Հարսի սպիտակ զգեստ, ճոխ ճաշկերույթ հարազատների ու բարեկամների շրջանում։ Անպայման ամռանը, երբ ծաղիկներն են բուրում և արևը կուրացնում է աչքերը։ Մոտավորապես այսպես էր իր հարսանիքը պատկերացնում Արցախի Մարտունու շրջանի Թաղավարդ գյուղի բնակիչ Անգելինան։ Աղջիկն ու իր ընտրյալը` Արթուրը, նախատեսում էին ամուսնանալ 2021 թվականի ամռանը, սակայն 44-օրյա պատերազմը նրանց պլաններում իր շտկումները մտցրեց։
Հարսանիք Շուշիում. Ղազանչեցոց եկեղեցում պսակադրության արարողություն է կայացել
20-ամյա Անգելինա Ավագյանն ու 25–ամյա Արթուր Առուշանովը ծանոթացել են Ստեփանակերտում, ուր աղջիկը տեղափոխվել է մի քանի տարի առաջ։ Օրերից մի օր, երբ նրանք կրկին հանդիպել են իրենց շենքի բակում, Արթուրը խոստովանել է, որ աղջիկն իրեն դուր է գալիս։ Զույգը սկսել է հանդիպել, երկու տարի անց` 2020 թվականի ամռանը, նրանք նշանվել են։
Սեպտեմբերի 27-ը հանկարծակիի բերեց բոլորին, մեր հերոսներին` նույնպես։ Հաջորդ օրը Արթուրն արդեն ռազմաճակատ մեկնող կամավորների շարքում էր։ Անգելինայի հայրը` 52-ամյա Հովհաննեսը, միացավ հարազատ գյուղի պաշտպանությունը ստանձնած աշխարհազորայինների խմբին։
«Մեր բոլոր ծրագրերը, երազանքները կիսատ մնացին։ Պատերազմն ամեն ինչ խլեց։ Հայրիկը մեզ Երևան ուղարկեց` ինձ, մայրիկին և քույրերիս, իսկ ինքը մնաց։ Նա ասում էր, որ մեր տունը բաժին չի ընկնի թշնամուն», – Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում պատմեց Անգելինան։
Հոկտեմբերի 24-ին Անգելիանայի կյանքում ողբերգություն տեղի ունեցավ։ Ադրբեջանի ԶՈւ դիվերսիոն խումբը, չնայած հայկական կողմի դիմադրությանը, ներխուժեց Թաղավարդ։ Այդ օրը Անգելինայի հայրը` Հովհաննեսը, զոհվեց։
Ամբողջ պատերազմի ընթացքում Արթուրն աջակցում էր Անգելինային ռազմաճակատից։ Նա դեռ այն ժամանակ էր որոշել, որ վերադառնալուց անմիջապես հետո կամուսնանան։ Նոյեմբերի 28-ին Արթուրը տուն վերադարձավ, նոյեմբերի 9-ի հայտարարության ստորագրման ժամանակ նա Բերձորում էր։ Երկար ժամանակ երկուսն էլ ճնշված էին, բայց ուժ գտան շարունակելու ապրել։
«Հայրս շատ էր ուզում ինձ սպիտակ շորով տեսնել, նա հաստատ կողջուներ մեր որոշումը։ Դեկտեմբերի 27-ին մենք ամուսնացանք», – ասաց Անգելինան։
Աղջկա խոսքով` իրենց միությունը թշնամուն ուղղված ինքնատիպ վրեժ է։ Դրանով նրանք հայտարարում են, որ հայերը միշտ ապրելու են, և ոչինչ նրանց երկրի երեսից չի ջնջի։
Նույն կարծիքին է ստեփանակերտցի 32–ամյա Արմինե Կարայանը, որը մասնագիտությամբ հաշվապահ է։ Աղջիկն ու իր նշանածը պլանավորում են հարսանիք անել փետրվարի 14-ին։
Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում նա պատմեց, որ փետրվարի 15-ից Մեծ պահքի շրջանն է սկսվում, այդ պատճառով իրենք ընտրել են փետրվարի 14-ը, երբ կարելի է եկեղեցում պսակադրություն անցկացնել։ Պսակադրության համար ընտրել են Գանձասարի եկեղեցին։
Արմինեն պատմեց, որ ինքն ու ապագա ամուսինը համադասարանցիներ են, իսկ դպրոցից հետո երկար տարիներ ընկերություն են արել։ Այն ժամանակ պատկերացնել անգամ չէր կարող, որ իրենք կամուսնանան։ Բացի այդ, ինքն էլ ամուսնանալու ծրագրեր չուներ. ուզում էր ուսում ստանալ, հիմնարար մասնագետ դառնալ։
Աղջիկը խոստովանում է, որ դեռ պատերազմից առաջ էին որոշել հարսանիք անել, բայց անընդհատ հետաձգում էին կենցաղային խնդիրների, նաև բնակարանի հարցի պատճառով։
«Պատերազմը փոքր–ինչ սրեց իրականության, հարաբերությունների ընկալումը։ Ապագա ամուսինս կամավոր էր մեկնել ռազմաճակատ։ Նրան Ասկերան էին տարել, հրադադարի հաստատման պահին Բերձորում է եղել»,–պատմում է Արմինեն։
Պատերազմից հետո սեր կա. արցախցի Հայկազի ու Ռուզանի հարսանիքը` ժամանակավոր կացարանում
Այսօր աղջիկը զգեստն է ընտրում։ Պատերազմի պատճառով հարսանեկան արարողությունը համեստ կլինի, ընտանիքի շրջապատում։ Իսկ իր կյանքի ամենակարևոր օրը Արմինեն պլանավորում է ոչ թե սպիտակ զգեստ հագնել, այլ տարազ։
Պատերազմից հետո հարսանիքներն այն չեն
Այն, որ պատերազմից հետո հարսանիքներն այլևս այն չեն, բոլորն են հասկանում։ Սակայն առավել հաճախ այդ խնդրին բախվում է հարսանեկան արարողությունների հանդիսավար Մարթան։ Աղջիկը հարուստ փորձ ունի, նա արդեն ավելի քան 10 տարի է` հարսանիքներ է վարում։
Մարթան հիշում է, թե ինչպես ամեն ինչ սկսվեց. նրան մտերիմ մարդիկ որոշեցին հարսանիք անել և հրավիրեցին նրան վարելու այն։
Ներկաներն այնքան հավանեցին ամեն ինչ, որ Մարթային սկսեցին հրավիրել ոչ միայն Արցախի տարբեր անկյուններից, այլև Երևանից։
«Հրադադարի ստորագրումից հետո ինձ թվում էր, որ հարսանիքներ ու տոնակատարություններ այլևս չեն լինելու։ Դժվար էր նման բան պատկերացնել, բայց առաջին պատվերս ստացա դեկտեմբերին։ Զույգը, տեսնելով շոկային արձագանքս, ասաց, որ ես պարզապես չեմ հասկանում, թե որքան է դա իրենց` պատերազմում հարազատ կորցրածների համար կարևոր», – մեզ հետ զրույցում պատմեց Մարթան։
Նրա խոսքով` հետպատերազմյան հարսանիքներն ավելի շատ նման են կիրակնօրյա ընտանեկան ընթրիքների։ Մտերիմները հավաքվում են, քննարկում ինչ–որ բան, հիշում, զրուցում, ցածրաձայն երաժշտություն է հնչում միայն հարս ու փեսայի դահլիճ մուտք գործելու ու մատանիների փոխանակման ժամանակ։ Ասում է` առաջինը, որ աչքի է զարնում նման միջոցառումների ժամանակ, անծայրածիր ցավն է մարդկանց աչքերում։
Հանդիսավարի աշխատանքը դժվարացնում է այն, որ յուրաքանչյուրի ընտանիքում վիշտ կա։ Ավանդույթի համաձայն` երրորդ կենացը, դեռ առաջին պատերազմի ժամանակներից ի վեր, խմում են հանգուցյալների համար։
«Էլ ավելի մեծ պատասխանատվություն ես զգում. չէ՞ որ հաշվի առնելով հանգամանքները, պետք է արարողությունը և՛ գեղեցիկ սկսել, և՛ գեղեցիկ ավարտել»,–ընդգծեց Մարթան։
Նա նաև կարծում է, որ միջոցառումները պետք է անցկացվեն և զույգերը պետք է ամուսնանան, քանի որ դա ևս մեկ ապացույց է, որ Արցախի ժողովուրդը ողջ է և ապրելու է ի հիշատակ զոհվածների։
Ինչպես Sputnik Արմենիային հայտնեցին Քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման Ստեփանակերտի տարածքային բաժնում` 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ից 2021 թվականի հունվարի 29-ը 234 ամուսնություն է գրանցվել, որից 175–ը` Ստեփանակերտում։
ՔԿԱԳ–ում նշեցին, որ վերջին շրջանում ամուսնությունների թվի աճ է նկատվում։ 2021 թվականի միայն հունվարին 110 ամուսնություն է գրանցվել։
Առաջնագծից ուղիղ եկեղեցի. Ադրբեջանի սանձազերծած պատերազմին ի պատասխան հարսանիք ենք անում
