Այս հայուհին ԱՄՆ–ում դարձել է առաջինը. ինչպես է Տեր–Վարդանյանը նվաճել ամերիկյան նավատորմը

Կարո՞ղ եք պատկերացնել հայի, որը չէր ցանկանա իր գործում լինել առաջինը։ Ահա և Աննա Տեր–Վարդանյանը նույնպես ցանկացել է և դարձել ԱՄՆ ռազմածովային ուժերի առաջին կին գերագույն գլխավոր ավագը։

Իսկ Գերագույն գլխավոր ավագը ԱՄՆ ռազմածովային ուժերում զինծառայողների համար նախատեսված հնարավոր բարձրագույն կոչումն է (Master Chief Petty Officer)։ Որպեսզի ավելի հասկանալի լինի, ասենք` ավագը պատասխանում է անձնակազմի ուսուցման, դաստիարակության, բարոյահոգեբանական վիճակի, տեխնիկական միջոցների շահագործման, նավային կարգախմբերի ծառայության, գույքի պահպանման և անխափան վիճակի համար։ Եվ սա դեռ ամենը չէ։ Բոլորովին ամենը չէ։

Գուցե Աննայից առաջ ինչ–որ մեկը նույնպես ցանկացել է դառնալ առաջին կին ավագը, բայց... Թեպետ պետք է ասել, որ Տեր–Վարդանյանի դեպքում էլ բոլոր ցանկությունները չեն իրականացել։

«Ես հայ եմ, բայց երբեք չեմ եղել հայրենիքում։ Հուսով եմ, որ մի անգամ կիրագործեմ ծնողներիս երազանքը և Հայաստան կգնամ», – ասել է նա։

Բայց բախտ չի վիճակվել։

Չի կարելի ասել, որ մեր հերոսուհին չի ցանկացել ամուսնանալ, այլապես ինչու է մի քանի անգամ համաձայնել նշանադրության, բայց առանց հարսանիքի եզրափակիչ միջոցառման։

Մյուս կողմից, արդարացի չի լինի Աննային միայնակ անվանել։ Այո, նա երեխա չի ունեցել, բայց ունեցել է 35 զարմիկ ու զարմուհի, որոնց հետ հեշտությամբ ընդհանուր լեզու է գտել` հայերեն, ֆրանսերեն, երբեմն` իսպաներեն, գերմաներեն և բնականաբար անգլերեն։

Հիմա այն մասին, ինչը նրա մոտ շատ լավ է ստացվել։

««Ռոզի դը Ռիվթրում» (Երկրորդ աշխարհամարտի կերպարներից է։ Մարմնավորում է այն կանանց, որոնք Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին աշխատում էին գործարաններում և նավարաններում, որպեսզի զորքերին ռազմամթերք մատակարարեին. խմբ.) աշխատանքի չանցա։ Ես ավելի աշխույժ բան էի փնտրում», – ասել է Աննան։

Ռազմածովային նավատորմի ավագից ավելի աշխույժ բան պատկերացնո՞ւմ եք։ Այն էլ Երկրորդ աշխարհամարտի շրջանում։

Այստեղ արդեն ավելի մանրամասն պատմենք հայուհու մասին։ Նա ծնվել է 1920թ–ին Դետրոյթում (Միչիգան նահանգ), հայ գաղթականների ընտանիքում։ Սովորել է Դետրոյթի բիզնես համալսարանում և միաժամանակ Կանանց օդային օժանդակ կորպուսում։ Սկսվել է պատերազմը։ Տեր–Վարդանյանը զորակոչվել է կամավորական ծառայության։

Ի դեպ, մեր հերոսուհու ընտանիքում ռազմական գործով զբաղվելը սովորական երևույթ է եղել. քույրը ծառայել է ԱՄՆ–ի ռազմածովային նավատորմում, եղբայրը` Խաղաղ օվկիանոսի շրջանի զինված ուժերում, մայրը նույնպես փորձել է անցնել նավատորմային ծառայության, սակայն ընտանեկան հանգամանքներից ելնելով` մնացել է աշխատելու Կարմիր խաչի կոմիտեում։

