անահիտն ու խոստովանում, թե որքան հուզեցին ու ջերմացրեցին իրեն այդ խոսքերը։
Խնամատարության ծրագրի պահանջներից մեկն է, որպեսզի երեխաների կապը կենսաբանական ընտանիքի հետ չկտրվի։ Անահիտի խոսքով՝ մոր մասին տեղեկություններ չունեն, ասում են, որ հրաժարվել է երեխաներից, իսկ հայրական կողմի հետ կապը պահպանվում է։ Երեխաներին տատիկն է պահել, որը վերջերս մահացել է։ Երեխաների հետ գնացել են հոգեհանգստին մասնակցելու, որպեսզի հասկանան, թե ինչու տատիկն էլ չի գալու, իսկ հորեղբոր, հորաքրոջ և հոր հետ կապ կա, երբեմն այցելության են գալիս։
Խնամատարության ծրագրին կարող են մասնակցել մինչև 18 տարեկան երեխաները, այսինքն՝ չափահաս դառնալուց հետո ծրագիրն ավարտվում է։ Ի՞նչ է դրանից հետո լինելու, Անահիտն առանց մի վայրկյան վարանելու պատասխանում է.
«Արթուրն ասում է՝ մամ, ամուսնանամ, քո սենյակում կմնամ կնոջս հետ, ասում եմ՝ շատ լավ, Ավետն էլ ասում է, դե ես էլ մյուս սենյակում կմնամ, Լյուսիս էլ ասում է խոհանոցը սենյակ կդարձնենք։ Մի խոսքով`իմ երեխաներն են, ոնց որ հենց ես լույս աշխարհ բերած լինեմ իմ ճուտիկ-բուլիկներն են, այլ բանի մասին չեմ էլ մտածում։
Կարոն
Աիդա Արզումանյանի ամուսինը մահացել է Սպիտակի երկրաշարժի ժամանակ` 1988–ին։ Տարիներ շարունակ դստեր հետ մենակ են եղել, մինչև որ լսեց խնամատարության ծրագրի մասին ու որոշեց, որ ինքը պիտի որդի ունենա, իսկ աղջիկը՝ եղբայր։ 2007թ.-ին Աիդայենց տուն եկավ Կարոն. նա 7 տարեկան էր, աղջիկը՝ 17։ Աիդան հիշում է, որ սկզբում աղջիկը Կարոյին խանդով էր վերաբերվում, իսկ հիմա առանց իրար կյանք չունեն։
«Տղաս արդեն քսանմեկ տարեկան է և քրոջ մասին հոգ է տանում այնպես, ինչպես յուրաքանչյուր հարազատ եղբայր դա կանի՝ ուր է գնամ, երբ է տուն գալիս»։ Աիդան հիշում է, որ սկզբում շատ դժվար էր, Կարոն հաստատությունից էր եկել և ընտանիքում պահելաձև չգիտեր, պարզապես չէր տեսել։ Բավականին ագրեսիվ երեխա էր։ Երկար ճանապարհ անցան նաև «մամա» բառին հասնելու համար.
«Մայրս մի օր մեր տանն էր, ինքը հենց սկզբից տատիկին շատ սիրեց, կապված էր հետը։ Ասացի՝ «մամ», ինչ-որ բան էի հարցնում, մամաս տղայիս ասաց՝ «տեսա՞ր, ինձ մամա է ասում, իսկ դու իրեն՝ Աիդա տյոտյա, խի՞ չես ասում «մամա»։ Խոհանոցից լսում էի իրենց զրույցը։ Տղաս ասաց՝ «ուզում եմ, բայց ամաչում եմ»։ Մայրս խոստացավ, որ եթե ինձ մամա ասի, ինչքան մոտը գումար ունի, ամբողջը կտա, որ գնա, ինչ ուզում է առնի։ Ձեռքս ուտելիք էր, տանում էի սեղանին դնեի, մեկ էլ վազելով եկավ, դիմացս կանգնեց, ասաց՝ «մամ ջան, տուր ես, կտանեմ»։ Ոտքերս թուլացան»,- Աիդան հիշում է, որ տատիկը խոստումը պահեց և իր մոտ եղած ամբողջ գումարը Կարոյին տվեց։ Ի՞նչ արեց Կարոն, ամբողջ գումարով գնաց ու տան համար հավի բուդ գնեց, ոչ մի լումա իր համար չծախսեց։ Կարոն հիմա էլ է այդպիսին, աշխատավարձը ստանում է թե չէ, մոր ու քրոջ համար նվերներ է գնում, մնացածն էլ ամբողջությամբ բերում, մայրիկին տալիս, որ նա տնօրինի։ Երբեմնի ագրեսիվ տղայից բան չի մնացել։ Կարոն բակի ամենալավ, ամենահարգալից, հոգատար տղան է։
«Ես իրեն հենց սկզբից եմ ասել, որ դու իմ տան տղեն ես, իմ օջախի ծխեցնողն ես լինելու։ Ինչքան ասում է՝ «մամ», մինչև չասեմ «հա ջան», չի հանգստանում, որ չեմ ասում, իրար է խառնվում, մտածում է՝ կարող է հիվանդ եմ, ինձ լավ չեմ զգում»։
Հիմա Աիդան նորից է դիմել խնամատար ծնող դառնալու համար. տղան է առաջարկել, ասում է՝ «արի մեկին էլ փրկենք, ոնց որ ինձ ժամանակին փրկեցիր»։ Աիդան վստահ է, որ այս անգամ ավելի հեշտ է լինելու, որովհետև տղան ու աղջիկն արդեն կօգնեն մյուս երեխայի դաստիարակության հարցում։
Սյուզին
Աննիչկա Գրիգորյանն ունի երեք որդի և մեկ դուստր, հարսներ, թոռներ. մի խոսքով` մեծ ու համերաշխ ընտանիք։ Երկու տարի առաջ ձմռանը համագյուղացիներից իմացավ ծրագրի մասին, հետաքրքրվեց, ընտանիքի հետ խորհրդակցեց ու որոշեց, որ ընտանիքում տեղ ունեն ևս մեկ անդամի համար։
«Թոռնիկս առողջական խնդիրներ ուներ, մտածեցի, որ բարի գործ անեմ, մի երեխայի ճակատագիր փրկեմ, Աստված երեխաներիս առաջ էլ դա կբերի»։
Հպում երազանքին. Անգելինայի երջանկության երեք ամիսները
Այդպես եկավ Սյուզին։ Աննիչկան հիշում է, թե սկզբում որքան դժվար էր, ինչքան չլսող, ինքնասածի, ագրեսիվ երեխա էր, թվում էր, թե չեն կարողանալու այդ պատասխանատու գործն անել ու ստիպված են լինելու Սյուզիին հետ վերադարձնել։
«Զայրանում էի, ճնշումս բարձրանում էր, վատանում էի»,- հիշում է երկու տարի առաջվա դեպքերը։ Սյուզին արդեն երրորդ դասարանում էր, բայց անգամ հայերեն տառերը կիսատ գիտեր։
«Աղջիկս սկսեց հետը պարապել, դժվար էր շատ. համոզելով, խնդրելով, բարկանալով հասավ նրան, որ հիմա Սյուզին այնպես չէ, որ գերազանցիկ է, բայց առաջադիմությունն անհամեմատելի է, ռուսերեն ու անգլերեն տառերն էլ գիտի»։
