Սարգիս Մանուկյան, Sputnik.
Արցախի բնական ռեսուրսների (ջրային ռեսուրսների) հաշվին սեփական էներգիայով ապահովման քաղաքականության արդյունքում էներգետիկան այսօր հանդիսանում է Արցախի տնտեսության հիմնական ճյուղերից մեկը՝ հանքարդյունաբերությանն ու գյուղատնտեսությանը զուգահեռ:
Վերջին տասնամյակում Արցախում կառուցվել է ավելի քան 13 ՀԷԿ, ինչը ավելի քան 6 անգամ մեծացրել է էլեկտրաէներգիայի ծավալները, և էլեկտրաէներգիայի ոլորտում ինքնաբավ մակարդակի հասնելը մոտ է իրականացմանը։
Հիշեցնենք, որ ԼՂՀ տարածքում հիդրոէներգետիկայի հնարավորությունները գնահատվում է մոտ 500 մլն ԿՎտ/ժ:
Միաժամանակ, հետ չմնալով վերականգնվող էներգիայի այլ աղբյուրների, մասնավորապես արևային էներգիայի հաշվին նույնպես էներգետիկ հզորություններ ստեղծելու գլոբալ, ինչու չէ նաև հայաստանյան միտումներից, ողջունելի է, որ Արցախի կառավարությունը որոշել է զարկ տալ այս ոլորտի զարգացմանը:
Հետաքրքրական է որ, թե´ Հայաստանում, թե´ Արցախում արտաքին և ներքին գործարարների կողմից հետարքրքություն կա այս ոլորտում ներդրումներ կատարելու համար:
Միաժամանակ արևային կայանների կառուցումը աստիճանաբար թափ է հավաքում Հայաստանում։ Վերջին ամիսների ընթացքում արդեն մեկնարկել է մինչև 1 մեգավատ հզորությամբ երրորդ արևային համակարգային կայանի շինարարությունը:
Բացի այդ, նախատեսվում են նաև ավելի մեծ հզորության արևային էլեկտրակայանների կառուցել Հայաստանում, որոնք աշխատում են ֆոտովոլտային (ՖՎ) մոդուլների տեխնոլոգիաներով։ Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովը արևային էլեկտրակայաններից առաքվող էլեկտրական էներգիայի սակագինը սահմանել է ՝ 42,645 դրամ, առանց ավելացված արժեքի հարկի:
Իսկ Արցախի վարչապետի կողմից հանձնարարություն կա արևային էլեկտրակայանների կառուցման նպատակով համապատասխան հետազոտություններ սկսել: Միաժամանակ նախատեսվում է, որ նոր կառուցվող բնակարաններում տաք ջրի մատակարարման համար, արևային սարքավորումներ տեղադրվեն: Իհարկե, արևային էներգիայով շատ հարուստ է Արցախը, սակայն այստեղ պետք է լրջորեն ուշադրություն դարձնել նաև ոչ պակաս հարուստ հողմային ռեսուրսների և երկրաջերմային էներգիայի հենքի վրա վերականգնվող էներգետիկայի զարգացման հեռանկարների վրա:
Ենթադրվում է, որ թե՛ Հայաստանում, թե՛ Արցախում արևային ֆոտովոլտային պանելները հիմնականում դրսից են ներկրվելու, այն էլ հավանաբար չինական արտադրության, սակայն չմոռանանք, որ պետք է դիտարկել և զարգացնել նաև տեղական արտադրության ՖՎ մարտկոցների արտադրության հնարավորությունները երկու հայկական պետություններում էլ:
Իսկ արևային ջերմային էներգիա ստանալու նպատակով արևային ջրատաքացուցիչ համակարգերի արտադրություններ արդեն Հայաստանում կան, որոնք ավելի էժան ինքնարժեքով են էներգիա արտադրում, ինչպես օրինակ պրոֆեսոր Վ. Համազասպյանի կողմից մշակված համակարգերը: Հայաստանի և Արցախի իշխանությունները ուղղակի պարտավոր են տեղական արտադրության արևային ջրատաքացուցիչ համակարգերի սարքավորումների լայնածավալ կիրառության համար պայմաններ ստեղծել:
Արևային էներգետիկայի կայացման համար պետք են նաև համապատասխան պայմաններ ստեղծել տնտեսական գործունեություն ծավալելու համար: Դա ենթադրում է, որ վերականգնվող էներգետիկայի զարգացումը պետք է հիմնվի էներգիայի արտադրության խթանման, ներդրումների խթանման և օրենսդրական դաշտի գրավչության ապահովման վրա: Արտադրության խթանման միջոցառումներից կարող են հանդիսանալ հաստատուն (ֆիքսված) սակագների կիրառումը 1 Կվտ.ժ-ի համար, երաշխիքներ պետության կողմից էլեկտրաէներգիայի որոշակի քանակի գնման համար, որոշակի արտոնությունների հաստատումը, գնաճից ապահովագրումը, ինչպես նաև զեղչերի և տարբերակված ճկուն սակագների կիրառումը սպառողների համար:
Ներդրումային խթաններ կարող են հանդիսանալ հարկային արտոնությունները, ներդրումների հետգնման փուլում հարկերից ազատումը, ավելացված արժեքի հարկի ազատումը կամ հետաձգումը, դրամաշնորհների տրամադրումը, ցածր տոկոսադրույքով վարկերի տրամադրումը, հիմնադրամների և բանկերի կողմից արտադրողին տրված վարկերի երաշխավորումը պետության կողմից, գեներատորների, պահեստամասերի, սարքավորումների ազատումը մաքսատուրքերից:
Վերականգվող էներգիայի միջազգային գործակալության տվյալների համաձայն (IRENA-International Renewable Energy Agency)` ամբողջ աշխարհում վերականգնվող էներգետիկան շարունակում է արագ զարգանալ և նորագույն տեխնոլոգիաների լայնածավալ ներդրումները նվազեցնում են վերականգնվող էներգիայի աղբյուրներից էներգիայի ստացման ծախսերը: Միայն 2015թ.-ին շարք են մտել 66,3 ԳՎտ հզորությամբ նոր հողմակայաններ (աճը նախորդ տարվա համեմատ 18,4 %), արևային ֆոտովոլտայիկ (ՖՎ) կայաններ՝ 47,4 ԳՎտ հզորությամբ (աճը 27,5%), փոքր հիդրոէլեկտրակայաններ՝ 3,2 ԳՎտ հզորությամբ (աճը 11,5%), կենսազանգված ստացող կայաններ՝ 4,9 ԳՎտ հզորությամբ (աճը 5,3 %) և երկրաջերմային կայաններ՝ 1,6 ԳՎտ հզորությամբ (աճը 14%):
Ներկա պահին հողմակայանների գումարային հզորությունն ամբողջ աշխարհում կազմում է 416,6 ԳՎտ, արևային կայաններինը՝ 223,9 ԳՎտ, փոքր հիդրոէլեկտրակայաններինը՝ 31ԳՎտ, կենսաէներգիա մշակող կայաններինը (կենսազանգված և կենսագազ)՝ 102,8 ԳՎտ և երկրաջերմային կայաններինը՝ 13,3 ԳՎտ հզորություն:
Ըստ նույն աղբյուրի` էլեկտրաէներգիայի ստացման ծախսերն ամբողջ աշխարհում հիմնականում նվազման միտումներ են ցույց տալիս, օրինակ` երկրաջերմային էներգիայի ստացման ծախսերը ներկայում տատանվում են 7-8 ցենտ/կՎտ.ժ, հողմային էներգիայինը ափամերձ ջրերում՝ 6-7,1 ցենտ/կՎտ.ժ, իսկ ցամաքում՝ 15,7-15,9 ցենտ /կՎտ.ժ, արևային ֆոտովոլտայիկ կայաններինը՝ 12,6-28,5 ցենտ/կՎտ.ժ, իսկ արևային ջերմային էներգիայի կայաններինը՝ 24,5-33,1 ցենտ/կՎտ.ժ սահմաններում: Դա այն դեպքում, երբ երկրաջերմային էներգիայի ծախսերը ընդամենը 8-10 տարի առաջ տատանվում էին 10-13 ցենտ/կՎտ.ժ, հողմայինը ափամերձ ջրերում՝ 9-13 ցենտ/կՎտ.ժ, արևային ՖՎ-ը՝ 40-47 ցենտ/կՎտ.ժ սահմաններում: Ինչպես տեսնում ենք, վերականգնվող էներգիայի աղբյուրներից դեռևս ամենաթանկ էլեկտրաէներգիա ապահովում են արևային ՖՎ և ջերմային կայանները, իսկ ամենացածր՝ երկրաջերմային կայանները և ծովային ափամերձ հողմային կայանները:
