ԵՐԵՎԱՆ, 10 սեպտեմբերի — Sputnik, Աստղիկ Սուքիասյան. Ինքնասպանությունների ճանապարհով մահացությունների թիվը լուրջ խնդիր է ամբողջ աշխարհում: Իսկ ի՞նչն է հանգեցնում ինքնասպանության: Հաճախ մարդիկ անելանելի իրավիճակում են նման քայլի դիմում, երբ չեն պատկերացնում, թե ինչպես են շարունակելու ապրել: Նման մի իրավիճակում էլ հայտնվել է Անահիտը (անունը փոխված է): Նա իր խնդրի մասին պատմեց Sputnik Արմենիային` հուսալով, որ գուցե օգնի նման իրավիճակում հայտնվածներին:
Անահիտի մոտ շիզոֆրենիա են ախտորոշել: Նա շատ լավ է հիշում, թե ինչպես էր մայրը տառապում այդ նույն հիվանդության պատճառով:
«Մայրս մահացավ, երբ ես 10 տարեկան էի:Հիշում եմ, որ ծանր վիճակում էր, անգամ սանհանգույցից միայնակ օգտվել չէր կարողանում: Անընդհատ ձայներ էր լսում, և նրան թվում էր, որ իր բաժին ապուրը թունավոր է,- ցավով վերհիշում է Անահիտն ու շարունակում իր պատմությունը,– համալսարանը նոր էի ավարտել, արդեն աշխատանք ունեի, անգամ հասցրել էի սիրածս տղայի հետ ապագայի համար պլաններ կազմել, երբ ամեն ինչ գլխիվայր շուռ եկավ: Թվում էր, որ ապրելու էլ պատճառ չունեմ ու որոշեցի ինքնասպան լինել: Մեծ քանակությամբ դեղորայք էի ընդունել: Հայրս ինձ անգիտակից վիճակում էր գտել, բայց բժիշկներին հաջողվեց կյանքս փրկել»։
Դրանից հետո հայրը վախեցել է աղջկան մենակ թողնել ու Անահիտին հոգեբանի մոտ է տարել:
Աղջիկը համոզված է, որ հենց հոգեբանն է իր կյանքը փրկել: Հիմա էլ համապատասխան դեղորայք է ընդունում ու հիվանդությունը կառավարելի է դարձել: Հասցրել է ուժեղ տղամարդու հանդիպել ու ամուսնանալ:
«Այժմ մի աղջիկ ունեմ ու ինձ երջանիկ կին եմ համարում: Բժիշկները հավաստիացնում են, որ դստրիկս լիովին առողջ է: Չգիտեմ, թե հետո ինչ կլինի, բայց սկսեցի գնահատել ու սիրել ապրածս ամեն վայրկյանը»,-նշում է Անահիտն ու խորհուրդ տալիս մարդկանց, որ ցանկացած իրավիճակում ելք փնտրեն: Ինքնասպանությունը լուծում չէ:
Այդ ծայրահեղ քայլին երբեմն հասցնում է նաև հասարակությունը։ Այս առումով ռիսկային փուլում են հայտնի մարդիկ, քանի որ նրանց յուրաքանչյուր արարքը դառնում է հանրության քննարկման առարկա:
Տարիներ առաջ հայտնի հայերից մեկն աղմկահարույց պատմության մեջ հայտնվեց: Նրա մերկ լուսանկարները հայտնվեցին համացանցում, ու հասարակությունը սկսեց քննարկել ու պախարակել նրան։
Տարիներ անց նա խոստովանեց, որ հայտնվել էր նյարդահոգեբուժական դիսպանսերում: Անգամ ինքնասպանության փորձ էր արել, որովհետև կարծում էր, որ ամեն ինչ կորած է`սեփական հեղինակությունը, իր երեխայի ճակատագիրը …
Ի վերջո տեղափոխվեց արտերկիր, որտեղ նրան ոչ ոք չի ճանաչում ու մատնացույց չի անում:
Թվում է, թե վերջին տարիներին Հայաստանում կտրուկ աճել է ինքնասպանությունների թիվը: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված, ինչպես կանխարգելել ինքնասպանության դեպքերը։ Հոգեբան Սամվել Խուդոյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նշեց, որ ինքնասպանությունների աճ չի նկատում, պարզապես մեդիադաշտն է սկսել ավելի շատ լուսաբանել նման դեպքերը։
«Հայաստանում ինքնասպանությունների թիվը, զարգացած երկրների համեմատ, շատ ցածր է: Խորհրդային տարիներին ինքնասպանությունների դեպքերի լուսաբանումը խստիվ արգելված էր, սակայն այժմ այն հասանելի է յուրաքանչյուրին»,-նշեց հոգեբանը:
Նրա խոսքով՝ ինքնասպանությունները հիմնականում կապված են հոգեբանական խնդիրների կամ հոգեկան հիվանդությունների հետ:
«Ինքնասպանությունների հիմքում մեծ դեր են խաղում դեպրեսիաները, խաղամոլությունը, պատանեկան տարիքը (որն ամենավտանգավոր շրջաններից է ) և կյանքի վերջին փուլը՝ 70-ից հետո,երբ դեպրեսիան ուղեկցում է մարդուն»,- նշեց Խուդոյանը և ավելացրեց, որ մարդկանց ինքնասպանության կարող են դրդել նաև մեծ կորուստները, ինչպես մարդկային, այնպես էլ՝ նյութական:
Հոգեբանը շեշտեց, որ ինքնավնասումը և ինքնասպանությունը տարբեր դրսևորումներ են: Առաջին դեպքում մարդը փորձում է ուշադրություն հրավիրել իր անձի վրա, իսկ երկրորդ դեպքում հուսահատության քայլ է:
«Մարդը պետք է գիտակցի, որ եթե կա խնդիր, ապա կա լուծում: Անհրաժեշտ է նստել ու հստակեցնել խնդիրը, ապա ուսումնասիրել, թե նման խնդիրը ինչ լուծման եղանակներ ունի:Հավատացնում եմ, որ կարելի է լուծման բազում եղանակներ գտնել»,-ասաց նա:
Հոգեբանը առաջարկում է ոչ թե խնդրով ապրել, այլ փորձել լուծել այն, փոխել դեպրեսիվ, նևրոտիկ և վախեցնող մտածելակերպը:
«Ծանր իրավիճակներում վերհիշեք, թե քանի դժվարին իրավիճակ եք հաղթահարել, տարիներ անց որքան ծիծաղելի են թվում հաղթահարված խնդիրները և դրանց ծայրահեղ մոտեցումը»,-շեշտեց նա:
Խուդոյանի խոսքով` դեռահասության տարիքում ինքնասպանությունները կարելի է կանխել, եթե ծնողներն ավելի ուշադիր լինեն երեխաների արտահայտություններին:
«Այս կյանք էլ ինձ պետք չէ», «ես այսպես չեմ կարող ապրել» արտահայտությունները չպետք է անտեսվեն:
Հոգեբանը նշեց, որ՝ ինքնասպանություն գործող դեռահասները սովորաբար օրագրեր են պահում, որտեղ գրում են իրենց մտքերն ու ապրումները:
«Իմ պրակտիկայում եղավ մի դեպք, երբ 26 տարեկան երիտասարդը հաշվարկել էր իր թաղման ծախսերը, ցուցակ էր կազմել և գումար հավաքել, որպեսզի իր մահով ծնողներին ֆինանսական նեղություն չտա»,- ասաց նա` հավելով, որ այդ ցուցակը ոստիկաններն էին գտել տղայի բարձի տակ՝ անմիջապես ինքնասպանությունից հետո: Խուդոյանը համոզված է` եթե ծնողները տղայի վարքագծին ուշադիր լինեին, կզգային, որ նրա մոտ հոգեկան շեղումներ են սկսվել, և ողբերգությունը չէր լինի:
ՀՀ-ում ինքնասպանություններ գրանցվում են նաև քրեակատարողական հիմնարկներում և զինված ուժերում:
Անդրադառնալով բանակում տեղի ունեցող ինքնասպանություններին` հոգեբանը նշեց, որ 18-20 տարիքային շեմը բավականին վտանգավոր է: Եթե տղային նվաստացնում են, ծեծում կամ պատժում, դա հոգեբանական տրավմա է առաջացնում, որին գումարվում է նաև ընտանիքից, որոշ դեպքերում սիրած աղջկանից հեռու լինելը կամ սիրած աղջկա դավաճանությունը, որին երիտասարդը չի դիմանում և կարող է ինքնասպանություն գործել:
Ըստ հոգեբանի՝ քրեակատարողական հիմնարկներում դժվար է մարդկանց հոգեբանական օգնություն ցույց տալ, քանի որ այդ անձինք ավելի պարփակված են, հաճախ մտածում են, որ հոգեբանի հետ անկեղծ զրույցից կարող են տուժել:
Հանցագործներից շատերն ավելի շուտ հոգեթերապիայի կարիք ունեն, քան բանտարկության:
«ՔԿՀ-ներում ինքնասպանություններ լինում են, երբ բանտարկյալները միմյանց չեն հասկանում, ծայրահեղ ու լարված հարաբերություններ են ունենում կամ խաղամոլությամբ են տարվում ու գումարը ժամանակին չեն կարողանում հայթայթել»,– ասաց մասնագետը:
Անդրադառնալով 70–ն անց մարդկանց ինքնասպանությունների դրդապատճառներին` հոգեբանը նշեց, որ դա մենության, լքված լինելու հետևանք է: Մեծահասակներին սեր և ուշադրություն է պետք:
Ինքնասպանություն Լոռու մարզում. 68–ամյա տղամարդը փակվել է զուգարանում ու կտրել երակները
Խուդոյանը նշեց, որ Հայաստանում զարգանում է հոգեբանին դիմելու մշակույթը։ Տարածված են նաև հոգեբանական թրեյնինգները, որոնք կրթում են մարդկանց և նախապատրաստում դժվարին իրավիճակներ հաղթահարելուն:
ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարարության տվյալով` 2018 թվականին ՀՀ-ում 337 ինքնասպանության փորձ է գրանցվել, որի հետևանքով 143 մարդ մահացել է, իսկ 2019 թվականին 349 ինքնասպանության փորձ է գրանցվել, որի հետևանքով 115 մարդ է մահացել:
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը (ԱՀԿ) սեպտեմբերի 10-ը ճանաչել է որպես ինքնասպանությունների կանխարգելման միջազգային օր:
ԱՀԿ–ի տվյալներով՝ ամեն 40 վայրկյանը մեկ մոլորակի վրա ինչ-որ մեկը ինքնասպան է լինում: Յուրաքանչուր տարի ինքնասպան է լինում շուրջ 900 հազար մարդ:
