Դեկտեմբերի 12-ին` պատերազմի ավարտից հետո միջնորդների առաջին տարածաշրջանային այցի ժամանակ, ՄԽ ֆրանսիացի համանախագահ Ստեֆան Վիսկոնտին հայտարարեց Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման նոր ծրագրերի մշակման հավանականության մասին։ Չորս ամիս անց ռուս–ամերիկա–ֆրանսիական եռամիության դիվանագետները վերջապես հանդես եկան համատեղ հայտարարությամբ և կողմերին հորդորեցին համանախագահների հովանու ներքո անհապաղ վերսկսել բարձր մակարդակով քաղաքական երկխոսությունը։
Միջազգային միջնորդների ձայնն այժմ ավելի պակաս նշանակություն ունի, քան մեկ տարի առաջ։ Այդուհանդերձ, համատեղ հայտարարությունը Երևանում զգուշավոր լավատեսությամբ ընդունեցին։ ՀՀ արտգործնախարար Արա Այվազյանն ընդգծեց, որ Պոպովի, Վիսկոնտիի և Շոֆերի ուղերձը միջազգային հանրության հերթական կոչն է Ադրբեջանին կատարել եռակողմ հայտարարության հանձնառություններն ու պարտավորությունները և հրաժարվել ապակառուցողական դիրքորոշումներից։
Փաշինյանը ծրագրավորված քանդեց այն ամենը, ինչի վրա խարսխված էր ազգային պետությունը. Աշոտյան
Միջնորդների համատեղ հայտարարության մեջ իսկապես կան կարևոր շեշտադրումներ, որոնք լիովին ընդունելի են հայկական կողմի համար։ Թվարկենք դրանք։ Նախևառաջ դրական է թվում այն փաստը, որ համանախագահներն իրենց ակտիվ գործունեությունը վերսկսում են նախկին ձևաչափով, նույն կազմով և նույն մանդատով։ Մինչև վերջերս կասկածներ կային, թե ՄԽ–ն կկարողանա վերադառնալ 27 տարի առաջ համաշխարհային հանրության կողմից իրեն վստահված առաքելության կատարմանը։ Ռուսաստանի դերը հակամարտության կարգավորման հարցում կտրուկ աճել է, և թվում էր` Մոսկվան կարող է տարանջատվել մյուս համանախագահներից և միջնորդական առաքելությունը շարունակել ինքնուրույն և միանձնյա։ Նման ենթադրությունների պատճառ էր դարձել այն փաստը, որ Ռուսաստանի համանախագահ Իգոր Պոպովը չէր մասնակցել Փաշինյանի և Ալիևի միջնորդների հետ վերջին բանակցություններին։ Համատեղ հայտարարությունը վերջ դրեց այդ թեմայի շուրջ խոսակցություններին, քանի որ ակնհայտ դարձավ, որ Ռուսաստանը բոլորովին էլ դեմ չէ բանակցային նախկին ձևաչափին։
Երկրորդ հանգամանքը, որ հուսադրում է հայկական կողմին, հայտարարության տեքստում հակամարտության վերջնական, համապարփակ և կայուն կարգավորման հասնելու անհրաժեշտության մասին նախադասությունն է։ Միևնույն ժամանակ Իլհամ Ալիևը շարունակում է պնդել, թե հակամարտությունն արդեն լուծված է և այլևս խոսելու բան չկա։ Համանախագահներն Ալիևի հետ համաձայն չեն։ Հայերին ուրախացնող երրորդ հանգամանքն այն է, որ միջնորդները կողմերին հիշեցնում են ռազմագերիներին և պահվող այլ անձանց վերադարձնելու նպատակով լրացուցիչ ջանքերի գործադրման անհրաժեշտության մասին։ Եվ դա այն դեպքում, երբ Բաքվի բարձրաստիճան պաշտոնյաները հայտարարում են, որ իրենք ռազմագերիներ չունեն, այլ ունեն միայն ահաբեկիչներ, որոնք մեղադրվում են քրեական հանցագործություններ կատարելու մեջ։ Միջնորդներն այդպես չեն կարծում։ Չորրորդ` խոսվում է առանց նախապայմանների անմիջական երկկողմանի խորհրդակցությունների վերսկսման անհրաժեշտության մասին։ Եվ դա այն պարագայում, երբ Բաքուն բանակցություններին մասնակցելու իր պատրաստակամությունը պայմանավորում է մի շարք հանգամանքներով։ Հինգերորդ` Պոպովը, Վիսկոն
