Բրյուսելյան «կաղամբ». ԵՄ–ն Երևանի մեջքի հետևում մոտեցում է փնտրում Բաքվի հանդեպ

Բոլորովին վերջերս եվրոպացիները 13,5 մլն եվրո վճարեցին ադրբեջանցիներին քաղաքացիներին իրավաբանական օգնություն ցուցաբերելու, արտահանմանն աջակցելու, ստանդարտների համակարգի բարելավման, պետական ֆինանսների կառավարման և այլ ոլորտներում նախատեսված ծրագրերի շրջանակներում:

Եվրոպական չինովնիկների խորամանկ քայլը

Մինչև հիմա Ադրբեջանի և Եվրամիության միջև հարաբերությունները համակարգում էր 1996 թվականին ստորագրած Գործընկերության և համագործակցության մասին համաձայնագիրը (ԳՀՀ): Այնուհետև, 2004 թվականին Ադրբեջանը հանդես եկավ որպես Եվրոպական հարևանության քաղաքականության ծրագրի անդամ: Այդ երկու ծրագրերի վրա էր, մեծամասամբ, հիմնվում Եվրամիության և Բաքվի գործընկերությունը:

Ծրագրերի շրջանակներում այս բոլոր տարիների ընթացքում գործընկերները բավական լուրջ ֆինանսական հարաբերություններ էին հաստատում. դե, դա հասկանալի է: Ադրբեջանի արտահանման գրեթե 60 տոկոսը գնում է ԵՄ (էներգակիրները, նավթն ու գազը): Սակայն, վերջին շրջանում եվրոպական պաշտոնյաներն, իրենց բավականին ակտիվ դրսևորելով Հարավային Կովկասի ամբողջ տարածաշրջանում, մեր արևելյան հարևաններին, իհարկե, շրջանցել չէին կարող:

2016 թ.-ին Եվրամիության Խորհուրդը որոշում ընդունեց նոր համապարփակ համաձայնագիր ընդունել, որը պետք է փոխարիներ ԳՀՀ–ն: Եվ բավական ակտիվ բանակցություններ սկսվեցին: Սակայն, չգիտես ինչու, ոչ «Արևելյան գործընկերության» (թեև Ադրբեջանն ընդգրկված է ծրագրի երկրների ցանկում) և ոչ էլ ասոցացման շրջանակային համաձայնագրի հետ (որոնց մասին Եվրամիության Հայաստանի հետ բանակցություններ է վարում) այն ոչ մի ընդհանուր բան չուներ:

Արկածախնդրություն անվանել այն, ինչ անում է ԵՄ–ն, չի կարելի, սակայն նույնիսկ մակերեսային ուսումնասիրության պարագայում հասկանալի է դառնում. Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև լուրջ տարաձայնությունների առկայությունը գիտակցելով՝  եվրոչինովնիկները խորամանկ քայլ են անում։

Օգտագործելով հնարավոր ամեն բան, որպեսզի իրենց կապեն տարածաշրջանի երկրները (իսկ տարածաշրջանն, իսկապես, անհրաժեշտ է եվրոպացիներին՝ ելնելով որոշակի աշխարհաքաղաքական շահերից), նրանք միևնույն ժամանակ տարբեր անուններ են կիրառում Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ ստորագրվելիք ծրագրերի համար։

Հասկանալի է, որ այդ ծրագրերը չեն կարող նույնը լինել, գոնե այն պատճառով, որ ադրբեջանցիներն էներգակիրներ ունեն, որոնց էլ ուզում են հասնեն եվրոպացիները, իսկ Հայաստանը` ատոմային էլեկտրակայան ունի, որն Արևմուտքը փորձում է, որքան հնարավոր է՝ արագ փակել։  Մեծ հաշվով և՛ ասոցացման շրջանակային համաձայնագիրը, որը մտադիր են ստորագրել Հայաստանի հետ, և՛ համապարփակ համաձայնագիրը, որը մշակվում է ադրբեջանցիների հետ համատեղ, միևնույն նպատակն ունեն` ամրապնդել իրենց դիրքերը և տարածաշրջանում թուլացնել Ռուսաստանի հնարավորությունները։

Հայաստանը խառնում է և՛ Բրյուսելի, և՛ Բաքվի բոլոր քարտերը

Այդ ամենն իր ուրույն առանձնահատկությունն ունի։ Բաքուն, օրինակ, չի համաձայնում ԵՄ–ի հետ սերտ գործակցության պայմանները ճշտել, եթե գործընթացը գնա, ինչպես ենթադրում են եվրոչինովնիկները, մասնավորից` պարզից դեպի ընդհանուր և դժվարը։ Ավելի պարզ ասած՝ ադրբեջանցի դիվանագետները գործում են ամբողջ թափով և կարևորում են քաղաքական բլոկի և տարածաշրջանի անվտանգության հարցերը (այսպես է ձևակերպվում պաշտոնական հայտարարություններում և փաստաթղթերում)։

Կոպիտ ասած՝ Ադրբեջանը, հասկանալով, որ ԵՄ–ն շատ բանի է պատրաստ, նրան իր ազդեցության տակ առնելու համար, ի սկզբանե, արցախյան կարգավորման վերաբերյալ պահանջներ է դնում, որպեսզի ԵՄ–ն աջակցի հենց ադրբեջանական դիրքորոշմանը, և այդժամ Ադրբեջանն ավելի առարկայական բանակցությունների կանցնի նախագծում իր մասնակցության մասով։

