Նանա Մարտիրոսյան, Sputnik Արմենիա
Արագածոտնի մարզի Փարպի գյուղի գերեզմանատան երեք գերեզմանի վրա դրոշներ են ծածանվում։ Արցախյան վերջին պատերազմում զոհվածների շիրիմներն են։
Իրականում ոչ բոլոր հերոսներն են այստեղ թաղված։ Վաղինակ Աբգարյանը հուղարկավորված է «Եռաբլուր» պանթեոնում։ Նրա մայրն ու կինը որոշել են, որ հերոսը պետք է շրջապատված լինի մարտական ընկերներով և հուղարկավորվի զինվորական կարգով։
«Մամ, հյուրեր ունենք, կզանգեմ»... այս բառերով ավարտվեց Վաղինակ Աբգարյանի վերջին հեռախոսազրույցը մոր՝ Հասմիկի հետ։ Դա հոկտեմբերի 22-ն էր։ Այն ժամանակ կինը չհասկացավ, որ հյուրը՝ թշնամին է, իսկ որդին կզանգի, եթե չզոհվի։ Իսկ ահա Վաղոյի (այդպես են նրան անվանում ընտանիքում) կինը՝ Անուշը, միանգամից գլխի ընկավ։ Աղոթում էր, որ ամուսինը հետ զանգի։ Սակայն չզանգեց։ Միայն մեկ ամիս անց հարազատները ստացան լուրը՝ Վաղինակը զոհվել է` հերոսաբար կռվելով Թաղավարտի համար մարտերում։
«Ինձնից թաքցրել էին, որ տղաս կռիվ է գնացել։ Մտածում էի՝ զորավարժությունների է։ Բայց նրա զոհվելու օրը ինչ-որ տարօրինակ բան կատարվեց։ Ես խանութում էի և ահավոր ցավ զգացի, կարծես սիրտս դանակ մտավ։ Ցավից կծկվեցի ու սկսեցի լացել։ Չէի կարողանում բացատրել, թե ինչ է կատարվում»,-պատմում է մայրը։
Իր միակ որդուն Հասմիկն ուշ է ունեցել՝ 39 տարեկանում։ Նրան անվանակոչել են քեռու պատվին, որը մահացել էր ավտովթարից։ Իսկ ամուսինը մահացավ, երբ Վաղինակն ընդամենը չորս տարեկան էր։ Միայնակ նրան ոտքի կանգնեցնելը հեշտ չէր։ Տղան հայրենասեր էր մեծանում և, չնայած բանակից «թռնելու» բոլոր հնարավորություններին, որոշեց այդ ճանապարհը չընտրել։ Իսկ երբ սկսվեց պատերազմը, կամավորագրվեց, բայց մոր ինքնազգացողությունը կտրուկ վատացավ, և նա հետաձգեց մեկնելը։ Մի քանի օր անց ծանուցում ստացավ և, չնայած կինը հակառակն էր համոզում, գնաց պատերազմ։
«Ասում էր, որ մեզ պաշտպանելու է գնում, որպեսզի ես ու աղջիկներս գլուխներս բարձր քայլենք ու հպարտանանք մեր հերոս պապայով։ Այդպես էլ եղավ։ Մինչև վերջին պահը հույս ունեի, որ նա ողջ է։ Երազում էի, որ վերադառնա, թեկուզ հաշմանդամ։ Ես պատրաստ էի ամբողջ կյանքում նրա մասին հոգ տանել, բայց չեկավ։ Հիմա էլ դժվար է նրա մասին անցյալ ժամանակով խոսել։ Վաղինակն ինձ համար ողջ է»,-պատմում է Անուշը՝ արցունքները զսպելով։
Իսկ Հասմիկը զսպել չի կարողանում, սկսում է հեկեկալ։ Պատմում է, որ որդին մարտական ընկերների հետ որոշել է փակել հակառակորդի ճամփան, մինչ մյուսները մարտադաշտից դուրս կբերեին վիրավորներին։
Տիկին Հասմիկն ասում է, որ տղերքն իր աչքերին չեն կարողանում նայել․չէ՞ որ Վաղինակն իրենց փրկեց, իսկ իրենք նրան փրկել չկարողացան։ Ընկերները պատմում են, որ վերջին մարտից առաջ Վաղինակն ասել է, որ մայրն իր զոհվելուն չի դիմանա և խնդրել է ամեն ինչ անել, որպեսզի բոլորը ողջ մնան։
«Եղբորս մահանալուց հետո մտածում էի, թե ավելի մեծ ցավ չի լինում։ Բայց կյանքը ցույց տվեց, որ լինում է։ Վաղինակը շուտ ամուսնացավ` հասկանալով, որ ես ջահել չեմ։ Շատ էր ուզում, որ տեսնեմ թոռներիս։ Բայց ինքը չի տեսնի, թե ինչպես են մեծանում իր աղջիկները»,-վշտացած ասում է Հասմիկը։
Վաղինակի ավագ դուստրը չորս տարեկան է, նա արդեն շատ բան հասկանում է։ Ամեն անգամ «հայրիկ» բառը լսելով` շրջվում է, երբեմն կանգնում է ու երկար նայում հյուրասենյակում կախված նրա դիմանկարին։ Կրտսեր դուստրը՝ Անահիտը, շրջում է տան մեջ և կրկնում․ «Վաղո, Վաղո»։ Սպասում է, որ հայրիկն ուր որ է՝ կվերադառնա։
Զոհված զինվորի մայրն ու կինն ասում են, որ նա պաշտում էր դստրիկներին։ Ավագին մոր անունն էր տվել, կրտսերին՝ զոքանչի։
«Երազում էր որդի ունենալ։ Խոստացել էր ինձ համար մեքենա գնել, երբ տղա ունենամ։ Բայց երազանքն այդպես էլ չիրականացավ»,-ասում է Անուշը։
Վաղինակը դարբին էր աշխատում և վատ չէր վաստակում։ Երես էր տալիս ընտանիքի բոլոր անդամներին։ Որոշել էր տունը վերանորգել։ Պատերը հասցրեց քանդել, իսկ նորերը կառուցել, ավաղ` ոչ։ Հիմա ընտանիքն ապրում է կիսաքանդ տանը, գրեթե առանց գոյության միջոցների և երազում է ավարտին հասցնել զոհված Վաղինակի գործը։ «Չհասցրեց ապրել։ Այնպես եմ ուզում, որ մեր աղջիկներն անհայր լինելու դժվարությունները չտեսնեն և միշտ զգան այն հոգածությունը, որը պետք է զգան հերոսների երեխաները»,-հազիվ լսելի ասում է Հասմիկը և նորից սկսում հեկեկալ։
Ընտանիքը դեռևս դեկտեմբերին տրամադրել է ֆինանսական փոխհատուցում ստանալու փաստաթղթերը, սակայն առայժմ որևէ պատասխան չի ստացել։ Հասմիկը վստահ է, որ պետությունն իրենց դժբախտության մեջ մենակ չի թողնի, բայց խոստովանում է՝ ոչ մի գումար չի մեղմացնի հոգում առաջացած դատարկությունն ու ցավը։
Մենք հրաժեշտ ենք տալիս և հեռանում։ Երևան մտնելիս ևս մեկ գերեզմանատան մոտով ենք անցնում, այստեղ էլ ինչ-որ մեկի գերեզմանի վրա եռագույնն են տեղադրում...
