Արամ Գարեգինյան, Sputnik Արմենիա
Այն, որ կյանքն ավելի դժվարացել է, բոլորն են զգում։ Թե որքան, յուրաքանչյուրն իր ձևով է գնահատում, բայց մի շարք օբյեկտիվ ցուցիչներ ներկայացնում են այդ բարդությունները (իհարկե` ոչ աղետալի)։ Մի ցուցանիշի մասին արդեն խոսել ենք․վարկերի չվճարման դեպքերի աճը (Կենտրոնական բանկի տվյալներով՝ ֆինանսական համակարգում նման դեպքերի թիվը ներկայիս 6,7%-ից կարող է աճել մինչև 10%)։
Արցախի տնտեսության ազդեցությունը ՀՀ–ի վրա էական էր, հիմա դա չունենք. Վահագն Խաչատրյան
Կան նաև մի շարք այլ ցուցանիշներ։ Ճիշտ է, հարկ է ընդգծել, որ ոչ բոլոր բարդություններն են կապված պատերազմական գործողությունների հետ․խնդիրներն ի հայտ էին եկել դեռ մարտ ամսին՝ կորոնավիրուսի առաջին ալիքի ժամանակ։
Գազ և էլեկտրաէներգիա
Առաջին կետը կոմունալ ծախսերն են։ Ինչպես Sputnik Արմենիային հայտնեցին «Գազպրոմ Արմենիայից», մեկ տարի առաջ`2019թ․-ի նոյեմբերի արդյունքներով, տնային տնտեսությունների գազի չմուծված պարտքը կազմում էր բոլոր հաշիվների 0,6%-ը։ Հիմա՝ 2020թ․-ի նոյեմբերի արդյունքներով, չի մուծվել արդեն 6,6%-ը։ Ձեռնարկությունների պարագայում այդ ցուցանիշը ավելի քիչ է փոխվել, բայց էլի աճ է գրանցել է(1,1%-ից հասնելով 1,6%)։
Համապատասխանաբար առավել հաճախակի են դարձել ոչ միայն մեկ ամսվա, այլև երկարաժամկետ (ավելի քան վեց ամսվա) պարտքերը։ 2019թ․-ի նոյեմբերի համեմատ տնային տնտեսությունների շարքում չվճարողների թիվը 3200-ից աճել է մինչև մոտ 4600-ի։ Չվճարող ձեռնարկությունների թիվը 1224-ից հասել է 1252-ի։ Դրա հետևանքով նոր դատական գործեր են հարուցվել վարձի չվճարման հարցով․դրանց ընդհանուր թիվը 834-ից հասել է 1104-ի։
Դրան զուգահեռ էլեկտրաէներգիայի վճարումները գրեթե 100 տոկոս կատարվել են։ Ինչպես Sputnik Արմենիային հայտնեցին Հայաստանի էլեկտրական ցանցերից, չվճարողները հատուկենտ են, իսկ ընդհանուր առմամբ նոյեմբերին վճարումները գերազանցել են 100%-ը, քանի որ բաժանորդները ոչ միայն պարտաճանաչ կերպով վճարել են վերջին ամսվա համար, այլև փակել են նախորդ ամիսների պարտքերը։
Տորթ և գարեջուր
Երկրորդ կետը․կրճատվել է ոչ առաջին անհրաժեշտության ապրանքների արտադրությունը։ Տորթերի և այլ հրուշակեղենի արտադրությունը նվազել է գրեթե 20%-ով, շոկոլադի արտադրությունը՝ 10-ից ավելի տոկոսով։ Նվազել է նաև ալկոհոլային խմիչքների արտադրությունը․ կոնյակինը՝ ավելի քան 10%-ով, գինունը՝ գրեթե 20%-ով, օղունը՝ գրեթե 25%-ով։
«Ես արդեն ունեմ տնտեսական ծրագիր». Վազգեն Մանուկյանը հանդիպել է երիտասարդների հետ
Ընդ որում՝ եթե այստեղ կրճատումը կարող է կապված լինել արտահանման նվազման հետ(կորոնավիրուսային ճգնաժամի պատճառով), ապա գարեջրի արտադրության կրճատումը (10 տոկոսից մի փոքր ավելի) կապված է բացառապես ներքին շուկայի և տեղական վաճառքի անկման հետ, քանի որ Հայաստանից գարեջուր քիչ է արտահանվում (ընդհանուր արտադրության 5-6%)։
Աշխատատեղեր
