Ապրիլի 12-ին նշվող տիեզերագնացության տոնը նվիրված է մարդու առաջին թռիչքին տիեզերք։ 2011 թվականին հիշարժան այս օրը միջազգային դարձավ, երբ Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ ՄԱԿ–ի Գլխավոր ասամբլեայի հատուկ նիստի ժամանակ ընդունվեց Գագարինի թռիչքի 50-ամյակի նվիրված պաշտոնական բանաձև։ Բանաձևի համահեղինակներ դարձան վեց տասնյակից ավելի պետություններ։
Մարդը միշտ հայացքը երկնքին էր հառում` փորձելով կռահել`ինչ կա այնտեղ։ 1961 թվականի ապրիլի 12-ի Գագարինի թռիչքն իրականություն դարձնելու համար պահանջվեց հազարամյակների ուսումնասիրություններ` սկզբում երկչոտ և ոչ հմուտ, սակայն ժամանակի ընթացքում` այնքան համարձակ, որ կարողացան ներթափանցել ու բացահայտել տիեզերքի գաղտնիքները։ Եվ, միևնույնն է, մենք քիչ բան գիտենք տիեզերքի մասին և, ըստ էության, զբաղվում ենք գուշակությամբ և վարկածներ առաջ քաշելով։
Մյուս կողմից, այնպիսի տարօրինակ և բարդ բան է Տիեզերքը։ Հայ հայտնի աստղաֆիզիկոս Ֆելիքս Ահարոնյանը մի քանի տարի առաջ ասաց. «Տիեզերական ուսումնասիրությունները բացառիկ են նրանով, որ մի հարցի գտած լուծումը բազմաթիվ նոր հարցեր է ծնում` անսպասելի և անկանխատեսելի, որոնք նույնպես լուծել է պետք։
Անկախ տիեզերքն ուսումնասիրողների բոլոր ձեռքբերումներից, տիեզերքի ծագման և դրա կառուցվածքի մասին բազմաթիվ գեղեցիկ և համարձակ վարկածներից, որոնք, երբեմն, ուղղակի թեորիա են, պետք է խոստովանել, որ մարդկությունը դեռ շատ հեռու է տիեզերքի մասին քիչ թե շատ պարզ պատկերացում ունենալուց։ Իսկ գիտնականները գլուխ են ջարդում խնդիրների լուծումը գտնելու համար, ու չգիտես, թե որքան կարևոր կարող է դառնալ առաջին հայացքից սովորական թվացող էքսպերիմենտը կամ վարկածը։
1930-ականներից աստղաֆիզիկայի նոր ձևավորվող խորհրդային դպրոց են ներխուժում հայկական անուններ` սկսած Վիկտոր Համբարձումյանից և Արտյոմ Ալիխանյանից։ Բոլոր ականավոր հայերին` ֆիզիկոսներին և աստղաֆիզիկոսներին, մաթեմատիկոսներին և կոնստրուկտորներին, կենսաբաններին, քիմիկոսներին և մյուս մասնագետներին, որոնք «տիեզերքի վրա» էին աշխատում, մի նյութում թվարկելն անհնար է։ Բացի այդ դեռևս միակ հայ տիեզերագնացը Ամերիկայի քաղաքացի` Ջեյմս Բաղյանն է։
Խորհրդային աստղագետ, աստղաֆիզիկոս Բենիամին Մարգարյանը տիեզերքի մասին գիտության մեջ մեծ ներդրում է ունեցել։ Նրա անունն այդքան էլ հայտնի չէ, գուցե այն պատճառով, որ նրա գիտական ուսումնասիրությունները ոչ մասնագետներին քիչ հասկանալի են։ Վիկտոր Համբարձումյանի հետ միասին նա պարզել է Գալակտիկայում երիտասարդ անկայուն աստղային համակարգերի գոյությունը, որոնց առկայությունը վկայում է նոր շրջանում դրանց ձևավորման գործընթացի շարունակման մասին։ Բացի այդ նրանք պարզել են, որ աստղերը խմբերով են ծնվում։
Մարգարյանը տիտանական աշխատանքի արեց` ցրված աստղային կուտակումների դասակարգում, ուսումնասիրեց դրանց դասավորվածության առանձնահատկությունները և դրանցով գծեց Գալակտիկայի պարուրաձև թևերի դիրքը։ Բացահայտել է գալակտիկաների շարքում օբյեկտների հատուկ կատեգորիայի գոյությունը, որոնք անոմալ գունային ու լուսապատկերային բնութագիր ունեն։
Այդ անոմալիան Մարգարյանը փորձել է բացատրել։ Այստեղ գիտական ենթադրություններ չենք բերի, աստղաֆիզիկոսները գիտեն, ինչի մասին է խոսքը, և դա բավական է։ Աշխատանքի ընթացքում նա փոքր գալակտիկաներ (13-17 աստղային մեծության) է հայտնաբերել, և տարբեր աստղադիտարաններում հետագա ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Մետագալակտիկայում նման ակտիվ օբյեկտներ շատ կան։
Այս ուսումնասիրություններն անցկացվում էին ամբողջ աշխարհում տարբեր գիտնականների կողմից, ու պետք է խոստովանել մասնագիտական համերաշխության ձեռքբերումը. դրանք ստացան «Մարգարյանի գալակտիկաներ» անվանումը։ Իսկ Կույսի համաստեղության շուրջ աստղերի կուտակման մեջ 7 գալակտիկաների փոխկապակցված շարժումը, որը նա բացահայտել էր, իր անունով է կոչվել` «Մարգարյանի շղթա»։
Մարդկային գիտակցությունը դեռ ի զորու չէ ընկալել տիեզերքի ողջ բարդությունը։ Քայլ առ քայլ, գյուտ առ գյուտ, մտքի պայծառացումից մինչև հանճարեղ կռահում. այսպես ենք սկսել, և այսպես էլ, ըստ էության, շարունակվում է։ Պարզապես ուղենիշեր ենք գծում, ասենք` ապրիլի 12–ի նման անծայրածիր ու հավերժ ճանապարհին, երբ, Երկիր մոլորակից մի մարդ առաջին անգամ տիեզերք թռավ։