Հավանաբար, այդ պատճառով, եթե նույնիսկ գործընթացը տեղում չի դոփում, ապա փոքրիկ քայլերով է առաջ գնում։ Այնքան փոքր, որ օրերս հայտարարեցին այն մասին, որ Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովին, որն անցկացվելու է Բրյուսելում նոյեմբերի 24-ին, և որտեղ Հայաստանը կստորագրի ամփոփիչ ասոցացման շրջանակային համաձայնագիրը, Ադրբեջանը ոչինչ չի ստորագրի, ինչպես և նախատեսված էր։

Այստեղ կրկին Հայաստանի գործոնը կա, որը գագաթնաժողովին ուշադրության կենտրոնում է լինելու, քանի որ համաձայնագիրը, վերջապես, կստորագրվի (եթե անկանխատեսելի ոչինչ տեղի չունենա)։

Փաստորեն, այստեղ էլ Հայաստանը հասցրել է կտրել իր արևելյան հարևանի ճանապարհը, ինչպես և որոշ փորձագետների կարծիքով եղել է ԵԱՏՄ–ին Ադրբեջանի անդամակցության պարագայում։ Չէ՞ որ, երբ խոսք է գնացել այն մասին, թե արդյո՞ք Ադրբեջանը հայտ ներկայացնելու է այդ տնտեսական կազմակերպության լիիրավ անդամ դառնալու համար, անմիջապես դրա վերաբերյալ Հայաստանի արձագանքի մասին հարց առաջացավ։

Եվ այն ժամանակ բարձր տրիբունաներից ասացին հետևյալը. քանի որ Հայաստանը ԵԱՏՄ լիիրավ և հավասարազոր անդամ է, որը ցանկացած նոր երկրի՝ կազմակերպության շարքերն ընդունելու համար վետոյի իրավունք ունի, ապա ստիպված կլինեն դիմել հենց իրեն։

Դե, իսկ Հայաստանը հիշեցրել է ԵԱՏՄ–ի կանոնադրության մի կետ, որի համաձայն՝ ոչ մի երկիր չի կարող ԵԱՏՄ անդամ դառնալ, եթե այն դիտավորյալ վնաս է հասցնում կազմակերպության ցանկացած գործող անդամներից մեկին։ Կարծես՝ այդ կետը հատուկ Ադրբեջանի մասին գրված լինի։

Ադրբեջանը լուրջ աշխարհաքաղաքական խաղում աննշմար խաղացող է դառնում

Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի մասնակցությանը Եվրոպական քաղաքական կոնֆիգուրացիաներում, ապա այստեղ հարցը մի փոքր այլ կերպ է հնչում։ Իհարկե, ոչ ոք Հայաստանին վետոյի իրավունք չի տալիս Ադրբեջանի հետ ԵՄ–ի համապարփակ համաձայնագիր ստորագրելու համար։ Ասոցացման շրջանակային համաձայնագրի ստորագրումը պարզապես ենթադրում է երկրի մասնակցությունը «կրտսեր եղբոր» դերում։

Եվ որքան էլ գայթակղի վերջերս Երևան այցելած Լեհաստանի արտգործնախարար Վաշիկովսկին՝ պնդելով, որ շրջանակային համաձայնագրի ստորագրումը Հայաստանին հնարավորություն կտա դառնալու ԵՄ–ի լիարժեք և լիիրավ անդամ, իրականում, այդ մասին խոսելը դեռ վաղ է։ Նույն Վրաստանը, օրինակ, կամ Ուկրաինան Մոլդովայի հետ մինչ օրս ԵՄ անդամ չեն։

Սակայն այն փաստը, որ Հայաստանը շրջանակային համաձայնագիր է ստորագրում և դառնում եվրոպական «Արևելյան գործընկերության» անդամ, վկայում է այն մասին, որ ԵՄ–ն մտադիր չէ անկեղծ քաղաքական դիրքորոշում ընդունել արցախյան հարցի վերաբերյալ՝ ի օգուտ Ադրբեջանի։

Ինչևէ, Ադրբեջանի և ԵՄ–ի կողմից համապարփակ համաձայնագրի նախագծի քննարկման գործընթացը դեռ կես ճանապարհին է, և կողմերը դեռ մի շարք հարցեր պետք է ստիպված լուծեն։

Ավելին, պետք է հաշվի առնել նաև այն հանգամանքը, որ ԵՄ–ում Ադրբեջանի գլխավոր դաշնակիցն ու գործընկերը Բրիտանիան է, որն առանցքային դեր է խաղում դեպի Եվրոպա կասպյան էներգակիրների մատակարարման հարցում և այժմ գտնվում է ԵՄ–ից դուրս գալու կես ճանապարհին, ինչը սպառնում է ամբողջ կառույցի անկմանը։

Դե, նաև այն, որ որոշ եվրոպացիներ (առաջին հերթին` հենց լեհերը), մեծ հաշվով, հույսները դրել են նրա վրա, որ Եվրոպան ադրբեջանական էներգակիրների օգնությամբ կկարողանա սահմանափակել ռուսական վառելիքի սպառումը Եվրոպայի կողմից։

Համենայնդեպս, ընթացիկ տարում Ադրբեջանի և ԵՄ–ի միջև գործընկերության մասին նոր համաձայնագրի, որը կոչված է փոխարինել 1996 թվականից գործող պայմանագիրը, սպասել չարժե։ Թեև, օրինակ, նույն Ֆրանսիան, որն ակնհայտ լուրջ շահեր ունի Ադրբեջանում (տիեզերական տեխնոլոգիաները, օրինակ) կցանկանար արագացնել ինտեգրման գործընթացը։