Արման Վանեսքեհյան, Sputnik Արմենիայի քաղաքական վերլուծաբան
Իրականում Իրաքում մոտ ժամանակներս սպասվող քրդական հանրաքվեի նախաշեմին մերձարևելյան տարածաշրջանի հյուսիսային շրջաններում զարգացող իրավիճակը ոչ միայն տագնապալի է, այլ նաև աղետալի։ Ընդ որում, անհանգստանում են տարածաշրջանի բոլոր երկրները։
Բաղդադն, օրինակ, հասկանում է, որ գրեթե ոչինչ չի կարող հակադրել Էրբիլի տարածքային հավակնություններին։ Ընդ որում, այս պարագայում խոսքը ոչ միայն ավանդաբար քրդերով բնակեցված տարածքների մասին է, այլև նավթով հարուստ Քիրքուքի, որի կորուստը պետք է շատ ցավագին անդրադառնա Իրաքի տնտեսական ներուժի վրա։
Թուրքական հիստերիա
Անկարան սարսափով սպասում է, թե երբ իրաքյան հանրաքվեի արձագանքը կհասնի թուրքական այն շրջաններ, որտեղ ավելի քան 20 մլն քուրդ է բնակվում։ Չէ՞ որ դա դամոկլյան սուր է, որը ճոճվում է Թուրքիայի գլխավերևում` շատ հավանական տարածքային կորուստների տեսքով։
Անկարայում ստեղծված իրավիճակը, մեր մեջ ասած, բավականին ադեկվատ են գնահատում։ Այլ հարց է, որ դրան ոչինչ հակադրել չեն կարողանում։
Էրդողանի վարչակազմը, պատկերավոր ասած, իրեն «ողջ հմայքով» դրսևորել է դեռ անցած տարվա ամռանը, երբ պարզապես չկարողացավ նախապես պարզել և կանխել ռազմական հեղաշրջման փորձը։ Եվ եթե չլինեին ռուսական հատուկ ծառայությունները (որոնց հետագայում առանձին երախտագիտություն էր հայտնում Էրդողանը), այդ փորձը հաջողությամբ կպսակվեր։
Այսօր երկրի արևելյան շրջաններում ապրող 20 միլիոնանոց քուրդ զանգվածի դեմ Անկարան, առավել ևս ոչինչ անել չի կարող։
Այդ պատճառով են թուրքերը երեք մետր բարձրությամբ պատ կառուցում ցեմենտե բլոկերից, որոնցից յուրաքանչյուրի քաշը յոթ տոննա է կազմում։ Փորձում են լիովին մեկուսանալ արտաքին սպառնալիքից։ Արդյո՞ք, սա հիստերիա չէ։
Իրանական ադեկվատություն
Իրանն, ի տարբերություն Թուրքիայի, հիստերիայի մեջ չի ընկնում, սակայն Իսլամական հեղափոխության պահակների կորպուսն իր ջոկատներն արդեն իսկ մոտեցրել է երկրի հյուսիս–արևմտյան սահմաններին։ Ավելին, վերջին մի քանի ամիսների ընթացքում, երբ հայտնի դարձավ, որ քրդերի հանրաքվեն տեղի է ունենալու, այդ հատվածում արդեն մի քանի լուրջ մարտական բախումներ եղան կամ Իսլամական պետության (մի շարք երկրներում արգելված խմբավորում – խմբգ.) կամ Քրդստանի աշխատավորների կուսակցության ջոկատների միջև։
Ակնհայտ է, որ ինչ-որ երրորդ ուժ է ակտիվացնելու Իրանի պոտենցիալ հակառակորդներին` հույս ունենալով, որ Իրաքում քրդական հանրաքվեն կարելի է օգտագործել որպես գործիք` երկրում ներքին լայնածավալ անկարգություններ կազմակերպելու համար։ Իսկ դրանից, ինչպես ցույց է տվել ժամանակն ու անցած տարիների փորձը, մինչև հեղափոխական իրավիճակ և գործող իշխանության տապալում` հեռու չէ։
Թե ո՞վ կլինի այդ երրորդ ուժը, նույնիսկ չի քննարկվում։ Սիրիայում ամերիկյան նախագծերի տապալումից և, հատկապես, Թրամփի նախընտրական ելույթներից հետո, երբ Իրանը կրկին սկսեց ընկալվել որպես թշնամի, որին պետք է պատժել, այլևս պարզ դարձավ, թե ով է խաթարում իրավիճակն Արիացիների երկրի շուրջ ։
Այլ հարց է` արդյո՞ք ամերիկացիների խելքի բանն է ներքին իրավիճակի խաթարումն Իրանում, որը հենց հիմա մեր աչքերի առաջ այնքան ադեկվատ և հստակ է արձագանքում արտաքին մարտահրավերներին, որ նույնիսկ խոսելն այդ մասին ավելորդ է։ Եթե անկեղծ, կասկածում եմ։
