Ամերիկայի նախագահ Ջո Բայդենի կողմից Օսմանյան կայսրությունում հայերի ցեղասպանության ճանաչումը, ինչպես և սպասվում էր, մեծ աղմուկ բարձրացրեց։ Փորձագետները, միմյանց հերթ չտալով, կարծիքներ են հայտնում այն մասին, թե ինչ հետևանքների, հատկապես իրավական հետևանքների կհանգեցնի այդ որոշումը։ Օրինակ՝ արդյո՞ք դա կարող է բերել հենց Թուրքիայի կողմից պատմական փաստի ճանաչման և հետագայում փոխհատուցման վճարման։
Եթե համեմատենք Հոլոքստի թեմայի հետ, ապա Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը շատ ավելի բարդ է։ Ի տարբերություն Գերմանիայի, որը պարտություն կրեց Երկրորդ համաշխարհայինում և ճանաչեց Հոլոքոստը, Թուրքիան, որն իրեն ավելի ու ավելի ինքնավստահ է զգում և ամրապնդում է իր դիրքերն աշխարհում, զղջալու մտադրություն չունի։
Անիմաստ է հուսալ, որ Անկարան (թեկուզ ոչ հիմա, թեկուզ հետո), տանջվելով խղճի խայթից, կսկսի հայերին փոխահտուցում վճարել։ Այս առումով հայերն իրենց ճանապարհն ունեն, որը տարբերվում է հրեա ժողովրդի ճանապարհից։
Ճանաչման և իրավական հետևանքների մասին հնարավոր կլինի խոսել միայն թուլացած, լուրջ պարտության դառնությունը զգացած Թուրքիայի հետ։ Իսկ առայժմ դրանք միայն անիրականանալի սպասելիքներ են։
Դա համարձակ և ոգևորիչ քայլ է, որին սպասել ենք ավելի քան 1 դար․ ՀՀ նախագահը՝ Ջո Բայդենին
Այնուամենայնիվ, չի կարելի թերագնահատել Բայդենի հայտարարությունը Հայոց ցեղասպանության մասին, հաշվի առնելով այդ որոշման ոչ թե իրավական, այլ քաղաքական հետևանքները։
Հարված Էրդողանին
Պաշտոնական Անկարայի ագրեսիվ արտաքին քաղաքականությունն աստիճանաբար փակուղի է տանում նրան։ Չնայած արտասահմանյան դիվանագետների խիստ նրբանկատ արտահայտություններին և զգուշավոր գնահատականներին, Արևմուտքը խիստ դժգոհ է Թուրքիայից։
ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցներին (ինչպես Եվրոպայում, այնպես էլ օվկիանոսից այն կողմ), նյարդայնացնում են Անկարայի գործողությունները Միջերկրական ծովի արևելյան հատվածում, Ռուսաստանի հետ զենքի գործարքները, գործողությունները Մերձավոր Արևելքում և Հարավային Կովկասում։
Մենք արդեն գրել ենք այն մասին, որ եթե ապրիլի 24-ին Բայդենը ճանաչի հայերի Ցեղասպանությունը, դա «սև բիծ» կդառնա թուրքական սուլթանի համար։ Այդպես էլ եղավ։
Եթե ԱՄՆ նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփը սահմանափակվում էր Էրդողանին զգուշացումներ տալով՝ «քեզ լավ տղա մի երևակայիր, հիմար մի եղիր», «ես քեզ ավելի ուշ կզանգեմ» ոճով, ապա Սպիտակ տան ներկայիս ղեկավարը որոշեց ժամանակ չծախսել սին խոսքերի վրա, այլ միանգամից «բռնել ցլի կոտոշներից»։ Սկզբում ԱՄՆ-ն Թուրքիային տեղեկացրեց հինգերորդ սերնդի F-35 կործանիչների արտադրության ծրագրից նրան հեռացնելու մասին, այնուհետև ԱՄՆ նախագահը պաշտոնապես ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը։
Անհնազանդ «սուլթանին» ակնհայտորեն հոգնել են հետ համոզել։ Ավելի հեշտ է նրան հեռացնել պաշտոնից, քան «վերադաստիարակել»։ Այնպես որ, Բայդենի հայտարարությունը ուղղակիորեն դիմում է թուրքական ընդդիմությանը, որն Էրդողանի օրոք լուրջ ճնշման և հետապնդումների է ենթարկվում։ Իզուր չէ, որ Թուրքիայի խոշորագույն ընդդիմադիր ուժը՝ Ժողովրդահանրապետական կուսակցությունը (ԺՀԿ), արդեն քննադատությամբ է հանդես եկել նախագահի հասցեին՝ նրան մեղադրելով Բայդենի հայտարարությանը չափազանց մեղմ արձագանքելու համար։
Ջո Բայդենի հայտարարության իրական արժեքը կախված է Հայաստանից. ՄԻԵԴ–ում ՀՀ ներկայացուցիչ
