Արդեն մի քանի դար շարունակ Թուրքիան խուսանավելու քաղաքականություն է վարում Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև, հույսը դնելով այն բանի վրա, որ «գյավուրները» երբեք միմյանց հետ չեն հաշտվի։
Խաղ հակասությունների վրա
Թուրք քաղաքագետները՝ մանիպուլյացիաների և ինտրիգների վարպետները, նախկինում հիանալի խաղում էին Մոսկվայի և եվրոպական մայրաքաղաքների միջև առկա տարածայնությունների վրա, ինչը հատկապես ակնառու արտահայտվեց Սևծովյան նեղուցների հարցում։ Հենց որ Ռուսաստանը փորձում էր իր վերահսկողությունը հաստատել նեղուցների վրա, Արևմուտքն աջակցություն էր ցուցաբերում Թուրքիային՝ նրան իր կողմը ձգելով։ Եվ հակառակը` եվրոպական խաղացողներին մոտ չթողնելով այդ կարևորագույն ռազմատնտեսական զարկերակին, Ռուսաստանը թուրքերին օգնում էր ստանալ դրա վերահսկողությունը։
Օգտագործելով քրիստոնյա հզոր խաղացողների տարաձայնությունները՝ թուրքական իշխանությունները պետության ամրապնդման և ուժեղացման հետևողական քաղաքականություն էին վարում։
Էրդողանի «շպագատը»
Չնայած խուսանավելու այդպիսի տաղանդին, ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիան բազմիցս խնդիրներ է ունեցել դաշինքի իր գործընկերների հետ թե՛ 1970-ականներին Հունաստանի հետ՝ Կիպրոսի օկուպացիայի պատճառով, թե՛ 2000-ականների սկզբին՝ Իրաքում արևմտյան կոալիցիայի քաղաքականության պատճառով։ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի նախագահության տարիներին ՆԱՏՕ-ի հետ տարաձայնություններն ավելի խորացան։ Թուրքիայի ներկայիս առաջնորդն ավելի ու ավելի հաճախ է հրաժարվում «խաղալ Արևմուտքի կանոններով»։
Էրդողանի քաղաքականության շրջադարձային պահը դարձավ 2016թ․-ի հուլիսը, երբ երկրում ռազմական հեղաշրջման փորձ արվեց։ Ի դեպ, դա զինվորականների կողմից կազմակերպված հեղաշրջման առաջին անհաջող փորձն էր։ Նախկինում ռազմական էլիտային, որպես կանոն, հաջողվում էր կառավարումից հեռացնել իրենց համար անհարմար կառավարությանը։
Իշխանությունը պահպանած Էրդողանն աննախադեպ զտումներ իրականացրեց բանակում, ոստիկանությունում, դատական և պետական համակարգերում։ Նա վերացրեց ամբողջ ռազմական վերնախավը, որը փորձում էր զսպել նրա ախորժալը և հանդես էր գալիս ընդդեմ սիրիական արշավում Թուրքիայի մասնակցության։ Դրանից հետո կտրուկ փոխվեց նրա խաղը արտաքին քաղաքական դաշտում։ Անկարան դադարեց թաքցնել իր նվաճողական ձգտումները։ Արդեն 2016թ․-ի ապրիլին սկսվեց «Եփրատի վահան» գործողությունը և թուրքական ստորաբաժանումները ներխուժեցին Սիրիա։ Հետագա գործողությունները նրան թույլ թվեցին նոր տարածքներ օկուպացնել և ամրացնել դիրքերը ՍԱՀ-ում։
