Ռուսաստանի և Թուրքիայի տրամագծորեն հակառակ աշխարհաքաղաքական շահերը հերթական չար կատակը խաղացին նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի կայսերական նկրտումների գլխին։ Տեղի ունեցավ մոտավորապես նույն բանը, ինչ եղել էր Սիրիայում և Լիբիայում։ Եվ դա այդպես է, չնայած այն փաստին, որ Մոսկվայի և Անկարայի աշխարհաքաղաքական մրցակիցները նույնն են՝ Վաշինգտոնն ու եվրոպական մայրաքաղաքները։
Ասել, որ Ղարաբաղյան հակամարտության վերջնական դասավորությունը Ռուսաստանի համար ձեռնտու ստացվեց, այնքան էլ ճիշտ չի լինի։ Հազիվ թե Կրեմլում ի սկզբանե նախատեսել էին, որ այդքան հապճեպորեն ստիպված կլինեն միջամտել ուղղակի ռազմական բախմանը։
Հնարավո՞ր է արդյոք Թուրքիային դիմադրելով՝ բազմավեկտորություն խաղալ
Ռուսաստանում, ամենայն հավանականությամբ, ի սկզբանե հույս ունեին, որ Հայաստանը, որպես ՌԴ սակավաթիվ ռազմավարական դաշնակիցներից մեկը, կկարողանա պահել աշխարհի գլոբալ վերաձևման ընթացքում ուրվագծվող աշխարհաքաղաքական ճակատներից գոնե մեկը։ Մոսկվայում ենթադրում էին, որ Երևանը կկարողանա ծածկել և պաշտպանել Արցախի տարածքները։
Այդ դեպքում Կրեմլն իրոք պատրաստ էր իր ուժերի չափով (և բավականին մեծ) օգնություն տրամադրել հայկական կողմին՝ բոլոր ոլորտներում։ Բայց ամեն բան փոխվեց այն ժամանակ, երբ «թավշյա հեղափոխության» արդյունքում Հայաստանում իշխանության եկան ուժեր, որոնք պատրաստ էին երկրի արտաքին քաղաքական կողմնորոշումը փոխարինել այսպես կոչված բազմավեկտորությամբ։
Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ միասին իշխանության եկած երիտասարդ թիմն իրեն բարեփոխիչ էր համարում։ Դաստիարակվել և կրթվել էր գլոբալիզմի ոգով, որը, ճիշտն ասած, արդեն սկսել էր սպառել իրեն։ Սակայն այդքան էլ հեշտ չէր հրաժարվել այն ստանդարտներից, որոնց սովորել էին սովորելու և զանազան արևմտյան հիմնադրամների և ՀԿ-ների համար աշխատելու տարիներին։
Ահա և ստացվեց այն, ինչ ստացվեց։ Այն է`երկրի՝ գլոբալիզացիայի և ժողովրդավարության արևմտյան տարբերակի գաղափարներով ոգեշնչված ղեկավարությունը որոշեց, որ կարելի է գլուխ հանել առանց տարածաշրջանում ռազմավարական դաշնակցի։ Ենթադրում էին, որ յոթ սարից այն կողմ գտնվող Վաշինգտոնն ու եվրոպական մայրաքաղաքներն անպայման կպաշտպանեն Հայաստանը արտաքին սպառնալիքներից, և որ Գյումրու ռազմաբազան Երևանին, մեծ հաշվով, արդեն պետք չէ։
Անկարան կրկին հայտարարում է Արցախում թուրք խաղաղապահների մասին, Մոսկվան կրկին հերքում է
Իսկ չէ՞ որ խոսքը Թուրքիայի ակտիվության մասին էր, որը նախկինում ագրեսիվ կերպով ներխուժել էր թե՛ Սիրիա, թե՛ Իրաք, թե՛ Լիբիա։ Նույն այն Թուրքիայի, որը մի լումայի արժեք չի տալիս Հունաստանի և Կիպրոսի տարածքային ամբողջականությանն ու ծովային ավազանին, որը շարունակ սպառնում է Եվրամիությանը Հյուսիսային Աֆրիկայից և Միջին Ասիայից փախստականներով (և եվրոպացիներն իրոք վախենում են դրանից)։