Երրորդ կետը․երկրում նվազել է գրանցված աշխատատեղերի թիվը (տվյալները Sputnik Արմենիային տրամադրել է Պետեկամուտների կոմիտեն)։ Դա կարող էր տեղի ունենալ երկու պատճառով․բիզնեսը կարող էր իր աշխատակիցներին տանել «դեպի ստվեր», այսինքն՝ պաշտոնապես հեռացնել նրանց՝ եկամտահարկ չմուծելու համար։ Բայց 2018թ․-ի իշխանափոխությունից հետո հարկային ծառայությունը սկսել է ավելի խիստ հետևել, որ բոլոր աշխատակիցները գրանցված լինեն և նրանց համար եկամտահարկ վճարվի։
Ուստի, եթե 2018թ․-ի հունվարին (հեղափոխությունից առաջ) 513 հազար գրանցված աշխատող կար, իսկ մեկ տարի անց` արդեն 563 հազար, դա չի նշանակում, որ երկրում 50 հազար նոր աշխատատեղ է բացվել։ Դրանք հիմնականում գործող աշխատակիցներն են, որոնց բիզնեսը ստվերից հանել է (չնայած երկրում նոր աշխատատեղեր իրոք ավելացել են, դա ժխտել չի կարելի)։
2020թ․-ի մարտին Հայաստանում աշխատատեղերի թիվը հասավ գրեթե 620 հազարի, և կրկին դրանց մեծ մասը գործող աշխատողներ էին, որոնց համար այժմ աշխատանքային փորձ և կենսաթոշակային վճարումներ են ձևակերպել: Այս ամենը մենք ներկայացնում ենք, որպեսզի ցույց տանք, որ կառավարությունը սկզբունքորեն հետևել է, որ ձեռնարկությունները հարկեր, այդ թվում՝ եկամտահարկ վճարեն իրենց աշխատողների աշխատավարձից։
Անգամ մարտից սեպտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում՝ կորոնավիրուսային ճգնաժամի ընթացքում, գրանցված աշխատողների թիվն աճեց՝ 620 հազարից մինչև մոտ 632 հազար դառնալով (մասամբ կառավարության հակաճգնաժամային միջոցառումների շնորհիվ, որը վճարում էր փոքր և միջին ձեռնարկությունների աշխատավարձերի մինչև 20%-ը)։ Բայց 2020թ․-ի հոկտեմբերին պաշտոնապես գրանցված աշխատատեղերի թիվը կրճատվեց գրեթե 10 հազարով՝ դառնալով 622 հազար (ընդ որում՝ պահեստազորայիններին և կամավորներին աշխատանքից չեն հեռացրել)։
Նոյեմբերի տվյալներ դեռևս չկան, ուստի դեռ հայտնի չէ, թե որքան է կրճատվել աշխատողների քանակը ռազմական գործողություններից հետո։ Առավել ճշգրիտ լինելու համար ասենք, որ նշված վիճակագրությունն արտացոլում է ոչ թե վարձու աշխատողների, այլ աշխատատեղերի քանակը (հաշվի առնելով, որ մեկ մարդը կարող է գրանցված աշխատող լինել երկու տեղ), բայց ընդհանուր պատկերը դրանից գրեթե չի փոխվում։
«Օգնություն օգնության համար»․ ի՞նչ վիճակում է բիզնեսը Հայաստանում համավարակից հետո
Ընդ որում, հանրապետության մասշտաբով կրճատվել է նաև միջին աշխատավարձը (գրանցված թիվը)։ Օգոստոսի համեմատ հոկտեմբերին այն 187 հազարից դարձել է մոտ 182 հազար դրամ։
Արդյունքում, մի շարք ցուցանիշներ իրոք մատնանշում են, որ մարդիկ ոչ միայն սկսել են ավելի շատ խնայել, այլև սկսել են ավելի քիչ ստանալ։ Խնայելու համար կարելի է հրաժարվել մի շիշ գարեջրից, անգամ ավելի քիչ գազ վառել, բայց երբ չես վճարում հաշիվները, որոնք ամեն դեպքում ստիպված ես լինելու վճարել, դա արդեն խնայողություն չէ, այլ կենսական դժվարություն