Միջազգային ասպարեզում Էրդողանն ավելի ու ավելի հանդուգն է գործում՝ ընդլայնելով ռազմական գործողությունների աշխարհագրությունը։ Թուրքիան ուժեղացնում է ռազմական ներկայությունը Իրաքում, Սիրիայում, Լիբիայում, Կատարում (որտեղ Անկարան տեղակայել է իր ռազմաբազաները)։ Թուրքիայի ոչինչ չխանգարեց նաև 2020թ․-ին Ադրբեջանի կողմից խառնվել Ղաաբաղյան հակամարտությանը և քիթը մտցնել տարածաշրջան, որն ավանդաբար ռուսական ազդեցության գոտի էր համարվում։
Էրդողանը որոշել է փոխել Թուրքիայի սահմանադրությունը
Թուրքիայի նախագահը, անտեսելով գործընկերային հարաբերությունները, իրեն լկտիաբար է պահում նաև ՆԱՏՕ-ի մյուս անդամների նկատմամբ, մասնավորապես` Գերմանիայի։ Ի դեպ, նույն 2016թ․-ին, խոսելով Լոզանի պայմանագրի մասին, Էրդոգանը դժգոհեց, որ Անկարան «Հունաստանին է տվել Էգեյան ծովի կղզիները, որտեղ մզկիթներ են մնացել»։
Մինչդեռ ազանի ձայներն այդ կղզուց շարունակում են հասնել թուրքական ափ՝ Էրդողանի ականջին (միաժամանակ Թուրքիայի ղեկավարը չի նկատում, որ որոշակի քաղաքական դասավորության պարագայում կարող է զանգերի ձայն լսել Կոստանդնուպոլսում)։
Չնայած Մոսկվայի հետ «խաղերին», ժամանակակից սպառազինության ձեռբերման պայմանագրերին՝ Անկարան արդեն աչք է դրել ռուսական տարածքների վրա։ Պատահական չէ, որ բոլորովին վերջերս թուրքական հեռուստաալիքը քարտեզ ցուցադրեց՝ Ռուսաստանի հարավի (ներառյալ Կովկասը) և Ղրիմի վրա Անկարայի ազդեցության գոտու ընդլայնման կանխատեսմամբ։
Եվ թեև արդեն «շպագատ իջած» Էրդողանին տարբեր երկրների ղեկավարներ բազմիցս ճկուն քաղաքական գործիչ են անվանել, այնուամենայնիվ հույս կա, որ նրա ճկունությունը երկար չի ձգի։
Ավելորդ խաղաքար՝ շախմատի տախտակին
Չափի զգացողությունը կորցրած, նեոօսմանիզմի գաղափարներով հղի Էրդողանն ակնհայտորեն սկսել է խանգարել Արևմուտքին։ Ավելի ու ավելի հաճախ են թե՛ ԱՄՆ–ի, թե՛ Եվրոպայի բարձրաստիճան քաղաքական գործիչները խոսում Անկարայի դեմ պատժամիջոցներ ձեռնարկելու անհրաժեշտության մասին։
Բացառված չէ, որ ՆԱՏՕ-ի առանցքային խաղացողները, որոնց համար ավելի ու ավելի դժվար է դառնում համոզել կապը կտրած թուրք առաջնորդին, կարող են եզրակացության գալ, որ ավելի հեշտ է «գահընկեց» անել Էրդողանին, քան տարեցտարի նրա հետ պայմանավորվելու անօգուտ փորձեր ձեռնարկել։ Թուրքիայում հեղաշրջումների ավանդույթը դեռ ոչ ոք չի չեղարկել, անգամ չնայած նրան, որ դրանցից վերջինը, ինչպես ավելի վաղ նշվեց, ձախողվեց։
Իսկապես, Էրդողանին իշխանությունից հեռացնելը կօգներ հանդարտեցնել (գոնե որոշ ժամանակով) Թուրքիային՝ նրա կայսերական հավակնություններով հանդերձ։
