Ֆրունզե Դովլաթյանը 1941թ-ին 17 տարեկանում հայրենի Կամոյից (ներկայիս Գավառը) մեկնել է Վայք՝ այնտեղի շրջանային դրամատիկական թատրոն: Առաջին հայացքից սովորական ինքնակենսագրական ներկայացնող այս ինֆորմացիան, կարծես թե, այդքան էլ հետաքրքիր չէ, սակայն այստեղ հետաքրքիրն այլ է՝ ինչպիսի հետք է թողել այդ անհայտ թատրոնը Դովլաթյանի կյանքում, ի՞նչպես է այն ոգեշնչել նրան և ինչպիսի՞ զգացմունքներ է առաջացրել. այստեղ սովորածն ու ձեռքբերածն այնքան ուժեղ է եղել, որ վեց տարի հետո Դովլաթյանը, դերասանական խաղի համար, ԽՍՀՄ պետական մրցանակի է արժանացել։
Մասնագիտական կրթություն չունեցող երիտասարդի համար, որը երազում էր դերասան դառնալ, նման թատրոնը շատ հարմար էր առաջնախաղի համար, մինչ ուրիշները փառքի և հոնորարների (այդ ժամանակ «գովազդի» մասին պատկերացումն աղոտ էր, իսկ «PR»-ի մասին ընդհանրապես չգիտեին) հետևից ընկած հանդես էին գալիս այլ թատրոններում, նա խաղում էր Վայքի դրամատիկականում, և դա մաքուր, անկեղծ ու ինքնաբուխ խաղ էր՝ առանց կողմնակի ազդակների: Նա խաղում էր հնարավորինս քիչ գործող անձանցով պիեսներում, որովհետև թատերախումբը փոքր է և մեկ ներկայացման ժամանակ ստիպված էր երկու դեր խաղալ։ Մի խոսքով՝ իսկական դպրոց։
Արդեն բավականին փորձառություն ձեռք բերած Դովլաթյանը շուտով հայտնվում է Երևանում՝ Սունդուկյանի անվան դրամատիկական թատրոնում, որտեղ գործում էր դերասանական վարպետության ստուդիա, ահա, այստեղ էլ հաջողվում է մասնագիտական կրթություն ստանալ։
Փարթամ մազերով երիտասարդն աչքի էր ընկնում անհավանական գեղեցիկ աչքերով, և իհարկե, փայլուն տաղանդով: Իր դերասանական տաղանդի շնորհիվ Դովլաթյանը «Այդ աստղերը մերն են» ներկայացման մեջ գլխավոր դերի համար արժանացել է պետական մրցանակի և առաջին անգամ խաղացել կինոյում՝ Բեկնազարյանի «Դավիթ Բեկում»։
Թվում էր՝ անհրաժեշտ բոլոր պայմանները կար կինոյում և բեմի վրա առաջ գնալու համար, բայց Դովլաթյանը հանկարծ մեկնում է Մոսկվա՝ ՎԳԻԿ (Կինեմատոգրաֆի համառուսական պետական ինստիտուտ) և ընդունվում ռեժիսուրայի ֆակուլտետ, և այստեղ նրա բախտը բերում է․ նա հայտնվում է Մակարովայի և Գերասիմովի կուրսում՝ ապրիորի հսկաների, և նրանք, բարեբախտաբար, հայ ուսանողի համար վարում են դերասանական վարպետության և ռեժիսուրայի համատեղ դասընթաց, որի նպատակը այդ մասնագիտությունները ձուլելն էր, ոչ թե բաժանելը։
Այնպես ստացվեց, որ տարիներ անց, Ֆրունզե Դովլաթյանն ուղղակի անհրաժեշտ էր միաժամանակ և՛ սցենար գրել, և՛ դրա հիման վրա ֆիլմ նկարել, և՛ այդ ֆիլմում խաղալ, ինչպես օրինակ՝ «Բարև, ես եմ» կամ «Մենավոր ընկուզենին» ֆիլմերում։ Թեև թվարկելու հարկ չկա, բոլորն անգիր գիտեն այդ ֆիլմերը։
Այս ամենով հանդերձ Դովլաթյանը միայն կինեմատոգրաֆ չէր. նա հասցնում էր և՛ լավ ժամանակ անցկացնել, և՛ ընկերություն արել, մի անգամ, նույնիսկ, պատրաստվել է մկրտվել։
Ով է գեներալ Սամվել Կարապետյանը, և ինչպես նա դարձավ «Օգանովսկի»
1969թ-ին հայ հասարակության մեջ մկրտվելն այդքան էլ ընդունված արարողություն չէր, այն աստիճան, որ, անգամ, Էջմիածնի քահանան իսկույն չի համաձայնվել Դովլաթյանի ցանկությունն իրագործել։ Նկարիչ Զուլում Գրիգորյանը մի անգամ պատմել է՝ ինչպես է Դովլաթյանը կարողացել համոզել քահանային, որպեսզի վերջինս համաձայնի մկրտել իրեն և ընկերներին, և երբ քահանան տեսել է «տղաներին», անակնկալի է եկել․ նրանք երկու ֆրունզիկներն էին՝ Մկրտչյանն ու Դովլաթյանը, նաև Խորեն Աբրահամյանը։ Մկրտությունն, ամեն դեպքում, կատարվել է։
Մկրտությունից հետո Դովլաթյանը կուսակցական անախորժությունների մեջ է հայտնվել, որտեղ նրան օգնության է հասել Ֆրունզիկ Մկրտչյանը։ Նա, առանց վարանելու, ասել է՝ ամեն ինչ իր վրա կվերցնի, և Մոսկվայում ասել են, որ Դովլաթյանը մկրտված չէ, պարզապես շփոթել են երկու միանման անուններով մարդկանց, և որ միայն Ֆրունզիկն է մկրտված։ Ֆրունզիկն անկուսակցական էր, հետևաբար, սովետական դատավճռից հեշտ էր ազատվել։
«Երևանյան օրերի խրոնիկան» Ֆրունզե Դովլաթյանը և Պերճ Զեյթունցյանը միասին են ստեղծել։ Նրանք բավականին երկար և տքնաջան աշխատել են սցենարի վրա, իսկ Խորեն Աբրահամյանը 42 տարեկանում այնպես վարպետորեն է ծերունու դերում խաղացել, որ հետո երկար ժամանակ ստիպված են եղել նորից վարժվել «երիտասարդ» Խորենին։
«Մարդկանց ստեղծում է ժամանակը, դարաշրջանը»,- այդպես է ասում նրա «Բարև, ես եմ» ֆիլմի հերոսը։ Դարաշրջանը ստեղծել է Դովլաթյանին, իսկ նա ստեղծել է հայկական կինեմատոգրաֆիան։ Ստեղծել է և հեռացել 1997թ-ի օգոստոսի նախավերջին օրը՝ 70-ամյակը նշելուց օրեր անց։
Ստորգետնյա անցում դեպի Թուրքիա, կամ ինչու սելջուկներին չհաջողվեց քանդել Հառիճավանքը
Տաղանդավոր հայորդուց մնացել են հարուստ ժառանգություն ֆիլմերը՝ ստեղծման տարեթվի համատեքստից դուրս, մնացել են՝ որպես դասագրքեր գալիք սերունդների համար։ Դրանք ոչ թե կինեմատոգրաֆիական գիտության դասագրքեր են, այլև ապրելու արվեստ ու գիտություն։