Միանգամայն հնարավոր է, որ մենք դեռ լսենք, թե ինչպես են ընդդիմադիր տրամադրված ուժերը Էրդողանին մեղադրում, որ հենց նրա՝ արտաքին դաշտում սխալ մարտավարությունն է հանգեցրել նրան, որ ԱՄՆ-ում այդ իրադարձությունից 106 տարի անց այնուամենայնիվ ճանաչել են Հայոց ցեղասպանության փաստը։
Ավելին, դա ազդանշան է հենց այն «խորքային պետությանը», որից այսքան վախենում է ներկայիս նախագահը։ Չի բացառվում, որ տեսանելի ապագայում Թուրքիայից հաղորդագրություններ ստացվեն բանակում, համալսարանական և գիտական շրջանակներում նոր «մաքրումների» մասին։ Էլ չենք խոսում ընդդիմությունից։
Այստեղ չեն օգնի նաև Թուրքիայի արտգործնախարար Մեվլյութ Չավուշօղլուի հայտարարությունները, որը, հիշեցնելով Գերմանիայի խորհրդարանի կողմից Ցեղասպանության ճանաչումը, արհամարհանքով նշեց, որ ճանաչումը Միացյալ Նահանգների կողմից նույնպես ոչ մի նշանակություն չունի և որևէ իրավական հետևանքների չի հանգեցնի։ Միաժամանակ նա «մոռացավ» ասել, որ Գերմանիան Օսմանյան կայսրության հանցակիցն է եղել և այսօր Թուրքիայից ոչինչ պահանջել չի կարող։
Նույնը չես ասի Միացյալ Նահանգների մասին, որը ցանկացած պահի ելնելով առաջին հերթին սեփական շահերից, կարող է Թուրքիային հայերի իրավունքների վերականգնման հետ կապված պահանջներ ներկայացնել։ Այնպես որ, Թուրքիան և նրա ներկայիս առաջնորդը, որի իշխանությունը կարող է սկսել տատանվել ցանկացած պահի, վախենալու բան ունեն։
Բայց ավարտվում է ոչ միայն Էրդողանի, այլև Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի «դարաշրջանը»։
Հրեական լոբբին և Իսրայելի դիրքորոշումը
Չի կարելի ուշադրություն չդարձնել այն հանգամանքին, որ ԱՄՆ-ի հզոր հրեական լոբբին (որի մի մասը երկար տարիներ պաշտպանում էր Թուրքիայի շահերը և կտրականապես դեմ էր հանդես գալիս հայերի ցեղասպանության ճանաչմանը) այս տարի մի կողմ քաշվեց և չխանգարեց ԱՄՆ առաջնորդին օգտագործել «ցեղասպանություն» եզրույթը։ Ինչո՞ւ «մի կողմ քաշվեց», այլ ոչ թե «հետ քաշվեց»։ Այն պատճառով, որ Իսրայելը, ինչպես և ԱՄՆ-ն, չի շտապում ճանաչել Օսմանյան կայսրությունում հայերի ցեղասպանությունը։ Արդյո՞ք դա տեղի կունենա մոտակա ժամանակներում։ Երկրի ներկայիս վարչապետի օրոք՝ հազիվ թե։
Ամեն դեպքում, Նեթանյահուի դարաշրջանը հավերժական չէ, առավել ևս, որ Իսրայելի քաղաքականությունը ոչ միշտ է համապատասխանում Միացյալ Նահանգների շահերին։ Մեծ հաշվով, Բայդենի կողմից հայերի ցեղասպանության ճանաչումը ուղերձ է ոչ միայն Էրդողանին, այլև Նեթանյահուին։
Դա ազդանշան է այն մասին, որ ԱՄՆ-ն փոխում է մարտավարությունը Մերձավոր Արևելքում, նշանակում է՝ Իսրայելը ստիպված կլինի շտկումներ մտցնել իր արտաքին քաղաքական կուրսում։ Դա առաջին հերթին վերաբերում է Իրանին։ Իսրայելի կոշտ կուրսն արդեն այսօր խանգարում է Սպիտակ տանը կամուրջներ գցել և վերականգնել Իրանի հետ «միջուկային գործարքը»։
Ի դեպ, ի տարբերություն Էրդողանի, Նեթանյահուն դեռևս իշխանության մնալու շանս ունի (թեկուզև կորցնելով լիազորությունների զգալի մասը), օրինակ՝ նստելով նախագահի աթոռին։ Այդ պաշտոնում նա կարող է փոխարինել գործող նախագահ Ռըուվեն Ռիվլինին, որն արդեն 81 տարեկան է։
Շատ ոգևորվել պետք չէ. ի՞նչ է թաքնված Բայդենի ուղերձի տողատակում
Ի դեպ, մինիստրների կաբինետի փոփոխությունից և կուրսի մեղմացումից հետո միանգամայն հավանական է, որ Իսրայելը կհետևի ԱՄՆ-ի օրինակին և կճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը։ Դա արդեն ժամանակի հարց կդառնա։ Հենց այդ ժամանակ էլ «կախարդանքով» արդիական կդառնա Հայաստանում Իսրայելի դեսպանատան բացումը։
Այսօր արդեն մի բան է պարզ․ Մերձավոր Արևելքում «ուժեղ առաջնորդների» ժամանակն անցնում է և Միացյալ Նահանգները կանեն ամեն ինչ, որպեսզի հնարավորինս արագ ազատվեն նրանցից։
Սփյուռքը պետք է կենտրոնանա նոր խնդրի վրա
Անգամ հաշվի առնելով աշխարհաքաղաքական գործոնները, անարդար կլիներ չնշել և չգնահատել սփյուռքի հսկայական աշխատանքը Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցում, այդ թվում՝ Միացյալ Նահանգներում։ Այն կրկին ապացուցեց իր ուժը և ցուցադրեց իր ներուժը որպես հզոր ցանցային կառույց, որն ի վիճակի է հուսալի հենարան դառնալ հայկական պետության համար։ Սփյուռքի հնարավորությունները, կուտակած փորձը, կապերն ու ազդեցությունը դեռ բազմիցս պետք կգան ինչպես Հայաստանի Հանրապետության, այնպես էլ Արցախի զարգացման և հզորացման գործընթացում։
Չմոռանանք, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ տարվող աշխատանքը տասնամյակներ շարունակ իրականացվել է մեթոդաբար, անշեղորեն և, չնայած բազմաթիվ անհաջողություններին ու հիասթափություններին, ի վերջո ցանկալի արդյունք է տվել։
Սակայն հիմա նոր փուլ է սկսվում, և Վուդրո Վիլսոնի արբիտրաժային որոշումն անվերջ մեջբերելու փոխարեն, սփյուռքը պետք է փորձի մեկ այլ խնդիր լուծել․ Արցախի Հանրապետության անկախության ճանաչումը։ Այդ գործընթացը նույնպես պետք է լինի համակարգված և նպատակաուղղված։ Իհարկե, սփյուռքը հիմա էլ ինչ-ինչ ջանքեր է գործադրում այդ ուղղությամբ, բայց այս նպատակը դեռևս շարունակում է գտնվել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ստվերում։
Մինչդեռ, ինչպես հայտնի է` նույն Ֆրանսիայում, որտեղ նույնպես բավականին ուժեղ հայ համայնք կա, խոհրդարանի երկու պալատներն արդեն Լեռնային Ղարաբաղի անկախության ճանաչման բանաձևեր են ընդունել։ Դա նշանակում է, որ հարմար առիթով Ֆրանսիայի կառավարությունը ևս կարող է ընդունել այդ որոշումը։ Զուր չէ, որ Ֆրանսիայի իշխանությունները բացեիբաց հայտարարում են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության շրջանակներում բանակցությունների վերսկսման և Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի որոշման անհրաժեշտության մասին։
Ինչո՞ւ էրդողանն այդքան մեղմ արձագանքեց Բայդենի ուղերձին, կամ ի՞նչն է մտահոգել Երևանին
ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հովանու ներքո խաղաղ գործընթացի ձևաչափի վերականգնման անհրաժեշտության մասին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը բոլորովին վերջերս խոսել է նաև ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ։
Ինչ վերաբերում է ԱՄՆ-ին, ապա նրանց կողմից էլ այս հարցում ակտիվացում է սպասվում, մանավանդ որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչմամբ Բայդենն արդեն հասկացրել է Էրդողանին, որ մտադիր է արգելակել նրա ակտիվությունը, այդ թվում՝ Հարավային Կովկասում։
Եթե արդյունքում Ֆրանսիան ճանաչի Արցախի անկախությունը, նրան կհետևեն Ֆրանկոֆոնիայի երկրները, և գործընթացն արդեն անդառնալի կլինի։ Այո, դա բավականին շատ ժամանակ կտևի, հնարավոր է, որ տարիներ պահանջվեն, բայց, ինչպես և Հայոց ցեղասպանության հարցում, այստեղ ևս պետք է ջանքեր գործադրել և կամք ցուցաբերել, չէ՞ որ նպատակն արժանի է դրան։
Հետևաբար, արդեն հիմա Հայաստանն ու սփյուռքը պետք է հստակ հայեցակարգ մշակեն և համատեղ հզոր արշավ կազմակերպեն Արցախի Հանրապետության միջազգային ճանաչման ուղղությամբ։
Ցեղասպանության հերքումը կարող է քրեականացվել. Բայդենի ուղերձի բերած հնարավորությունները