Իզուր չէ, որ Թուրքիայի առաջնորդի նախկին կողմնակից (իսկ այժմ ընդդիմադիր), նախկին վարչապետ Ահմեդ Դավութօղլուն բոլորովին վերջերս «բարեկամական նախազգուշացում» տվեց Էրդողանին՝ վերջինիս համար շուտափույթ «գահընկեցություն» կանխագուշակելով։
«Թուրքական բանակը կարող է մի գիշեր գնալ այնտեղ». Էրդողանը սպառնացել է Սինջար մտնել
Մենք հիմա չենք գնահատի հարևան երկրում իրավիճակի նման զարգացման հավանականությունը։ Մեզ ավելի շատ ուրիշ բան է հետաքրքրում` արդյո՞ք Հայաստանը պատրաստ է նման սցենարի։ Պատրա՞ստ է արդյոք սցենարի, որում Արդբեջանը կմնա առանց «ավագ եղբոր» աջակցության, որը Արցախից շատ ավելի լուրջ խնդիրներ կունենա։
Ոչ ոքի խաղալու` Հայաստանի ձգտումը
Երբ միջազգային վեհաժողովների ժամանակ մեր ղեկավարությունը հիշում է Հայաստանի երբեմնի փառքը՝ Տիգրան Մեծի նվաճումների օրինակով, մենք չեն նյարդայնացնում արտասահմանյան գործընկերներին, ինչպես փորձում են ներկայացնել որոշ վերլուծաբաններ, այլ ավելի շուտ ծիծաղեցնում ենք նրանց։ Գործնական Արևմուտքի համար անհասկանալի են հղումները մեր թվարկությունից առաջ ապրած հայ արքայի պատմությանը։
Մինդեռ չէր խանգարի, որ մենք ավելի հաճախ հիշեինք նաև մյուս Տիգրանին՝ ոչ թե թագավորին, այլ շախմատիստին։ Ինչպես հայտնի է՝ Տիգրան Պետրոսյանը հոյակապ խաղացող էր և աշխարհի չեմպիոն, սակայն խաղերի մեծ մասը ոչ ոքի էր ավարտում, ինչի համար նրան հաճախ անվանում են «ոչ ոքիի արքա»։ Այդպես էլ հայերը վերջին տաստնամյակների ընթացքում բանակցությունների սեղանի շուրջ փորձում էին ոչ ոքի խաղալ` պահել այն, ինչին հասել էինք 1990-ականներին, չափազանց թույլ և անհաջող փորձեր (առաջին հերթին՝ դիվանագիտական) ձեռնարկելով արցախյան առաջին պատերազմի հաղթանակն ամրապնդելու և զարգացնելու համար։
Իհարկե, «հայի վերջին խելքով» բոլորս էլ խելոք ենք։ Բայց փորձը ցույց է տալիս, որ կյանքը շախմատ չէ և ոչ-ոքիի տրամադրվելու դեպքում հաճախ կարելի է պարտության հասնել։ Հայերին ուժեղ հարված են հասցրել, բայց դա դեռ չի նշանակում, որ խաղը շահելու հնարավորություն այլևս չի լինի։ Պետք է համբերություն ցուցաբերել, որը չի կարելի շփոթել հնազանդության հետ։ Եվ երբ պահը գա, ապա ոչ միայն մեր զինվորականները, այլև մեր դիվանագետները պետք է առավելագույն ջանքեր գործադրեն արդեն ոչ թե ոչ-ոքիի, այլ իրական հաղթանակի համար։
Շուտով Էրդողանը կհեռացվի իր թիմի կողմից. Դավութօղլու
Այլ կերպ ասած` ինչպես ասում է «Գարնան տասնյոթ ակնթարթ» լեգենդար խորհրդային ֆիլմի հերոսը՝ Վերմախտի գեներալը Շտիրլիցին (որը նրա հետ հանդիպելիս ներկայացել էր որպես ԱԳՆ աշխատակից)՝ «եթե դուք՝ անիծյալ դիվանագետներդ, նորից ամեն ինչ խառնեք, ձեզ կոչնչացնեն, բոլորիդ հատ-հատ»։
Այլաբանորեն է ասված, բայց երգից բառերը չես հանի․ Հայաստանի քաղաքական էլիտան այլևս սխալվելու իրավունք չունի։
