Ժաննա Պողոսյան, Sputnik Արմենիա
Հայաստնում հաշմանդամության կարգը սահմանում է հանրապետության բժշկասոցիալական փորձաքննության գործակալությունը։ Հատուկ հանձնաժողովը ուսումնասիրում է հիվանդության պատմությունը, հետազոտություններ անցկացնում և վերջնական որոշում կայացնում։ Հազվադեպ է հաշմանդամությունը ցմահ նշանակվում, հիմնականում հաշմանդամի կարգավիճակը պետք է ժամանակ առ ժամանակ հաստատել (ոմանց երեք տարին մեկ, ոմանց` ամեն տարի)։ Նման դեպքերում մարտիկ փորձում են գլուխկոտրուկ լուծել` կհաստատեն, թե չեն հաստատի։
Արմանուշ Մանուկյանը 58 տարեկան է, ապրում է Սևան քաղաքում։ 2016 թվականին նրա մոտ թքագեղձի քաղցկեղ են հայտնաբերել, վիրահատել են։ Վիրահատության հետևանքով նրա դեմքն ամբողջությամբ ծռվել է։ Վիրահատությունից երկու ամիս անց նա դիմել է Բժշկասոցիալական փորձաքննության գործակալություն։ Հետազոտության արդյունքում նրան հաշմանդամության 3-րդ կարգ են տվել։ Սակայն 16 000 դրամ նպաստը նա միայն մեկ տարի կարողացավ ստանալ։
«Մեկ տարի անց կրկին Գործակալություն դիմեցի` հաշմանդամությունը երկարացնելու խնդրաքով։ Մեկ տարի առաջ հաշմանդամությունս հաստատած մարդիկ այս անգամ մերժեցին։ Ասացին, որ կարողանում եմ ինքնուրույն ուտել, խմել, քայլել։ Ինքուրույն ես մեզ մոտ եկել, քեզանից ի՞նչ հաշմանդամ։ Ասացին նրանք։ Երևի կարծում են, որ մարդ պետք է կոմայի մեջ լինի, որպեսզի հաշմանդամություն տան։ Փառք Աստծու, ինձ մոտ ամեն ինչ այդքան վատ չէ», — ասաց Մանուկյանը։
Գործակալությունում որոշումը հիմնավորեցին նրանով, որ «դիմողի մոտ կայուն փոփոխություններ չկան» (այդ կետին դեռ կվերադառնանք)։ Արմանուշը համոզված է, որ նրան զրկել են հաշմանդամությունից, որպեսզի նպաստ չտան։ Այդ նպաստն առանց այդ էլ չէր բավականացնում ղեղերի ու հատկապես վիրահատության համար։ Արմանուշը ստիպված էր կրկին վիրահատարան մտնել` հանձնաժողովի որոշումից մի քանի ամիս անց։ Օրենքով Արմանուշը կարող է կրկին գործակալություն դիմել։
«Առանց այդ էլ բազմաթիվ հոգսեր ունեմ, հիմա էլ պիտի ընկնեմ, թղթեր հավաքեմ, նորից նրանց դիմեմ։ Գրեթե համոզված եմ, որ ինձ նպաստ չեն նշանակի։ Չեմ ուզում մեկի հետևից վազել, ինչ-որ բան խնդրել»,- ասաց հիվանդ կինը։
«Ինչ-որ մեկին», իսկ ավելի ճիշտ վարչապետին ու մարդու իրավունքների պաշտպանին դիմել են մեր հաջորդ զրուցակցի ծնողները։
Տասնամյա Հայկը ծնվել ու ապրում է Կապանում, չորս տարեկանում նրա մոտ արտրիտ են ախտորոշել։ Չորս տարի շարունակ երեխային հաշմանդամություն էին ձևակերպում, իսկ անցյալ տարի մերժեցին, չնայած երեխային բուժող բժշկի եզրակացությանն այն մասին, որ տղայի վիճակը վատանում է։ Երեխայի հայրը կարծում է, որ Հայկին զրկել են հաշմանդամությունից ոչ այնքան գումարի (հաշմանդամ երեխաների նպաստը 20 000 դրամ է), որքան բանակի պատճառով (ընտանիքը խնդրել է չհրապարակել տղայի ազգանունը, անունն իրականն է)։
«Հայկն արթնանում ու միանգամից վարժություններ է անում, որ գոնե կարողանա քայլել։ Նա ընդհանրապես չի կարողանում վազել։ Նրան թանկարժեք դեղեր ու ներարկումներ են անհրաժեշտ։ Նախորդ տարի մոտ 12 000 դոլար ենք ծախսել բուժման համար, ստիպված էինք տունը վաճառել։ Իսկ հիմա նրանք ամեն ինչ անում են տղայիս այդ վիճակում բանակ տանելու համար», — բողոքեց տղայի հայրը։