Խոսքն այն նույն Թուրքիայի մասին էր, որ վերջերս Լիբիայի ափերի մոտ իր ռազմանավերի նշանառության տակ էր վերցնում ֆրանսիական էսկադրոնային ականակիրը։ Եվ ահա նույն կերպ, առանց քաշվելու, Անկարան խառնվեց Ղարաբաղյան հակամարտությանը, որը վերաճեց արյունահեղ պատերազմի։
Եվ ահա երբ Արցախում արդեն սավառնում էին թուրքական «Բայրաքթարները», կրակում էին «TRG-300 Kasirga» ՀԿՌՀ-ները, իսկ ռազմական օպերացիաները թուրք մասնագետներն էին ծրագրում, Երևանում արդեն հասկացան, որ առանց ռուս բարեկամների օգնության և Գյումրիում նրանց ռազմակայանի` ոչ մի կերպ հնարավոր չէ։
Հարյուր տարի տարածաշրջանն Անկարայի համար եղել է terra non grata
Թուրքիան, ձևականությունների հետևից չընկնելով, խախտեց Երևանի և Բաքվի միջև Ռուսաստանի ստեղծած կայուն հավասարակշռությունը։ Մոսկվան հակամարտող կողմերին զենք էր վաճառում այն հաշվարկված համամասնությամբ, որպեսզի բալանսի ակնհայտ խախտում չլինի, և ոչ մեկի մոտ տարածաշրջանում իրավիճակ փոխող մեծ պատերազմ սանձազերծելու գայթակղություն չառաջանա։
Եվ Անկարան սկսեց անել դա մոտ երկու տարի առաջ, երբ համոզվեց, որ Հայաստանի իշխանությունների աշխարհաքաղաքական վեկտորը ավելի ու ավելի բացահայտորեն է թեքվում դեպի արևմուտք։ Երբ Երևանում հակառակորդին առաջարկում էին միասին թեյ խմել Շուշիում և փամփուշտներից զարդեր սարքել։ Երբ խոսում էին այն մասին, որ 2016թ․-ի Ապրիլյան պատերազմում հարյուր հայ զինվորներ զոհվել են «հենց այնպես»։
Անկարայում այսպես կողմնորոշվեցին․ ժամանակն է պայթեցնել իրավիճակը ամբողջ տարածաշրջանում։ Քանի որ Էրդողանը որոշել է «գնալ արևելք», ապա ավելի հարմար առիթ չի լինի։ Ընդ որում՝ որպես ռազմական օպերացիայի նպատակ Թուրքիան ամենևին էլ Արցախը չէր տեսնում։ Ավելի ճիշտ՝ տեսնում էր Արցախը, բայց ամենևին էլ ոչ պարզապես այն «կրտսեր եղբայր Ադրբեջանին վերադարձնելու» նպատակով։
Նպատակը շատ ավելի խոշոր էր՝ ներխուժել Հարավային Կովկաս և այնտեղ էլ մնալ։ Եվ, սկզբի համար, Ռուսաստանի հետ կիսել ամբողջ տարածաշրջանի վերահսկողությունը։ Անկարայում ծրագրում էին Մոսկվայի հետ հավասար նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ։ Որոշել ոչ միայն Արցախի, այլև ամբողջ տարածաշրջանի ճակատագիրը, որն արդեն հարյուր տարի է, ինչ թուրքերի համար terra non grata է։ Երկիր, որի մասին նրանք միայն երազել կարող էին։
Ղարաբաղի փաստաթուղթը այդքան էլ չի բավարարում Բաքվին․ թուրք պատգամավորն ասել է՝ ինչու
Եվ ծրագիրը նախատեսում էր անպայման Նախիջևանի տարածքը ճանապարհով միացնել Ադրբեջանին։ Անել այն, ինչի համար արդյունքում Վաշինգտոնում, Բրյուսելում և Թել Ավիվում Անկարային կգովեն ու գլուխը կշոյեն։
Որովհետև, ի լրումն մնացած ամեն ինչի, բացի Էրդողանի նեոօսմանական, կայսերական նկրտումների (որոնց նույն Արևմուտքում չգիտես ինչու` լուրջ չեն վերաբերվում), ՆԱՏՕ-ն ուղիղ հասանելիություն է ստանում Իրանի «հյուսիսային դարպասներին»։ Բացի այդ, Թուրքիային արևմտյան կարկանդակներ կհասնեին նաև նրա համար, որ մոտեցել է Ռուսաստանի հարավային դարպասներին՝ Հյուսիսային Կովկասին։
Ո՞վ պետք է այսքանից հետո պայմանավորվի Արցախի հարցով, եթե ոչ Ռուսաստանը
Բայց այս ամենը հնարավոր կլիներ մի պայմանով` եթե Ադրբեջանը Թուրքիայի օգնությամբ գրավեր Արցախի ամբողջ տարածքը, իսկ թուրքական (կամ որ նույնն է՝ ՆԱՏՕ-ական) զորակազմը «խաղաղապահության» անցնել ռուս խաղաղապահների հետ միասին։ Այդ դեպքում Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման խնդիրները Մոսկվային հավասար` Անկարան էր լուծելու։ Եվ ոչ միայն Արցախի, այլև առհասարակ հարավ-կովկասյան տարածաշրջանի բոլոր հարցերը։ Միայն թե խնդիր առաջացավ։
Այստեղ ևս, ինչպես Սիրիայում ու Լիբիայում, ոչ այն է` բարեկամներ, ոչ այն է` դաշնակիցներ, ոչ այն է` գործընկերներ Ռուսաստանի և Թուրքիայի շահերը, պարզվեց, տրամագծորեն հակառակ են միմյանց։ Եվ քանի որ Հայաստանը չճանաչեց Արցախի անկախությունը, իր կադրային ստորաբաժանումները չուղարկեց հայրենակիցներին պաշտպանելու և Ադրբեջանի հետ սահմանին երկրորդ ճակատ չբացեց, ապա շտապ կարգով ստիպված եղավ Ռուսաստանը խառնվել։
Արցախում խաղաղապահական առաքելությամբ Մոսկվան սկսեց լրջորեն զբաղվել ոչ միայն (և ոչ այնքան) այն պատճառով, որ պետք էր փակել հակառակորդի՝ Անկարայի ճանապարհը դեպի տարածաշրջան։ Առաջին հերթին խնդիրն այն է, որ Արցախի հայ բնակչության գլխին կախվել էր ոչնչացման կամ, առնվազն, հարկադիր տեղահանման վտանգը։
Հավանաբար հենց այդպիսի ելքը նկատի ուներ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, երբ Էրդողանին բացատրում էր, թե ինչու թուրքական բանակին չի համապատասխանում խաղաղապահական առաքելությունը Արցախում, որտեղ հայեր են ապրում։ Չէ՞ որ այդ երկու ժողովուրդների պատմությունը իրոք ներկված է արնաշաղաղ-սև, ողբերգական գույներով։
Ինչու չի կարելի Ղարաբաղը թողնել ԱՄՆ-ին, Բրիտանիային ու Թուրքիային. Մուխինի տեսակետը
Այսուհետ արցախյան հանգույցը քանդելու իսկապես մանրակրկիտ, բարդագույն դիվանագիտական աշխատանք է սպասվում։ Նույն Թուրքիային, ինչ էլ ասենք, չհաջողվեց հանգույցը կտրել մեկ հարվածով՝ զենքի ուժով։ Ամբողջ քառասունհինգ օր Արցախի պաշտպանության բանակն ու կամավորները թույլ չէին տալիս անել դա։ Եվ վերջում էլ մարտը կանգնեցին ռուս խաղաղապահները։ Եվ ամբողջ դիվանագիտական աշխատանքն էլ կրկին ստիպված է լինելու կատարել Ռուսաստանը։
Դժվար թե ներկայիս հայկական ղեկավարությունը նստի բանակցությունների սեղանի շուրջ՝ պարտված կողմի կարգավիճակով։ Եվ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մյուս անդամներն էլ (ԱՄՆ-ն, Ֆրանսիան) դժվար թե պետք է դա անեն։ Նույն Թուրքիան արդեն սկսել է անթաքույց ծաղրել ՆԱՏՕ-ին, էլ չասած Եվրամիության մասին։ Ռուսաստանն էլ դժվար թե թույլ տա ծավալվել նրանց, ովքեր չկարողացան գոնե ժամանակավորապես կանգնեցնել արյունահեղությունը։
Ի՞նչ կլինի Եվրոպայի հետ, եթե Թուրքիան կառավարի Ադրբեջանը․ պատասխանում է ՀՀ նախագահը
