Նատալյա Դեմբինսկայա, ՌԻԱ Նովոստի
Գլոբալ բռնակալ
ԱՄՆ-ն պատել է մոլորակը պատժամիջոցներով. այժմ այլ երկրների դեմ շուրջ 8 հազար տնտեսական սահմանափակում է գործում, և ցուցակը մշտապես համալրվում է: Վաշինգտոնը կարող է ում ասես պայմաններ թելադրել, քանի որ դոլարը համաշխարհային տնտեսության գլխավոր արժույթն է։
Ամերիկյան դրամական միավորով է կատարվում գործարքների ավելի քան 70%-ը։ Դոլարն ազատ վաճառվում է ու փոխարկվում է, կառավարությունը դա ոչ մի կերպ չի կարգավորում, բացի այդ, Միացյալ Նահանգների տնտեսությունը դեռևս համարվում է կայուն, բաց ու աշխարհում ամենախոշորը:
Դա թույլ է տալիս Սպիտակ տանը արգելել ֆիզիկական անձանց և ամերիկյան ընկերություններին բիզնես վարել անմիջապես նրանց հետ, ովքեր հարմար չեն Վաշինգտոնին, և սպառնալ շուկայի այլ մասնակիցներին արտատարածքային պատժամիջոցներով։
Պատասխան ռեակցիա
Սակայն անվերջ այդպես շարունակվել չի կարող։ Աշխարհն ունի բոլոր անհրաժեշտ գործիքները դոլարից կախվածությունը թուլացնելու համար։ Սրա մասին է վկայում ԱՄՆ Կոնգրեսի հետազոտական ծառայության՝ վերջերս հրապարակված վերլուծությունը։
Փաստաթղթում ընդգծվում է, որ պատժամիջոցները տնտեսական ծախսեր են ստեղծում հենց ԱՄՆ-ի համար, քանի որ սահմանափակում են առևտրային գործարքները, որոնց կարող են մասնակցել ամերիկացի ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձինք: Բացի այդ, չի բացառվում նաև խտրականության ենթարկված պետությունների պատասխան արձագանքը։ Որպես օրինակ բերվում է Ռուսաստանի՝ գյուղատնտեսական արտադրանքի ներմուծման արգելքը։
ՀՀ Կենտրոնական բանկն ուզում է կանխել գնաճը․ ինչո՞վ է վտանգավոր «դոլարային» իրարանցումը
Ինչպես նշում են վերլուծության հեղինակները՝ ամերիկյան արժույթը տասնամյակներ շարունակ լայնորեն օգտագործվում է միջազգային տնտեսական գործարքներում։ Եվ դա ձեռնտու է ԱՄՆ-ին։ Ավելին, Սպիտակ տունը գնալով ավելի շատ է ապավինում դոլարին՝ արտաքին քաղաքական նպատակներին հասնելու համար, մասնավորապես Ռուսաստանի, Իրանի եւ Վենեսուելայի համար ֆինանսական շուկաների հասանելիությունը դժվարացնելու համար։
Չինական տարբերակ
Հետազոտության մեջ նշվում է, որ այդ երկրների անցումը այլընտրանքային արժույթներով հաշվարկներին, ի վերջո, բացասաբար կազդի ամերիկյան տնտեսության վրա ու կգցի դոլարի կարգավիճակը: Փաստացի, դա արդեն տեղի է ունենում։
Վերջին տարիներին յուանը կանոնավոր կերպով խարխլում է դոլարի դիրքերը։ 2016-ից չինական դրամական միավորը ԱՄՀ-ի պահուստային արժույթն է: Զարգացող երկիրն առաջին անգամ նման պատվի արժանացավ։ Այնուհետև Պեկինը Շանհայի բորսայում գործարկել է յուանով նավթի ֆյուչերսների առևտուրը՝ «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» ընդգրկուն ինտեգրացիոն ծրագրի շրջանակներում:
Սակայն յուանի մասնաբաժինը համաշխարհային գործարքներում դեռ փոքր է։ Էքսպանսիայի համար խոչընդոտներն ակնհայտ են՝ ազատ փոխարկման հնարավորության բացակայություն, անկայունություն, ոչ թափանցիկ ֆինանսական համակարգ ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր բաժնում։
