2020թ–ին Հայաստանում գների բարձրացումը, որը համընկավ արցախյան պատերազմի ծանր ժամանակահատվածի հետ, իրականում ոչ այնքան ՀՀ տնտեսության, որքան արտաքին գործոնների հետևանք էր։ Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նման գնահատական ներկայացրեց տնտեսագետ Վահագն Խաչատրյանը` շեշտելով, որ համաշխարհային տնտեսության մեջ գնաճային ազդակներ կային դեռ հուլիսից, բայց դրանք Հայաստան հասան արդեն աշնանը։
«ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը, որն ամեն ամիս գնահատում է պարենային ապրանքների գների ինդեքսը, հուլիսին այդ համաթվի ինդեքսը բարձրացրել էր 4 տոկոսով, օգոստոսին` 5, սեպտեմբերին` 4.8, հոկտեմբերին` մինչև 2.5 տոկոս։ Ռուսաստանում վերջին մեկ ամսում շաքարավազի գինը 60 տոկոսով էր աճել, բուսական յուղինը` 27-28 տոկոսով։ Իսկ համաշխարհային շուկայում բարձրացել են հացահատիկի, կարագի, սուրճի, շոկոլադի գինը։ Աշխարհում բրնձի լրջագույն խնդիր է առաջացել`կապված եղանակային անբարենպաստ պայմաններում վատ բերքի ստացման հետ»,– ասաց Խաչատրյանը։
Ինչ վերաբերում է հայաստանյան սպառողական գների աճին, պաշտոնական ցուցանիշով այն 1.2-1.3 տոկոսի սահմաններում է։ Այլ կերպ ասած` չի գերազանցել բյուջեով նախատեսված առավելագույն` +- 4.5 տոկոսի շեմը։
Ռազմական դրությունն իր ազդեցությունն է ունեցել տնտեսության վրա. Մհեր Գրիգորյան
Վահագն Խաչատրյանի դիտարկմամբ, սակայն, իրական սպառողական ապրանքների գնաճը շատ ավելի բարձր ցուցանիշ է արձանագրել, ուղղակի ընդունված մեթոդաբանությունը թույլ չի տալիս արձանագրել իրական թանկացումը։
«Մեր ինֆլյացիան մենք ներկայացնում ենք սպառողական զամբյուղի 400 ապրանքատեսակի շրջանակներում։ Բայց իրականում մենք այդ 400 ապրանքատեսակից մեր առօրյայում ավելի կարևորում ենք շուրջ 30-50–ը»,– ասաց Խաչատրյանը` պարզաբանելով, որ այդ ապրանքացանկում ներառված են կահույք, ավտոմեքենա և այլ ապրանքատեսակներ, որոնք ՀՀ շարքային քաղաքացիներից շատերն իրենց առօրյայում չեն գնում։
«Բայց դրա փոխարեն կա հաց, շաքարավազ, կարագ, վառելիք։ Եվ, եթե մենք այս տրամաբանությամբ ենք մոտենում, այդ դեպքում իրական ինֆլյացիան շատ ավելի բարձր է»,– ասաց Խաչատրյանը։
Տնտեսական իրողությունները ցանկալի թվացյալով քողարկելու այս քաղաքականությունը տնտեսագետը համեմատում է գեղեցիկ շպարվելու, ճոխ սանրվածքի ու հագուստի տակ իրական աղքատությունը քողարկելու հետ` հավելելով, որ տարիներ շարունակ այդպես է արվել։ Այս ամենի փոխարեն Խաչատրյանն առաջարկում չփախչել իրականությունից ու ռեալ գնահատել իրավիճակը։
«Մենք չենք կարող այսպես շարունակել։ Մենք պետք է նոր գործիքակազմ օգտագործենք, որպեսզի ռեալ գնահատենք մարդկանց կենսամակարդակն ու առօրյա խնդիրները և դրանից ելնելով էլ քաղաքականություն մշակենք։ Սա պետք է լինի 2021թ.–ի տնտեսական քաղաքականության ուղղություններից մեկը»,– ասաց Խաչատրյանը։
Տարին նոր կետից ու նորովի սկսելու համար Վահագն Խաչատրյանն առաջարկում է «չնվնվալ», «չնեղվել», հաղթահարել վատատեսական տրամադրությունները և փորձել ոտքի կանգնել ու ոտքի հանել տնտեսությունը։
