Փակ է միակ ցամաքային ճանապարհը, որ Հայաստանը կապում է ԵԱՏՄ երկրների հետ, անցնում է Վրաստանի տարածքով։
Ահա այս ֆոնին Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը երկօրյա պաշտոնական այցով մեկնել է Վրաստան։ Սովորաբար պաշտոնական այցերից առաջ հաղորդագրություններ են լինում, որ քննարկվելու են Ռուսաստանի հետ Հայաստանի ուղիղ ցամաքային հաղորդակցության խնդրին առնչվող հարցեր։ Հանուն արդարության ասեմ, որ նման տեղեկությունը հաճախ նվիրված չի էլ լինում բարձր մակարդակով հանդիպումներին։
Հայաստանի ուղիղ հաղորդակցության հարցը չի կարելի բաժանել Թբիլիսիի համար նուրբ և զգայուն ռուս-վրացական հարաբերություններից, քանզի խոսքն Աբխազիայի տարածքով անցնող երկաթուղու մասին է։ Այս տարի խնդիրը ևս բազմիցս քննարկվել է, օրինակ` Հայաստանի և Վրաստանի վարչապետներ Կարապետյանի և Կվիրիկաշվիլու հանդիպման, ինչպես նաև Վրաստանի և Ռուսաստանի հատուկ «բանակցողներ» Զուրաբ Աբաշիձեի և Գրիգորի Կարասինի հանդիպման ժամանակ։
Բանն այն է, որ կա 2011թ-ին ստորագրված «Առևտրի միջանցքների մասին» ռուս-վրացական համաձայնագիր, և այն ուղղակիորեն վերաբերում է Հարավային Օսեթիայի և Աբխազիայի տարածքով առևտրային հաղորդակցությանը։
Եվ ահա Սերժ Սարգսյանի այցից առաջ Վրաստանի վարչապետն ասել է. «Հայաստանը կարող էր տեսականորեն օգտվել (բացառապես արտակարգ իրավիճակներում) Աբխազիայի և Հարավային Օսեթիայի տրանսպորտային միջանցքներից` ապրանքները Ռուսաստան հասցնելու համար»։ Ըստ էության, դրան կհետևի շվեյցարական SGS ընկերությունը, որը պետք է Ռուսաստանից կամ Հայաստանից առաքվող տարանցիկ բեռների մոնիտորինգ ապահովի։
Բայց Վրաստանի վարչապետը նշել է նաև, որ հարցը դեռ լուծված չէ, քանի որ ռուսական կողմը դեռ չի ստորագրել փաստաթուղթը։ Ուստի բանակցությունները շարունակվում են, իսկ «Ռուսաստանի առաջադրած որոշակի պայմաններն անընդունելի են մեզ համար», — հավելել է Կվիրիկաշվիլին։ Համաձայնության գործնական իրագործման համար պետք է, որ Ռուսաստանը նման պայմանագիր կնքի շվեյցարական ընկերության հետ, և կողմերը սկսեն կատարել համաձայնագրով նախատեսված պարտավորությունները։
Այստեղ, իհարկե, որոշակի հարցեր են ծագում, որոնք վերաբերում են «ֆորսմաժորային հանգամանքներին»։ Առաջին հերթին, ի՞նչը կհամարվի այդպիսին. ահա չորս օր շարունակ փակված Վերին Լարս ֆորս-մաժո՞ր է, թե՞ ոչ։ Եթե այո, ապա Լարսը գրեթե կամ ամբողջ տարի անմիջականորեն ապրում է ֆորսմաժորային պայմաններում կամ ցանկացած պահի ֆորսմաժորային պայմանների սպասման մեջ։ Ձմռանը` ձյուն, ամռանը և աշնանը` հեղեղներ և սելավաջրեր։
Կարելի է ասել, որ Լարսն ինքնին արդեն ֆորսմաժորային հանգամանք է։ Իսկ եթե եղանակային պայմանները չեն մտնում նման հանգամանքների մեջ, ապա ի՞նչն է մտնում։ Եվ այս դեպքում առաջարկվող տրանսպորտային միջանցքն աշխատելու է միայն ֆորսմաժորային իրավիճակներու՞մ, իսկ մնացած ժամանակ փա՞կ է լինելու։ Բայց տրանսպորտային ուղիներն այդպես չեն գործում։ Մի խոսքով, պարզ է, որ այստեղ բազմաթիվ չլուծված և անհասկանալի հարցեր շատ կան։
Տեսանելի ապագայում Հայաստանը չպետք է «փակ ռեժիմի» փոփոխության հույս ունենա արևմտյան և արևելյանի հարևանների կողմից, դա հասկանալի է։ Հյուսիսային ուղղությունը, ակնհայտ պատճառներով, չափազանց կարևոր է։
Ակնհայտ է, որ Վրաստանի հակվածությունը նախկինում գործածած և, հնարավոր է, նոր ճանապարհների նկատմամբ բոլորովին պայմանավորված չէ բացառապես Հայաստանի հանդեպ ընկերական ժեստով։ Վրաստանի հետ բարիդրացիական հարաբերությունները, ինչպես նաև մեր հյուսիսային գործընկերների հետ Ռուսաստանի հարաբերությունների կարգավորումն անհրաժեշտ պայման է արդեն գտած տրանսպորտային այլընտրանքների համար։
Վրաստանի և Ռուսաստանի` նոր տրանսպորտային միջանցքների ձգտման մեջ առկա են այլ օբյեկտիվ պատկերացումներ։ Ռուսաստանի հետ ոչ միանշանակ քաղաքական և տնտեսական հարաբերությունները հանգեցրել են թուրք-ադրբեջանական ազդեցությունից Վրաստանի անհամաչափ մեծ կախվածության։ Եվ դա, բնականաբար, վերջին հաշվով չի կարող դուր գալ Թբիլիսիին։ Առավել ևս այսօր, երբ առկա է անկանխատեսելի և արկածախնդիր Էրդողանի գործոնը, իսկ այդ պայմաններում Եվրոպայի և Արևմուտքի հետ Վրաստանի մերձեցման շատ հարցեր կարող են հակասել թուրքական և նույնիսկ ադրբեջանական դիրքորոշմանը։
Այս ամենն ինչ-որ չափով կաշկանդում է վրացական քաղաքական մանևրայնության բազմավեկտորությունը։ Նոր տրանսպորտային միջանցքներ բացելը և տնտեսական կապեր հաստատելը, այդ թվում` Ռուսաստանի հետ, թույլ կտա Վրաստանին ավելի ազատ շունչ քաշել։
Նույնիսկ հաշվի առնելով ռուս-վրացական հարաբերություններում թերասության մեծ աստիճանը։