Սիրիա. Մեծ ընտրություն չկա…
Վեցամյա քաղաքացիական պատերազմի հետևանքով քանդված երկիրը, որտեղ առավել մարտունակ կառույցներից են քրդական ջոկատները (իհարկե, կանոնավոր բանակից հետո), մեծ հաշվով ոչինչ չէր կարող հակադրել քուրդ բնակչության ցանկությանն անջատվել երկրից և միանալ Քրդստանին։
Կարևոր դեր է խաղացել նույն Իրանի, «Հեզբոլահի» և, իհարկե, Ռուսաստանի օգնությունը, որն իր հերթին բոլոր հնարավոր ամբիոններից ասում է, որ Սիրիայի տարածքային ամբողջականությունն առաջնային է հարց է, որը չի քննարկվում։
Սիրիական քրդերի ճնշող մեծամասնությունն արդեն բազմիցս ասել է, որ իրեն ձեռնտու է լայն ինքնիշխանությունը Սիրիայի կազմում և նրանից առանձնանալ պարզապես չի ցանկանում։
Այնտեղ նրանց մոտ, ինչպես ասում են, իրենք իրենց «խաղալիքները» ունեն։ Հայտնի է, որ Սիրիայում բնակվող քուրդ ցեղերը Իրաքի Քրդստանի ղեկավար Մասուդ Բարզանիին այդքան էլ չեն սիրում, և նրա հովանու ներքո անցնել չեն շտապի։
Թեև դա էլ, ինչպես ասում են, մշուշոտ է։ Պատվիրատու լիներ, որը պատրաստ կլիներ զրնգուն դրամով վճարել, նույն այդ քուրդ ցեղերի առաջնորդները կարող էին նաև փոխել իրենց դիրքորոշումը։
Արդյո՞ք քրդերը որևէ բանի չեն հավակնում. դժվար է հավատալ…
Այնպես որ, տարածաշրջանում սկսած խաղում պայթյունավտանգ իրավիճակ է հասունանում։ Եվ այդ պայթյունավտանգ տնտեսական, լոգիստիկ և տարածքային վեճերի կծիկին լուցկի մոտեցնելը, ցանկության դեպքում, չափազանց հեշտ կլինի։
Եվ չի օգնի նույնիսկ այն, որ Իրանի և Թուրքիայի տարածաշրջանային հակառակորդները, հանկարծ սկսեցին կապեր հաստատել երկրի ռազմական ղեկավարության մակարդակով (նման բան չի եղել Իրանում 1979 թվականի իսլամական հեղափոխությունից հետո)։
Այս համատեքստում հարկ է հիշեցնել Էրդողանի արկածախնդիր էությունը, որը Իրանի գլխավոր շտաբի պետ Մոհամադ Հոսեյն Բաքըրիի հետ հանդիպելուց հետո հայտարարեց, որ երկու կողմերն էլ համատեղ գործողություններ են նախատեսում իրականացնել Քրդստանի աշխատավոր կուսակցության մարտական ջոկատների դեմ։
Ճիշտ է` հաջորդ օրը Թեհրանից հերքում ստացվեց, որում ասվում էր, որ նույն Իսլամական հեղափոխության պահակների կորպուսը, ինչպես նաև Իրանի ողջ ԶՈՒ–ն արմատապես կկասեցնեն իրենց տարածքում ընթացող ազգային-անջատվողական շարժումների ակտիվությունը։ Սակայն խոսքն արդեն ասված էր։
Եվ նույնիսկ Էրբիլը, վախեցավ, պատկերացնելով, թե ինչպես է Իրանի և Թուրքիայի համատեղ ԶՈՒ–ն հատում Իրաքի հետ սահմանը և ռազմական գործողություններ սկսում տարածաշրջանում, որտեղ հանրաքվե է ենթադրվում անցկացնել։
Էրբիլն արագ և բարձրագոչ հայտարարեց, որ չի հավակնում Իրաքի հարևան երկրների տարածքներին` ներառյալ նույնիսկ թուլացած ու խարխլված Սիրիայի։ Սակայն ոչ միայն քրդերով բնակեցված իրաքյան տարածքներում հանրաքվե անցկացնելու մտադրությունը շատ բանի մասին է խոսում։
Ինչևէ, այն մեկ ամիսը, որը մնացել է մինչև հանրաքվեն, խոստանում է հարուստ լինել իրադարձություններով։ Թե ինչ իրադարձություններով, ցույց կտա ժամանակը, սակայն, պետք է հասկանալ, որ խաղացողներից ոչ մեկը ձեռքերը ծալած չի նստելու։ Իսկ ոմանց նյարդերն, առավել ևս կարող են տեղի տալ, և այդ պարագայում պետք է հրաժեշտ տալ խաղաղությանը ողջ տարածաշրջանում։
