Լաուրա Սարգսյան, Sputnik Արմենիա
Թուրքիան չի կարող փակել իր տարածքում գտնվող դպրոցները, որոնցում էթնիկ փոքրամասնություններ են սովորում` հայեր, հույներ, հրեաներ։ Լոզանի հաշտության պայմանագիրը դա թույլ չի տալիս, բայց, ինչպես կարծում է թուրքագետ Տիգրան Լոքմագյոզյանը, իշխանությունն իր նպատակին հասնելու համար «գաղտնի» ճանապարհ է ընտրել և հայկական դպրոցները շարքից հանում է` շրջանցելով օրենքը։
Թուրքիայում հայկական դպրոցների խնդրի մասին գրել է նաև Hürriyet թուրքական թերթը։ Հրապարակման մեջ նշվում է, թե ինչպես են տեղի հայերը պայքարում Թուրքիայում հայկական դպրոցների պահպանման և ֆինանսավորման համար:
«Վերջին տասնամյակում Ստամբուլի 16 հայկական դպրոցում առարկաները թուրքերեն են դասավանդում։ Կրճատվել է նաև սովորողների թիվը. ընդամենը 3 հազար աշակերտ է մնացել», — Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում ասաց Լոքմագյոզյանը։
Նրա խոսքով` հայկական դպրոցներն այսօր ոչնչով չեն տարբերվում թուրքականներից և՛ ծրագրով, և՛ դասավանդման մեթոդաբանությամբ։ Միակ դրական կողմն այն է, որ հայկական դպրոցներում աշակերտները հայոց լեզու և գրականություն են ուսումնասիրում շաբաթական երկու անգամ, իսլամի փոխարեն էլ քրիստոնեություն են ուսումնասիրում։
Ստամբուլի հայ երեխաների ուսուցման ծրագիրը վերահսկում է Թուրքիայի կրթության նախարարությունը, թեև պաշտոնական Անկարան ոչ մի լիրա չի հատկացնում դպրոցի հիմնադրամին։
«Հայկական դպրոցները գոյատևում են համայնքի միջոցներով։ Նույնիսկ հայոց լեզվի դասագրքերը պետք է ենթարկվեն երկրի կրթության նախարարության գրաքննությունը։ Հայաստանի սփյուռքի նախարարության ուղարկած դասագրքերը կարող են պարզապես խորհրդատվական բնույթ կրել։ Դասավանդումն այդ գրքերով արգելված է», — ասաց Լոքմագյոզյանը։
Այնինչ նախկինում հայկական դպրոցներում դասավանդումն իրականացվում էր մայրենի լեզվով, բացի «պատմություն» առարկայից։ Երեխաները նաև թուրքերեն էին սովորում։ Այսօր հայերից շատերը գերադասում են երեխաներին պետական դպրոց տանել, քանի որ թուրքերենի իմացությունը հասարակությանն ինտեգրվելու գլխավոր բաղկացուցիչն է։
«Եթե աշակերտի թուրքերենի իմացությունը բավարար չի լինում, ապա նա երկրորդ անգամ է անցնում ծրագիրը, նույնիսկ կարող է երկրորդ տարին մնալ նույն դասարանում։ Սակայն հայերենի պարագայում լեզվի վատ իմացությունը աշակերտի համար խնդիր չի լինի», — ասաց Լոքմագյոզյանը։
Այդ պատճառով այսօր հայերենի իմացության մակարդակը խիստ նվազել է, հայերի քանակն էլ կրճատվել է երկրաչափական պրոգրեսիայով։
ХХ դարի 50-ականներին 1.5-միլիոնանոց Ստամբուլում բնակվում էին 150 հազար հայ, շուրջ 200 հազար հույն և 150 հազար հրեա։ Քաղաքը բաժանված էր հունական, հրեական, հայկական և թուրքական թաղամասերի։ Այսօր 20-միլիոնանոց Ստամբուլում հույների թիվը հասնում է հազարի, հրեաներինը` 20 հազարի, իսկ հայերինը` 40 հազարի։
Մուսալեռի գյուղերից մեկում էլ հայեր կան` մոտ 100-150 մարդ, ընդ որում` հիմնականում տարեցներ։ Երիտասարդություն չկա, հետևաբար նաև ապագա չկա։
«Հայերը ստիպված թուրքերեն են խոսում։ Փողոց դուրս գալուց առաջ երեխաներին զգուշացնում ենք, որ նրանք հայերեն չխոսեն և նույնիսկ մայրիկներին հայերեն չդիմեն, այլ ասեն «անե»», — ասաց Լոքմագյոզյանը։
Նրա խոսքով` Թուրքիայում հայը միշտ պետք է զգոն լինի։ Այդ երկրում, ըստ օրենքի, բոլոր քաղաքացիները հավասար իրավունքներ ունեն, թեև գործնականում դա այդպես չէ. հայերը երկրի պետական հաստատություններում աշխատելու իրավունք չունեն։ Նրանք նույնիսկ չեն կարող իրենց թույլ տալ փողոցները մաքրել, քանի որ այդ աշխատանքը նույնպես ընդգրկված է պետական կառույցների համակարգում։ Բազմամիլիոնանոց Թուրքիայում ազգությամբ հայ միայն մեկ օպերային երգիչ կա, և պատճառը բոլորովին այն չէ, որ հայերի մեջ տաղանդավոր մարդիկ չկան։ Հայերը չեն կարող զինվորական կոչում ստանալ, բայց պարտավոր են ծառայել թուրքական բանակում։ Հիմնականում նրանք զբաղվում են առևտրով և արհեստով։
