Հայ գաղթականը 18 տարեկանում Ամերիկա է տեղափոխվել Արևմտյան Հայաստանի Զմյուռնիա (ներկայիս՝ Իզմիր) քաղաքից։ Նրա ձեռնարկած ցանկացած գործ ծաղկում ու բարգավաճում էր։ Իհարկե, պետք է շատ միամիտ լինել մտածելու համար, որ նա հեշտությամբ է հասել իր ուզածին, բայց գործին անձնվիրությամբ տրվելու կարողությունն ու մյուսների չտեսածը տեսնելու ունակությունը, խոչընդոտները հաղթահարելու և առաջ գնալու ձգտումը պակաս օժտվածություն չեն, քան Դիոնիսոսի պարգևածը։
Արդյունքում Ալեք Մանուկյանն աշխարհով մեկ հայտնի դարձավ որպես ազդեցիկ գործարար ու իր դարաշրջանի ամենահարուստ մարդկանցից մեկը։ Հայ գաղթականին հաջողվեց «ներխուժել» մոլորակի գրեթե բոլոր բնակիչների տներ․ նա հորինեց միաբռնակ ծորակը, որը լիովին փոխարինեց երկբռնակին։
Սակայն նա հայտնի է աշխարհին ոչ միայն որպես տաղանդավոր գյուտարար ու գործարար, այլ նաև որպես բարերար։ Մանուկյանը հատուկ ուշադրություն էր դարձնում հայկական մշակույթի, գիտական ու գրական ժառանգության ուսումնասիրությանն ու տարածմանը։ 1953-ից 1989 թվականներին նա գլխավորել է Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միությունը (AGBU)։ Այդ շրջանում ընկերության ակտիվներն աճել են ութից մինչև 105 միլիոն դոլար, ընդ որում՝ նա անձնական հաշվից ավելի քան 40 միլիոն դոլար է ներդրել։ Բարեգործից դրամաշնորհներ են ստացել ԱՄՆ-ի խոշորագույն համալսարանները։ Հյուսիսային Ամերիկայի հայկական հնությունների խոշորագույն թանգարանը՝ Alex and Marie Manoogian Museum-ը, նույնպես նրա գումարով է կառուցվել։
Գործարարը կնոջ հետ հիմնել է Ալեքս և Մարի Մանուկյանների անվան մշակութային հիմնադրամը։ Բարերարի ձեռքը հասել է մինչև Արգենտինա, Ավստրալիա, Իսրայել, Ուրուգվայ, Կանադա, Լիբանան, Իրան, Իտալիա, Նիդեռլանդներ…
Ինչի՞ հանգեցրեց հայերենի դասավանդումը Ամերիկայում
Ալեքի հայրը՝ Թագվոր Մանուկյանը, Զմյուռնիայում հացահատիկ ու չամիչ է վաճառել։ Ունևոր մարդ է եղել, բայց հաշվի առնելով, թե նախորդ դարի սկզբում ինչ վիճակում էին Օսմանյան կայսրությունում բնակվող հայերը, զարմանալի չէ, որ երիտասարդ Ալեքը Նահանգներ է մեկնել՝ իր մոտ ունենալով միայն ընդամենը 50 դոլար ու երկու ճամպրուկ։
Երիտասարդը Ամերիկայում ստիպված է եղել շատ բան հաղթահարել, այդ թվում՝ լեզվային արգելքը (թեև նա հինգ լեզու գիտեր, բայց ոչ անգլերեն)։ Մի քանի տարի շարունակ Ալեքը քաղաքից քաղաք էր տեղափոխվում ու առավոտից մինչև ուշ գիշեր բանվորություն անում։ Բացի այդ, Մանուկյանն իր հայրենակիցներին հայերեն էր դասավանդում, ընդ որում՝ ոչ միայն փոքրերին, այլ նաև մեծահասակներին։
Նրան խորհուրդ էր տվել Դետրոյթ (նահանգ Միչիգան) մեկնել աշակերտներից մեկը։ Նա պատմել էր ավտոմոբիլային մեծաթիվ ընկերությունների մասին, որոնց աշխատակիցները լավ գումար են վաստակում։
Թեև Մանուկյանը հեռու էր ավտոմոբիլաշինությունից, սակայն վճռականորեն որոշել էր սովորել խառատահաստոցի վրա աշխատել։ Նոր ասպարեզում առաջին փորձերն ավելի քան անհաջող էին․ նրան ժամանակակից հաստոցներից մեկը վստահած գլխավոր մասնագետը մեկ ժամ հետո վռնդեց սկսնակին։ (Հետաքրքրական է, որ հինգ տարի անց այդ արհեստավորը Ալեք Մանուկյանի ընկերության առաջին աշխատակիցը դարձավ)։ Այդ ձախողմանը հետևեցին ևս մի քանիսը, բայց երիտասարդ գաղթականը հանձնվելու մտադրություն չուներ։ Մի քանի ամսվա ընթացքում նա բարձրակարգ մասնագետ դարձավ։
Համառ աշխատելն ու ծայրաստիճան տնտեսելն արդյունք տվեցին․ 1929 թվականին Հարի Աճեմյանի օգնությամբ նա բացեց սեփական արհեստանոցը՝ Masco Screw Products-ը։ Երկու տարի անց նրա ընտանիքը Դետրոյթ տեղափոխվեց։ Իսկ շուտով Ալեքը սեփական ընտանիքը ստեղծեց՝ ամուսնանալով Մարիի հետ, որը նրան երկու զավակ պարգևեց։
Հազարներից մինչև միլիոններ
