Այսօր Ջիվան Գասպարյանն աշխարհի ամենաճանաչված հայերից է։ Բայց ամեն ինչ կարող է այնպես ստացվել, որ մեր ինքնությունն այլևս չորոշվի ազգային բնավորության առանձնահատկություններով, յուրահատուկ վարքով, ու այդ ժամանակ այդ ամենը կանէանա, կվերանա, մոռացության կմատնվի։
Արդյունքում մենք կարող ենք դառնալ ոչինչ չասող նմանակողներ, սփրթնած պատճեններ ու անհաջող կրկնօրինակներ, որոնք կորցրել են սեփականը, բայց այդպես էլ չեն տեղավորվել ուրիշի հագուստի մեջ։
…Մի անգամ Ամերիկայում հեռուստատեսությամբ «Եվգենի Օնեգինն» էին ցուցադրում։ Ֆիլմն առանձնապես հաջողված չէր, բայց հանկարծ հնչեց Ջիվանի դուդուկը, ու հոլիվուդյան ինտերիերում հոսեց արցունքի պես ջինջ, ազնիվ ու մաքուր, զուտ հայկական մեղեդին։
Նույնը` օսկարակիր «Գլադիատորի» և հոլիվուդյան տասնյակ այլ ֆիլմերի դեպքում, որոնցում հնչում է Ջիվանի դուդուկը։
Ֆրունզիկի հետ ապրել նույն շենքում. ինչպիսին էր դերասանն իրական կյանքում
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի չորս Ոսկե մեդալ ունեցող երաժշտին համատեղ աշխատանքի են հրավիրել Բորիս Գրեբենշչեկովը, Իրինա Ալեգրովան, Վլադիմիր Պրեսնյակովը, Իգոր Կրուտոյը։ Ինչո՞ւ։ Իմ ոչ մասնագիտական կարծիքով՝ ճշմարիտ, իրական ու անկեղծ մի բան ստանալու համար։ Որ հոգին հուզի ոչ թե ժամանակակից նվագախմբերի տեխնիկական հնարավորություններով, այլ անկրկնելիի, այս դեպքում՝ հայկականի եզակի կատարմամբ։
Ինչո՞ւ են բոլորը սիրում Ջիվանին։ Լեզուս չի պտտվում նրան «աստղ» անվանել։ «Աստղերին» երազում են դիպչել, նրանց առաջ ծնկի են գալիս, փառաբանում են, պաշտում։ Իսկ Ջիվանին պարզապես սիրում են։ Բոլորը, միշտ ու արդեն հավերժ։ Նա էլ է սիրում (գրեթե) բոլորին։ Նրան կարելի է մոտենալ, գրկել, ու նա կպատասխանի շնորհակալություն արտահայտող ամաչկոտ ժպիտով։
Հիշում եմ` հեռուստաաստղ Դմիտրի Դիբրովը մի անգամ Ջիվանին ՆՏՎ-ի նկարահանման տաղավար էր կանչել ու նրան «Ջիվան քեռի» էր անվանում։ Ո՛չ վարպետ, ո՛չ մաեստրո, ո՛չ էլ նույնիսկ Ջիվան Արամաիսովիչ, այլ տնավարի՝ «Ջիվան քեռի»։ Ռիսկ չես անի այդպես դիմել, օրինակ, Էլթոն Ջոնին, որը կոմպոզիտոր է, դաշնակահար, երգիչ ու միաժամանակ սըր։
Հիշում եմ երևանյան «Կրիվոյ» փողոցում ապրող չորս հոգու պատմությունը։ 60-ականներին Հանրապետական մարզադաշտի մոտակայքում այդպիսի փողոց կար ու քրեական համբավ ուներ, ինչպես այն ժամանակ «Մարյինա ռոշչան» Մոսկվայում, «Բոշի մայլան» Լենինականում, «Մոլդովանկան» Օդեսայում։
Սահմանամերձ Նորշենի միակ տերն ու տիրակալը Վահանդուխտ տատն է, կամ ինչո՞ւ է աղմկում գետը
Այդ չորս երևանցիներն էին ակադեմիկոս, Հայ-Ռուսական համալսարանի առաջին ռեկտոր Լևոն Մկրտչյանը, գրոսմայստեր, ՖԻԴԵ-ի պատվավոր փոխնախագահ Վանիկ Զաքարյանը, աստվածաշնորհ երաժիշտ Ջիվան Գասպարյանը, մանկության տարիների ընկեր, հեղինակավոր մարդ Ռադիկ Խոջաբեկյանը։ «Կրիվոյ» փողոցի թիմը ժամանակ առ ժամանակ խաշի էր հավաքվում։
Ուտում, խմում, երգում էին։ Ջիվանը գրպանից հանում էր դուդուկը։ Բոլորը լռում էին ու լսում։ Հետո սկսվում էր ամենահետաքրքիր պահը, ու հնչում էին հին Երևանի պատմությունները` «Կրիվոյ» փողոցի հնաբնակների մեկնաբանությամբ` Երևանին ծանոթ անուններ, երևանցիներին հայտնի պատմություններ, Երևանում քննարկվող ընթացիկ իրադարձություններ...
Բոլոր ծանոթներիս ու ընկերներիս մեջ Ջիվանի պես պատմող չկա։ Միայն երկու հոգի կարող էին հավասարվել նրան ՝ ռեժիսոր Ներսիկ Հովհաննիսյանն ու գեներալ Սերգեյ Մարտիրոսյանը։ Ինձ մնում էր նստել, գրել ու լսել։ Բայց լսելը հաճախ ավելի գրավիչ էր, քան գրելը, ու, ցավոք, Երևանի շատ պատմություններ չգրված մնացին ու հեռացան իմ կյանքից։
․․․Բարի մարդկանց քաղաք։ Մարդկանց, որոնք օգնության էին գալիս ու չէին ներում պարծենկոտությունն ու ինքնագովությունը։ Պարույր Սևակի բանաստեղծությունների, Մինաս Ավետիսյանի նկարների, Ռուբեն Մաթևոսյանի ու Բելլա Դարբինյանի երգերի, ավելի վաղ՝ Ժակ Դուվալյանի, Ժան Տատլյանի, արանքում էլ` Հովհաննես Բադալյանի ու Օֆելյա Համբարձումյանի երգերի քաղաք։ Էլ չեմ խոսում Արթուր Մեսչյանի «Ո՞ւր էիր, Աստված» երգի մասին․․․
Հին Երևանի մարդիկ, որոնց հեշտությամբ ճանաչում էին ժամանակակիցները, այսօրվա երիտասարդներին կարող են տարօրինակ թվալ։ Նորմալ է. ժամանակը փոխվում է, փոխվում են մարդիկ։ Բայց․․․
Ինչո՞ւ էր հեռուստատեսային շփումը Ջիվանի հետ Ամերիկայում և կենդանի շփումը Երևանում այդքան նշանավոր։ Որովհետև այնտեղ՝ Ամերիկայում, ու այստեղ և որտեղ ուզես կարելի է գտնել բազում հայերի, որոնք ծիծաղելի անփությությամբ ուզում են իրենց հարմարեցնել բնակության անսովոր միջավայրին։ Իսկ Ջիվանն իր վատ ռուսերենով ու (այն ժամանակ) անգլերենի չիմացությամբ և՛ Հոլիվուդում, և՛ Օստանկինոյում Ջիվան է մնում։ Հենց դրանով էլ նա հետաքրքիր է աշխարհի համար։
Այդպիսին էին նաև շախմատիստ Տիգրան Պետրոսյանը, ծանրորդ Յուրի Վարդանյանը, մարշալ Հովհաննես Բաղրամյանը, նկարիչ Մարտիրոս Սարյանն ու բազում այլ հայեր, որոնց ոչ ոքի հետ չես շփոթի։
Բրիտանական պարադոքս. ինչու հայը սկսեց անգլերեն խոսել գերմանական գերության մեջ
