Դեղնած էջեր, Ցարական Ռուսաստանի ժամանակվա կնիք, մինչհեղափոխական ուղղագրությամբ արված գրություն։ Միանգամից հասկանում ես, որ հին փաստաթղթի հետ գործ ունես։ Դա Ավետիս Օհանջանի Սարկիսովի անձնագիրն է։
«Էջերից մի քանիսը լավ չեն պահպանվել. պետք է զգույշ թերթել փաստաթուղթը։ Բայց կարող եք ավելի մոտիկից ծանոթանալ դրանց», - ասում է Ավետիսի ծոռը՝ «Հայաստանի Հանրապետություն» թերթի նախկին խմբագիր Էդուարդ Ավակիմյանն ու փոխանցում ինձ արժեքավոր գրքույկը։
Կյանքը սկսվում է մայրիկից. ինչպես չեմպիոն Ալոյանը հաղթեց Բաքվում
Դրանից արդեն պարզ է դառնում, որ փաստաթուղթն Ավետիսին տրամադրվել է 103 տարի առաջ` 1917 թվականին, իսկ նա ծնվել է 1886 թվականին Ելիզավետպոլի նահանգի Շուշա քաղաքում (Արցախի Շուշիում ,– խմբ․), դավանում է հայ առաքելական եկեղեցուն, ամուսնացած է։
Սրանով տեղեկությունն Ավետիսի մասին սպառվում է, հետագա պատմությունն արդեն պատմում է նրա թոռը՝ Էդիկը, որի շնորհիվ փաստաթուղթը մեզ է հասել։ Անձնագիրը, ինչպես և դրա տերը, երկար ճանապարհ են անցել Շուշիից Բաքու ու հետ՝ Հայաստան։
Պարզվել է, որ ոչ միայն Էդիկի նախապապը, այլև տատը՝ Աստղիկը, Շուշիում են ծնվել։ Պապը՝ Սիմոնը, ծնունդով Ստեփանակերտից էր։ Հարսանիքից հետո Աստղիկն ու Սիմոնը որոշել են հաստատվել Բաքվում։ Էդիկը չգիտի՝ ինչն է նման որոշման պատճառ դարձել։
Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում Էդիկ Ավակիմյանն ասաց, որ ինքն էլ է Բաքվում ծնվել։ Անձնագրային գրքույկի մասին պատահական է իմացել, երբ շատ փոքր ժամանակ փորփրում էր տատի արխիվները։
«Միշտ սիրել եմ պատմությունն ու այն ամենը, ինչ կապած է Հայաստանի ու հայերի հետ։ Այդ պատճառով էլ հենց տեսա գրքույկը տատիս մոտ, միանգամից վերցրի ու ինձ մոտ պահեցի», - ասում է Էդիկը։
Այն ժամանակվանից պահում է հին անձնագիրը կարևոր այլ փաստաթղթերի հետ։ Երբ Ավակիմովների ընտանիքը ստիպված էր փախչել Բաքվից, Էդիկն առաջին հերթին իր հետ վերցրեց փաստաթղթերը, այդ թվում՝ ընտանիքի համար այնքան արժեքավոր անձնագիրը։
«Մենք 1988 թվականի Սպիտակի երկրաշարժից մի քանի օր առաջ ենք Հայաստան եկել։ Հիշում եմ այդ օրը։ Նախապես Բաքու-Երևան գնացքի տոմս էի գնել, սակայն արդեն կայարանում փոխեցի Բաքու-Դոնի Ռոստովով», - ասում է Էդիկը։
Նա նշեց, որ այդ երթուղիով տեղ հասնելն ավելի հավանական էր, քան Բաքու-Երևան գնացքով, քանի որ ամեն կայարանում կացիններով զինված մարդիկ էին մտնում ու հայերի փնտրում։ Ոստիկաններն էլ չէին օգնում, թեև նրանք հերթապահում էին վագոններում։
Ինչպես արցախցին քաղցրավենիք ու ծխախոտ տարավ բաքվեցի գերուն, կամ պատերազմի չջնջվող հետքը
Ավակիմյանների հետ կուպեում ադրբեջանցի կար։ Էդիկը հիշում է, որ նա լավ էր տիրապետում ռուսերենին։
«Նա հարցրեց՝ հա՞յ ենք։ Հաստատեցի ու հարցեցի՝ ի՞նչ է դա փոխում։ Նա պատասխանեց, որ այդ հանգամանքից առանձնապես ոչինչ չի փոխվում։ Հետո շտապեց վստահեցնել, որ մտադիր չէ մատնել մեզ», - հիշում է Էդիկը։
Այդպես Ավակիմյաններին հաջողվել է Դոնի Ռոստով հասնել, այնտեղից էլ գալ Հայաստան ու հաստատվել Աբովյան քաղաքում։ Այդ ընթացքում Էդիկն իր մոտ է պահել փաստաթղթերը, այդ թվում նախապապի անձնագիրը։ Էդիկի խոսքով՝ նա զգում էր, որ դա ոչ թե պարզապես անձնագրային գրքույկ է, այլ կարևոր փաստաթուղթ, որը մի օր հաստատ պետք կգա։ Արցախի ու նույն Շուշիի համար այս ծանր օրերին, երբ ադրբեջանցիները հարձակում են գործում արցախցիների վրա ոչ միայն մարտի դաշտում, այլև տեղեկատվական ոլորտում, այդ փաստաթուղթը նրանց ընտանիքի համար առանձնահատուկ նշանակություն է ստացել։