Բայց հայտնվեց թվային յուանը։ Տնտեսագետների մեծ մասը կարծում է, որ պետական կրիպտոարժույթը միանգամայն ի վիճակի է մրցակցել դոլարի հետ, քանի որ թույլ է տալիս գործարքներ իրականացնել ավելի օպերատիվ, քան հնացած SWIFT և CHIPS վճարային համակարգերը (հենց դրանց միջոցով են ամերիկացիները վերահսկում միջազգային գործարքները)։ Կրիպտոյուանը օգտակար կլինի նաև «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախագծի համար: Թվային արժույթով փոխհաշվարկները կպաշտպանեն Վաշինգտոնի պատժամիջոցներից։
Հեռացում դոլարից
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանին՝ ԲՐԻԿՍ երկրների հետ դոլարային գործարքները 2019-ին 73 տոկոսից կրճատվել են մինչև 49 տոկոս: Առաջին հերթին շնորհիվ եվրոյի (23%)։ Աճել է նաև ռուբլու մասնաբաժինը՝ ութից մինչեւ 14%: Ընդ որում, Հնդկաստանի հետ (որը ԲՐԻԿՍ-ում Չինաստանից հետո Մոսկվայի երկրորդ առևտրային գործընկերն է) այդ ցուցանիշը գերազանցել է 50%-ը։
Չինաստանի հետ ազգային դրամական միավորներով հաշվարկները կազմել են 25 տոկոս՝ յոթ տարում ավելանալով տասն անգամ։ Սա ռուսական տնտեսության ապադոլարիզացման և պատժամիջոցների նկատմամբ կայունության բարձրացման ռազմավարության մի մասն է։
Եվրոպան փորձում է փրկել Ռուսաստանի հետ հարաբերություններն ու իր ապագան
Մոսկվան ու Պեկինը համակարգված կերպով բացառում են դոլարը երկկողմ առևտրում։ Դեռ 2014-ին կողմերը ստորագրել են 150 մլրդ յուանի (24,5 մլրդ դոլար) եռամյա սվոպ-համաձայնագիր, որը փոխադարձ մուտք է բացել դեպի ազգային արժույթներ՝ առանց բաց շուկայում այն ձեռք բերելու անհրաժեշտության: 2015 թվականին գրեթե բոլոր գործարքները եղել են դոլարով, իսկ 2019-ին՝ դրանց միայն կեսը։
Համակարգը ձևափոխվում է
2019-ին Ֆրանսիան, Գերմանիան ու Մեծ Բրիտանիան ստեղծեցին INSTEX գործիք ՝ հատուկ մեխանիզմ, որն ուղղված է «եվրոպական տնտեսական խաղացողների ու Իրանի միջև օրինական առևտրային գործարքների պարզեցմանը»։ Ավելի ուշ դրան միացան Բելգիան, Դանիան, Նիդեռլանդները, Նորվեգիան, Ֆինլանդիան և Շվեդիան։
Ըստ էության, դա եվրոպական երկրներին հնարավորություն է տալիս Թեհրանի հետ առևտուր անել՝ շրջանցելով ԱՄՆ ֆինանսական համակարգը՝ չառաջացնելով Վաշինգտոնի պատասխան արձագանքը։ Իրանի ու Եվրոպայի միջև իրական դրամական շրջանառությունից խուսափելու համար (դա Վաշինգտոնը կարող էր օգտագործել պատժամիջոցները արդարացնելու համար) INSTEX-ը օգտվում էր վարկային միավորներից:
Դոլարային կախվածությունը նվազեցնելու համար եվրահանձնաժողովը նախնական ծրագիր է կազմել։ Ենթադրվում է եվրոյով ներկայացնել տարբեր ապրանքների մատակարարման պայմանագրերը, ինչպես նաև վերանայել ու անհրաժեշտության դեպքում փոխել գլխավոր ֆինանսական կողմնորոշիչների հետ կապված նորմերը: Բացի այդ, կարգավորիչներին իրավունք կտրվի արգելափակել արտասահմանյան ընկերությունների կողմից եվրոպական ընկերությունների կլանումը:
Տարածվածությամբ երկրորդ արժույթը՝ եվրոն, շարունակում է նեղել դոլարին։ Համաշխարհային բանկի կանխատեսումներով՝ արդյունքում ամերիկյան դրամական միավորը կզրկվի համաշխարհային ֆինանսական համակարգում հատուկ կարգավիճակից։ Դրան կփոխարինի համակարգը, որը կազմված կլինի եվրոյից, դոլարից ու, ամենայն հավանականությամբ, յուանից։