Աննիչկան Սյուզիի ագրեսիվ պահվածքը բացատրում է նրանով, որ նա մինչ այդ ոչ թե ընտանիքում, այլ հաստատությունում էր ապրել, որտեղ ինչ-որ ժամանակ եղել են նաև իր չորս քույրն ու եղբայրները, հիմա եղբայրներից մեկը ևս խնամատարության է հանձնված է, ապրում է իրենցից ոչ հեռու, հետևաբար, քույր ու եղբայր պարբերաբար հանդիպում են, շփվում։ Մոր մասին շատ տեղեկություններ չունի, ասում են, թե նորից է ամուսնացել։ Կապ են պահպանում տատիկի հետ, Սյուզիի ծննդյան օրը Աննիչկան նաև տատիկին էր հրավիրել, ասում է, որ շատ լավ կին է, այնպես որ կենսաբանական հարազատներից «կտրելու» նպատակ չունի։
«Երազում եմ քայլել»․ Երևանի մանկատան երեխաները չեն կորցնում հավատը հրաշքների հանդեպ
«Մերվել ենք արդեն, մենք իրեն, ինքը՝ մեզ։ Ասում եմ՝ քեզ լավ պահես, Ռոզան ամուսնանա (աղջիկն է), իր սենյակը քեզ եմ տալու, հետո էլ ավելացնում եմ`խելոք աղջիկ մեծացիր, քեզ իմ տնից եմ ամուսնացնելու ։ Ուրախանում է շատ, հիմա անհամբեր սպասում է, թե երբ է Ռոզան ամուսնանալու», պատմում է կինը։ Աննիչկան ասում է, որ Սյուզին հիմա ամբողջ ընտանիքի հետ մտերիմ է, տղաների տուն է հյուր գնում-գալիս։ Իրեն «տատի» է ասում, որովհետև մեծ թոռնիկի հետ հասակակից է։ Հիմա Սյուզին ճամբարում է, Աննիչկան ուրախությամբ նշում է, որ մեկնելուց առաջ ասել է, թե ամենաշատը տատիկին է կարոտելու։
Ինչ է խնամատարությունը
ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի փոխնախարար Ժաննա Անդրեասյանի խոսքով ՝ խնամատարության վերաբերյալ 2008թ․-ին Կառավարության կայացրած որոշումից հետո մինչև այսօր 95 երեխա խնամվել է խնամատար ընտանիքներում։ Լինում են դեպքեր, երբ երեխայի և խնամատար ծնողների միջև շատ ամուր սոցիալական կապեր են ձևավորվում, և անգամ խնամատարության ավարտից հետո արդեն չափահաս դարձած երեխան շարունակում է ապրել այդ ընտանիքում։ Այնուամենայնիվ, ծրագրի նպատակը երեխաներին կենսաբանական ընտանիքներից հեռացնելը չէ։ 2019թ.-ին մեկ ընտանիքում մեկ երեխա խնամելու համար տրամադրվող ամսական գումարի չափը 132.636 ՀՀ դրամ է, որից 72.728 ՀՀ դրամը տրվում է որպես աշխատավարձ , իսկ 59.908 ՀՀ դրամ՝ երեխայի խնամքի համար նախատեսված գումար։
Սեյվ դը չիլդրեն Հայաստանի Երեխայի իրավունքների պաշտպանության հարցերով փորձագետ Գրիգորի Գրիգորյանցի խոսքով՝ խնամատարությունն այլընտրանք է ոչ թե ընտանիքին, այլ հաստատությանը։ Կարևոր է, որպեսզի ոչ միայն պահպանվի կապը կենսաբանական ընտանիքի հետ, այլև կենսաբանական ընտանիքը մասնակցի երեխայի դաստիարակությանը, իսկ հարակից ծառայությունները պիտի մշտապես աշխատանք տանեն, որպեսզի ի վերջո երեխային կենսաբանական ընտանիք վերադարձնեն։
«Գիտական բազմաթիվ հետազոտություններ ցույց են տվել, որ հաստատությունը լավ չէ երեխայի համար, դա պիտի վերջին տեղում լինի, երբ խնամքի կազմակերպման մյուս բոլոր հնարավորությունները սպառվել են։ Միշտ առաջնայինը պետք է լինի երեխայի լավագույն շահը»,- ասում է Գրիգորյանցն ու ավելացնում, որ շատ կարևոր է ծնողների հետ ճիշտ աշխատանք կատարել, որպեսզի հասկանան՝ խնամատարությունը որդեգրում չէ, դա մասնագիտացված վճարովի ծառայություն է։