Անուշ Օրբելյանը` բժշկասոցիալական փորձաքննության հանձնաժողովի նախագահը, Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասաց, որ երեխաներին շատ հազվադեպ են զրկում հաշմանդամությունից։
«Սակայն Հայկի դեպքում ամեն ինչ պարզ էր։ Մենք հստակ չափանիշներ ունենք. եթե հիվանդի մոտ չեն նկատվում դեպի վատը կայուն փոփոխություններ, եթե հիվանությունը չի առաջադիմում, մենք իրավունք չունենք նրան հաշմանդամություն տալ։ Այո, Հայկը հիվանդ է, սակայն հիվանդությունն ու հաշմանդամությունը տարեբր բաներ են»,- պարզաբանեց նա։
Կառավարության որոշման համաձայն` կրկնակի հաշմանդամություն են նշանակում այն պացիենտներին, որոնց հիվանդությունը վերջին հետազոտությունից հետո առաջադիմել է, դեպի վատը կայուն փոփոխություններ են տեղի ունեցել։
Անուշ Օրբելյանի կարծիքով` եթե տղայի հիվանդությունն առաջադիմեր, նա չէր կարողանա դպրոց հաճախել, ստուգման ժամանակ կքանստել, ցատկել և այլ բազային վարժություններ անել։
«Որպես հանձնաժողովի նախագահ 15 տարի աշխատելու ընթացքում շատ բան եմ տեսել` ինչպես են ծնողները նպաստի համար ձևացնում, թե իրենց երեխաները չեն տեսնում, չեն լսում։ Սա, իհարկե, այդ դեպքը չէ, սակայն օրենքը օրենք է։ Մենք չենք կարող հույզերին տրվել և հաշմանդամություն տալ բոլոր այն մարդկանց, որոնք դիմում են մեզ։ Եվ իմ անձնական կարծիքը որոշիչ չէ», — հավելեց Օրբելյանը։
Ինչ վերաբերում է երեխայի հոր հնչեցրած վարկածին` Անուշ Օրբելյանը հակադարձեց, որ հիմա հաշմանդամություն ունեցող շատ երիտասարդներին զորակոչում են, այնպես որ, հաշմանդամությունը «չի փրկի»։ Իսկ ծնողների` վարչապետին ու մարդու իրավունքների պաշտպանին դիմելու հետ կապված Օրբելյանը պատասխանեց. «Թող միանգամից դատարան դիմեն, նրանք դրա իրավունքն ունեն։ Բոլորս ելույթ կունենանք դատարանում, ու թող նրանք որոշեն` ով է իրավացի»։
Ի դեպ, վարչապետի վարչակազմը պատասխանել է դիմումին։ Հայկի ծնողներին հայտնել են, որ հաշմանդամություն տալու մասին որոշումը կայացնում է պատասխանատու մարմինը (գործակալությունը), և եթե ծնողները համաձայն չեն դրա հետ, նրանք կարող են բողոքարկել այդ որոշումն ու ևս մեկ անգամ դիմել։ Ընտանիքն այդպես էլ արեց, մեկ ամիս անց Գործակալություն դիմեց, սակայն նրանք նորից հրաժարվեցին երեխային հաշմանդամ ճանաչել։ Մարդու իրավունքների պաշտպանը դեռ չի պատասխանել։
Հատկանշական է, որ հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց իրավունքները պաշտպանող կազմակերպությունները նման դեպքերով չեն զբաղվում, քանի որ սխալ են համարում բհամակարգը, որում թանկարժեք դեղորայքի ու միջամտությունների կարիք ունեցող հաշմանդամներին չնչին նպաստ են նշանակում։
Նրանց կարծիքով` անհրաժեշտ է վերանայել այդ օրենքը ու հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց ոչ թե նպաստ նշանակել, այլ ապահովել բժիշկների մոտ անվճար խորհրդատվությամբ ու այն ամենով, ինչը կարող է օգնել նրանց ինտեգրվելու հասարակությանը ու բարձրացնելու կյանքի որակը։