Որպես օրինակ` Վահագն Խաչատրյանը հիշեցնում է պատերազմում պարտված Գերմանիայի ու Ճապոնիայի դրական փորձը` հավելելով, որ այդ երկրները շատ ավելի վատ վիճակում էին, քան այսօր Հայաստանն է։ Բայց կա նաև մեկ այլ իրողություն, որի մասին ընդունված չէ շատ խոսել. այդ երկրներն ունեին ֆինանսական շատ լուրջ աջակցություն, լայնածավալ ներդրումներ։ Հայաստանն ինքը պետք է ներդրողներ փնտրի։
«Հիմա եթե մենք ուզում ենք 2021թ.–ին մեր տնտեսությունը վերականգնենք ու կարողանանք ոտքի կանգնել, մենք պետք է ռեալ գնահատենք ու հասկանանք, որ առանց լրջագույն նյութական ներդրումների, լրջագույն ֆինանսական միջոցների, մենք դա չենք կարող անել»,– ասաց Խաչատրյանը։
Նրա խոսքով` ֆինանսական միջոցները կարող են լինել թե՛ օգնությունների, ու թե՛ նույնիսկ պարտքի տեսքով` անգամ եթե կա վտանգ պետական պարտքի սահմանագիծն անցնելու։ Օրենքը, Վահագն Խաչատրյանի խոսքով, չի խախտվի, քանի որ այն թույլ է տալիս ֆորսմաժորային իրավիճակում կառավարության պարտքը մեծացնել 60 տոկոսից ավելի չափով։
Մենք նորից ունենք սթրեսային իրավիճակին բնորոշ տնտեսություն. Քթոյան
Ինչ վերաբերում է ներդրողներին, Հայաստան գալու առաջին ու ամենակարևոր պայմանը Վահագն Խաչատրյանը համարում է օրենսդրության կիրառելիությունն ու դատական համակարգի վիճակը։ Նրա համոզմամբ` Հայաստանի դատարանների մասին պատմություններն այսօր վախեցնում են ներդրողներին։
2021թ.–ի ու հաջորդ տարիների տնտեսական հաջողությունները, Վահագն Խաչատրյանի համոզմամբ, պայմանավորված են լինելու բիզնեսի համար միջավայր ստեղծելով։ Իսկ սա իր հերթին պայմանավորված է լինելու այն հանգամանքով, թե ինչ քաղաքական իրավիճակ է լինելու Հայաստանում, հատկապես, որ իշխանությունն արդեն իսկ բացահայտ հայտարարել է արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու մտադրության մասին։
«Մենք պետք է կարողանանք այս քաղաքական իրավիճակի վերջակետը դնել ու նոր իրողությունների պայմաններում մտածել հաջորդ 4 տարիներին նոր կառավարության ու խորհրդարանի ծրագրերի իրականացման մասին»,– ասաց նա։
Վահագն Խաչատրյանի կանխատեսմամբ` 2021թ.–ը Հայաստանի համար մնում է ռիսկային տարի` հաշվի առնելով համաշխարհային տնտեսական իրողություններին ավելացած հետպատերազմյան դժվարությունները, ավելացած պետական ծախսերը։
Ինքնահոսի մատնված երկիր, կամ պատերազմող Հայաստանում որևէ հրահանգ տնտեսությունը չի ստացել
Այդուհանդերձ, տնտեսագետի կանխատեսմամբ, մինչև 2021թ.–ի ապրիլ ամիսը մեր կյանքն էական փոփոխությունների չի ենթարկվի։ Այն կլինի այնպիսին, ինչպիսին 2020–ի դեկտեմբերին կամ 2020–ի համաճարակային շրջանում էր։
Միայն 20121թ.–ի ապրիլից հետո պարզ կդառնա, թե որքանով է հաղթահարված կորոնավիրուսի համաշխարհային համաճարակը, որքանով Հայաստանում կակտիվանա տուրիզմի ոլորտը ու որքանով հայաստանցիներին կհաջողվի մինչ այդ հաղթահարել հետպատերազմյան դեպրեսիան։