տին և Շոֆերը պնդում են, որ չեղարկվեն Լեռնային Ղարաբաղ այցելելու սահմանափակումները։ Ադրբեջանի իշխանությունները պնդում են, որ իրենք պետք է հնարավորություն ունենան որոշելու, թե ով կարող է այցելել Ստեփանակերտ, ով` ոչ։
Վեցերորդ` Մոսկվան, Փարիզն ու Վաշինգտոնն իրենց դիվանագետների շուրթերով պահանջում են կրոնական և մշակութային ժառանգության պահպանման նպատակով լրացուցիչ ջանքեր գործադրել։ Պարզ է, որ դա ուղղված է Ադրբեջանին, քանի որ Բաքվի վերահսկողության տակ անցած շրջաններում հայկական եկեղեցիների ոչնչացման անհերքելի ապացույցներ կան։
Համատեղ հայտարարության տեքստում հայկական կողմի համար կան նաև բացասական պահեր։ Առաջինն այն է, որ միջնորդները Ադրբեջանի դժգոհությունը չառաջացնելու համար չեն հանդգնել բաց տեքստով հղում անել ՄԽ նախկին փաստաթղթերում ամրագրված` ազգի ինքնորոշման իրավունքը հարգելու սկզբունքին։ Միայն անուղղակի ակնարկ է արվում, որ միջազգային իրավունքի այդ նորմը ոչ ոք չի չեղարկել։ Հայտարարության մեջ ասվում է, որ հակամարտությունը պետք է կարգավորվի կողմերին հայտնի տարրերի և սկզբունքների հիման վրա։ Եվս մի հանգամանք, որ հարցեր է ծնում։ Հայտարարության տեքստից դատելով` միջնորդներն անձամբ չեն ցանկանում նախաձեռնություն դրսևորել և միայն իրենց օգնությունն են առաջարկում կողմերի որոշած թեմաների շուրջ երկխոսություն կազմակերպելու հարցում։ Նրանք Երևանին ու Բաքվին հորդորել են իրենց առաջնահերթություններն արտացոլող կառուցվածքային օրակարգ համաձայնեցնել։ Մինչդեռ միջնորդները սովորաբար իրենք են առաջարկում ոչ միայն օրակարգը, այլև կոնկրետ բանաձևերը, որոնց շուրջ պետք է երկխոսություն տարվի։ Տպավորություն է ստեղծվում, որ միջնորդներն առայժմ պասիվ դեր են ստանձնել, ինչը պետք է բավարարի Ադրբեջանի ղեկավարությանը։
Եթե Երևանի արձագանքը դրական էր, ապա Բաքուն չի արձագանքել այդ հայտարարությանը։ Ավելի ճիշտ արձագանքել են, բայց ոչ թե հրապարակումից հետո, այլ առաջ։ Իլհամ Ալիևը մեկ օր առաջ ելույթ ունեցով` փորձելով անուղղակի ազդեցություն ունենալ նրանց տեքստի վրա։ Ադրբեջանի նախագահը հայտարարեց, որ սկզբունքորեն չի պնդում, թե Մինսկի խումբն անհրաժեշտ չէ։
Հիշեցնեմ` դեկտեմբերին նա ասում էր, թե ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների առաքելությունն իրեն չի արդարացրել, նրանց կարիքն այլևս չկա։ Ալիևը Մինսկի խմբի լուծարում չի պահանջում, բայց ըստ էության առաջարկում է արմատապես փոխել նրա մանդատը։ Ադրբեջանի նախագահը հայտարարել էր, որ միջազգային միջնորդների մասնակցությունը կարող է օգտակար լինել, բայց ոչ հակամարտության լուծման հարցում, քանի որ հակամարտությունն արդեն լուծվել է։
Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն բանաստեղծությամբ է պատասխանել Նիկոլ Փաշինյանին
Նա համարում է, որ համանախագահները պետք է համեստ առաքելություն ունենան։ Ալիևը պատրաստ է հույսը նրանց օգնության վրա դնել միայն հետևյալ հարցերի լուծման դեպքում` նախկինում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների իրագործում, պետական սահմանների սահմանագծում և տարածաշրջանի հետկոնֆլիկտային վերականգնում։ Ոչ ավելին։ Մինչդեռ 1994 թվականի դեկտեմբերին ԵԱՀԿ բուդապեշտյան գագաթնաժողովը ՄԽ խնդիրների ու լիազորությունների բոլորովին այլ շրջանակ էր սահմանել։