Վերադառնանք Աննային և նրա ծառայողական առաջընթացին։ «Е-7» կոչումը ստացել է Սան Ֆրանցիսկոյի ռազմածովային բազայում, «Е-8» կոչումը (ՌԾՈՒ ավագ)` Նյու Ջերսիում։ Հետո հաջորդել է «Е-9»–ը, որից հետո մտել է ԱՄՆ–ի պատմության մեջ` դառնալով առաջին և վերջին կինը, որ արժանացել է ՌԾՈՒ բարձրագույն կարգի սպայի կոչմանը։

Չգիտեմ, թե ինչպիսի ընթացք կունենար գործը մյուս նավատորմերում, բայց ամերիկյանում Աննան ստիպել է կոտրել այն կարծրատիպը, թե կնոջ ներկայությունը նավում վատ նշան է։

Չէ՞ որ նախկինում կանանց թույլ չեն տվել բարձրանալ նավ։ Նրան, ով կհամարձակվեր խախտել այդ կանոնը, միանգամից մահապատժի էին ենթարկում։ Համարվում էր, որ նավն արդեն մի կին է։ Բոլորը նավերը կոչվել են կանանց անուններով, իսկ նավի առաջամասում միշտ եղել է կիսամերկ աղջկա արձան։

Նավաստիների կարծիքով` ծովը կարող էր հանդուրժել մեկ կնոջ (նավի) ներկայությունը, իսկ ահա ևս մեկ իրական կնոջ ներկայությունը կհանգեցներ նավաբեկության։ Հետաքրքիր է, որ նման սնահավատություն եղել է ոչ միայն ծովահենների շարքում։ Դանիայում 1562թ–ին հրաման է արձակվել. «Կանայք և խոզերը տեղ չունեն նավի վրա։ Եթե նման բան հայտնաբերվի, անմիջապես դուրս նետել»։

Փառք աստծուն, մեր Աննան ապրել և ծառայել է ոչ միջնադարյան Դանիայում։

1963թ–ին նա հեռանում է նավի անձնակազմից, բայց նորից չի գնում «Ռոզի դը Ռիվթր», այլ, կարելի է ասել, դառնում է մեր մարդը Կենտրոնական հետախուզական վարչությունում։ Սկզբում` կրտսեր, այնուհետև ավագ (ով կասկածեր) վերլուծաբան հակահետախուզության մասով։

Տեր–Վարդանյանի կյանքի այդ էջերը չես թերթի, բայց, եթե դատենք նրա հաճախակի ուղևորություններից (Եգիպտոս, Թունիս և Ալժիր), ինչ–որ բան կարելի է հասկանալ։ Իսկ եթե ուշադիր նայենեք մեր հերոսուհու դեմքի բնորոշ դիմագծերին, ապա դա էլ դառնում է «ինչու»–ի պատասխանը։

Ահա թե ինչ է ասել հենց նա ԿՀՎ–ում իր ծառայության մասին. «Ինձ համար հաճելի էր այնտեղ։ Ես Մերձավոր Արևելքի գծով վերլուծաբան էի։ Այսքանը»։

Մեկ այլ հարց է, թե որքանով է հաճելի եղել Մերձավոր Արևելքին։

Աննան հետախուզությունից հեռացել է 2007թ–ին 87 տարեկանում` տասնյակ շքանշաններ և մեդալներ ստանալով մարտական վաստակի համար. «Բոլորը շրջապատում չափազանց երիտասարդ էին, և ես մտածեցի, որ հեռանալու ժամանակն է»։

Ուշադրություն դարձրեք ձևակերպման նրբագեղությանը. ոչ թե նա է ծերացել, այլ երիտասարդներն են շատացել։

Ապրել է ևս չորս տարի և 90 տարեկանում խաղաղ հանգչել։ Նրան հողին են հանձնել Վաշինգտոնի մոտ` Առլինգտոնի գերեզմանատանը։