Մանուկյանի հիմնած արհեստանոցն առաջին գործարքը (յոթ հազար դոլարի) կնքեց 1930 թվականին։ Հինգ տարի անց Masco Screw Products-ի շրջանառությունը հասավ 100 հազար դոլարի․․․
Հայ գաղթականի ձեռնարկությունը հայտնի դարձավ, երբ Ford Motor Company-ին նոր մոդելը մեկնարկելու համար անհապաղ մի բարդ դետալ էր հարկավոր, որը պետք էր սարքել 24 ժամվա ընթացքում։ Ոչ մի ընկերություն չհամաձայնեց այդ պայմանին։ Մանուկյանը կարողացավ, ինչի համար Հենրի Ֆորդը նրան գովեստի խոսքեր ասաց․ «Երիտասարդ, դու շատ առաջ կգնաս»։
Գործարարի գործունեության առանձնահատկությունն օգնում էր նրան ահռելի գումարներ վաստակել պատերազմի տարիներին, երբ մյուս ձեռնարկությունները փակվում էին․ Masco Screw Products-ը հսկայական պետպատվերներ էր ստանում։ Դրանից բացի, Ford Motors-ի համար շարժահաղորդման դետալներ էր սարքում, իսկ Chrysler-ի պատվերով փոխանցման տուփի չափազանց բարդ գլան էր պատրաստում, ինչը չէին կարողանում անել մյուս արհեստանոցները։
Այսօր Masco Screw Products-ը հոլդինգ է, որի մեջ մի քանի տասնյակ ընկերություն կա։ Տարեկան շրջանառությունը մոտ տասը միլիարդ դոլար է։ Կորպորացիան գլխավորում է հիմնադրի որդին` Ռիչարդը։
Ալեք Մանուկյանի մահից հետո 1996 թվականին բրիտանական Independant-ը մահախոսական էր հրապարակել և նշել, որ այն պահին ընկերության շրջանառությունը մոտ երեք միլիարդ դոլար է կազմում, որից 700 միլիոնը բաժին է ընկնում ծորակներին։
Տաք ու սառը ջուրը խառնող հեղափոխական ծորակը
Այսօր էլ հոլդինգի շահույթի 25-30%-ը կազմում են Delta խառնիչները, սակայն երբ կալիֆոռնիացի սանտեխնիկայի փոքր արտադրողը սկզբունքորեն նոր ծորակի գծագրեր բերեց, Մանուկյանի գործընկերները ծիծաղեցին։ Իսկ նա ուշադիր ուսումնասիրեց գծագրերը․․․
Հենրի Ֆորդը չէր սխալվել, երբ գովել էր սկսնակ գործարարին։ Հասկացավ, որ նոր խառնիչը չունի միջադիրներ, որոնք այն ժամանակ ամենախոցելի դետալն էին, և նա համաձայնեց փորձնական խմբաքանակի համար դետալներ պատրաստել։ Ծորակներն արագ գնեցին, բայց նույնքան արագ վերադարձրին, քանի որ կա՛մ ջուրը չէին խառնում, կա՛մ ջուր էին բաց թողնում։ Կալիֆոռնիացի սանտեխնիկները դրանք նույնիսկ անվանեցին «միձեռանի ավազակներ»։ Ուրիշ մեկն այստեղ երևի վերջակետ կդներ, բայց ոչ Մանուկյանը։
Լինելով տաղանդավոր տեխնոլոգ` նա սկսեց ինքնուրույն կատարելագործել խառնիչները։ Առաջին գնորդների համար սեփական ձեռքերով տեղադրեց դրանք ու մի քանի ամիս շարունակ, գործիքները բեռնախցիկի մեջ լցրած, շրջեց հաճախորդների տներով՝ թերություններն ու բացթողումները տեղում շտկելու համար։ Եվ 1954 թվականին հենց ծորակները դարձան նրա ընկերության հիմնական արտադրանքը։ Գործարարն այդ ծորակներն անվանեց Delta ու այլևս երբեք չփոխեց ՛ անունը, ո՛չ խառնիչների տեսքը, ո՛չ էլ հիմնական մասի սկզբունքային կոնստրուկցիան։
«Մի բավարարվեք միջին արդյունքով։ Միշտ կատարելության ձգտեք», — սիրում էր կրկնել Մանուկյանը։ Ռիչարդը հիշում է, որ հայրը կարող էր նյութերը ժամերով եփել կաթսայում, որի մեջ սովորաբար ճաշն էր եփվում, որպեսզի տեսներ՝ ինչպես են դրանք բարձր ջերմությանը դիմանում։ Ու այնքան էր տարվում, որ երբեմն ապուրի ափսեի մեջ կարելի էր դեֆորմացված պլաստիկի կտոր գտնել։
Բիզնեսի նոր ուղղությունն այնքան արագ զարգացավ, որ 1961 թվականին Մանուկյանը գնեց Peerless Industries մրցակից ընկերությունը։ Այդ տարում էլ նրա ընկերությունը վերանվանվեց ու դարձավ Masco։ Մեկ տարի անց ընկերության բաժնետոմսերը հայտնվեցին ամերիկյան արժեթղթերի բորսայում։ Իսկ 70-ականներին հայտնվեց Fortune 500-ի ցուցակում։
Հիմա Masco ընկերության բաժնետոմսերի 7%-ն է Մանուկյանների ընտանիքինը, ինչը բավարար է ընկերությունը հսկելու համար ու նախագահությունը ժառանգաբար փոխանցելու համար։