Իլհամ Ալիևը մտադիր չէ օրակարգի վերաբերյալ որևէ նախաձեռնություն իրականացնել, միայն պատրաստ է լսել միջնորդների առաջարկները։ Ադրբեջանի նախագահը գրեթե ուղիղ տեքստով ասում է, որ բանակցային սեղանի մոտ կնստի միայն այն դեպքում, եթե իրեն բավարարի օրակարգը։ Իսկ եթե ոչ, երկխոսության վերսկսման թեման փակված կհամարի։ Ստացվում է` դեկտեմբերից ի վեր նրա մոտեցումներն այդքան էլ չեն փոխվել։ Հիշեցնեմ` հինգ ամիս առաջ Ալիևն Ադրբեջան այցելած միջնորդներին ասել էր` քանի որ ինքը նրանց չի հրավիրել, նրանք անձամբ են եկել իր մոտ, ստիպված կլինի խնդրել, որ հեռանան, եթե նրանց առաջարկներում կոնկրետ բան չգտնի։
Իլհամ Ալիևի հրապարակային հայտարարությունները թույլ են տալիս ենթադրել, որ Բաքուն համանախագահների եռամիության կազմի վերաբերյալ դժգոհություններ ունի։ Ադրբեջանցի դիվանագետների խնդիրը բանակցային ձևաչափի վերանայումն է ու Թուրքիային միջնորդների թվում ներառելը։
Պուտինն ու Լուկաշենկոն քննարկել են Ղարաբաղի թեման
Պաշտոնական Բաքուն բոլոր երեք համանախագահներին վարկաբեկելու նպատակաուղղված արշավ է իրականացնում և փորձում է համաշխարհային հանրությանը համոզել, որ նրանք չեզոքություն չեն կարողանոմ պահպանել: Սկսել են Ֆրանսիայից։ Ալիևը Ֆրանսիայի ղեկավարներին մեղադրել է հայկական համայնքից կախվածություն ունենալու մեջ։ Իսկ երբ Ֆրանսիայի սենատը նախագահ Մակրոնին կոչ արեց ճանաչել ԼՂՀ անկախությունը, Բաքվում հնչող հակաֆրանսիական հռետորաբանությունն ավելի սրվեց։ Իլհամ Ալիևը որոշեց հաջորդ հարվածը հասցնել Ռուսաստանին։ Ադրբեջանի առաջնորդը Մոսկվային մեղադրեց Հայաստանին ապօրինի զենք մատակարարելու մեջ։ Շուշիում «հայտնաբերված» «Իսկանդեր-Մ» հրթիռային համալիրների բեկորների ցուցադրությունից հետո Ադրբեջանի նախագահը հայտարարեց, որ պատասխան է պահանջում Մոսկվայից։ Նրան սպասարկող ԶԼՄ–ները սկսեցին թափանցիկ ակնարկներ անել, թե «Իսկանդերի» հարվածը ամենևին էլ Հայաստանից չի հասցվել։ Ադրբեջանի դժգոհություններից չխուսափեցին նաև ամերիկացիները։ Ալիևը նրանց ևս մեղադրեց հայասիրության և կողմնակալության մեջ։ Ապրիլի 12-ին նա դժգոհեց, որ ԱՄՆ պետքարտուղար Թոնի Բլ
ինքենը հեռախոսազրույց է ունեցել ՀՀ վարչապետի հետ, իսկ իրեն չի զանգել։ «Եթե նրանք միջնորդ են, պետք է հավասարակշռություն պահպանեն», – հայտարարեց Ալիևը։
Այսպիսով` հայերին աջակցելու ձգտում է նկատվել բոլոր երեք համանախագահների գործողություններում։ Նշանակում է` միջնորդներին պետք է փոխել։ Հասկանալի տրամաբանություն է։ Թուրք–ադրբեջանական տանդեմը բանակցային նոր ձևաչափ է առաջարկում։ Բաքու կատարած այցի ժամանակ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հանդես եկավ քաղաքական հարթակ ձևավորելու նախաձեռնությամբ, որի մասնակիցը կդառնային Ռուսաստանը, Թուրքիան, Իրանն ու Վրաստանը։ Վրաստանի առաջնորդներն անմիջապես հասկացրին, որ իրենց վրա հույս չդնեն։ Իրանն ուզում է պարզել, թե գործընթացների վրա ազդեցության ինչ լծակներ կարող է ունենալ։ Մոսկվան սպասողական դիրքում է։ Իսկ Վաշինգտոնն ու Փարիզն ընդհանրապես ԵԱՀԿ–ի հետ չհամաձայնեցրած նախաձեռնություններին ուշադրություն չեն դարձնում։ Միայն մեկ կառույց կա, որը պաշտոնապես լիազորված է համաշխարհային հանրության կողմից Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ բանակցություններ վարելու համար։ Այլ որոշումներ ո՛չ ԵԱՀԿ–ն, ո՛չ ՄԱԿ–ը, ո՛չ էլ մեկ այլ միջազգային կազմակերպություն չի ընդունել։ Նշանակում է, որ ՄԽ համանախագահներից բացի, այլ միջնոր
դներ առաջիկայում չեն լինի և չեն կարող լինել։
Ալիևը Լուկաշենկոյի միջոցով Երևանին առաջարկում էր փողով լուծել ղարաբաղյան հակամարտությունը
