Արման Վանեսքեհյան, Sputnik Արմենիայի քաղաքական մեկնաբան
Հայաստան-Իրան. լուրջ համատեքստ կա, ընդ որում` ոչ միայն տնտեսական
ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյան վերջերս այցելել էր հարևան Իրան, և այդ այցի համատեքստում կարելի է շատ հետաքրքիր քաղաքական կամ ավելի շուտ աշխարհաքաղաքական եզրակացություններ անել երկու երկրների հարաբերությունների զարգացման համատեքստում: Սա չի նշանակում, որ Հայաստանի կառավարության ղեկավարի այցի տնտեսական (պաշտոնական) բաղադրիչը ավելի քիչ կարևոր է:
Հակառակը` վարչապետի և Իրանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների ու դիվանագետների քննարկած թեմաների ցանկն իսկապես տպավորիչ է հենց միայն այն առումով, որ կողմերը պայմանավորվել են «Գազ` էլեկտրաէներգիայի դիմաց» ծրագրի ծավալը բարձրացնել, կամ, որ լուրջ քննարկում է ծավալվել Սյունիքի ազատ տնտեսական գոտու և իրանական «Արաս» ազատ գոտու հետ գործակցելու շուրջ:
Սակայն Վաշինգտոնի և Թեհրանի հարաբերությունների սրման պահին ոչ մի կերպ չի կարելի հաշվի չառնել Հայաստանի վարչապետի` Իրան կատարած այցի քաղաքական կոնտեքստը: Հակառակը` այս հանգամանքին պետք է լուրջ ուշադրություն դարձնել, քանի որ Իրանի «միջուկային պայմանագրի» հետ կապված իրավիճակի շուրջ ծագած մի շարք հանգամանքներ վկայում են, որ Իրանը չի բացառում իրավիճակի ծայրահեղ վատթարացումը:
Եվ նման դեպքերում, ինչպես սովորաբար ընդունված է միջազգային քաղաքական դաշտում, պետք է զգուշորեն շոշափել մոտակա հարևանների տրամադրությունները, որոնք, այսպես թե այնպես, կարող են ներքաշվել 6 + 1 միջուկային պայմանագրի շուրջ իրադարձությունների զարգացման մեջ: Ահա Իրանն էլ «շոշափում» է և ստանում ոչ այնքան մխիթարական արդյունքներ:
Հարված մեջքին մոտակա շրջապատից
Հյուսիսային սահմանների գոտում Իրանը շրջապատված է այն երկրներով, որոնք կարող են ինչպես ընդունված է ժամանակակից քաղաքականությունում ցանկացած պահի «հարվածել մեջքից»: Դա վերաբերում է, ասենք, նույն Ադրբեջանին, որը վերջերս Նյու Յորքում հռչակագիր ստորագրեց ՎՈՒԱՄ կազմակերպության շրջանակում։ Ըստ այդ հռչակագրի` Ադրբեջանը ցանկանում է զարգացնել Միացյալ Նահանգների հետ արդյունավետ համագործակցությունը:
Այս փաստաթուղթը շատ հետաքրքիր է այն իմաստով, որ ամերիկացիները, ըստ երևույթին, ՎՈՒԱՄ-ի անդամ երկրներում սպասվող ցնցումների նախաշեմին հակառուսական ուժերը հավաքում են մի բռունցքի մեջ: Ամենայն հավանականությամբ, ցնցումները վերաբերում են նաև Հարավային Կովկասի տարածաշրջանին, որտեղ գտնվում են ՎՈՒԱՄ-ի չորս անդամներից երկուսը `Ադրբեջանն ու Վրաստանը: Բայց հիմա խոսքն այդ մասին չէ:
Խոսքն այն մասին է, որ նույն Ադրբեջանը պատրաստ է ցանկացած պահի միանալ ցանկացած հակաիրանական միջոցառումների և պատժամիջոցների, առնվազն հռչակագրի հիման վրա, ըստ որի, ցանկացած իրավիճակում նա հանդես կգա ամերիկացիների կողմից: Իսկ միջոցառումները և պատժամիջոցները, ամենայն հավանականությամբ, երկար չէն ստիպի սպասել: Ամեն դեպքում, Միացյալ Նահանգների նախագահ Թրամփի մտադրությունը հենց այս է:
Սակայն Իրանի մտահոգությունը միայն Ադրբեջանով չի կարող սահմանափակվել: Գոնե միայն այն պատճառով, որ սահմաններից այն կողմ Հյուսիսային Իրաքն է և շատ անհանգիստ Քրդստանը, որն արդեն Բաղդադից անկախանալու մասին հանրաքվե է անցկացրել:
Իրանցիները ոչ թե կռահում են, այլ հստակ գիտեն, թե գերտերություններից որ մեկն է հրահրել այս հանրաքվեն: Եվ նրանք հասկանում են, որ ԱՄՆ-ի և Իրանի քաղաքական հարաբերությունների սրման դեպքում առաջին հարվածը պետք է սպասել հենց այնտեղից: Ընդ որում` խոսքը նույնիսկ ռազմական գործողությունների մասին չէ, այլ «միայն» սահմանի մյուս կողմում Իրանական քրդական ցեղերի անջատողական տրամադրությունները խթանելու մասին:
Թեհրանում գիտեն, որ օվկիանոսի մյուս կողմից ազդանշան ստանալուն պես էրբիլին ենթարկվող քրդական ուժերն անպայման կմիջամտեն գործընթացին:
Թուրքիան մեկ այլ խոսակցության թեմա է, թեև Անկարան, ինչպես Թեհրանը, մտահոգված է Քրդստանի հանրաքվեով և հնարավոր ամեն բան անում է, որպեսզի պայմանագիր կնքի իրանցիների հետ Քրդստանի սահմաններում իրավիճակի սրման դեպքում համատեղ գործողություններ կատարելու մասին: Սակայն նման դեպքերում թուրքերի նկատմամբ վստահություն չկա: Նրանք վայրկենապես կարող են փոխել քաղաքական վեկտորը, եթե Անկարային հանկարծ թվա, որ ավելի շահավետ է ընկերություն անել ոչ թե ռուսների և իրանցիների, այլ ամերիկացիների հետ:
Վստահության է արժանի միայն Հայաստանը
Ստացվում է, որ հյուսիսում Իրանի հետ սահմանները կիսող բոլոր երկրներից միայն Հայաստանն է վստահելի, չնայած իր փոքր չափերին և սակավաթիվ բնակչությանը: Հայաստանը չի դավաճանի, չի սադրի և մեջքից չի հարվածի:
Ավելին, Եվրոպայի էներգակիրների շուկա դուրս գալու Իրանի ցանկությունը նաև կապված է ԵՄ-Հայաստան շրջանակային համաձայնագրի ստորագրման հետ: Թեհրանն իսկապես հուսով է, որ այսպես դանդաղ, թեթևակի տեմպով կկարողանա առնվազն որոշ պայմանագրեր կնքել նավթը և գազը Եվրոպա մատակարարելու համար` Թուրքիան շրջանցելով (որի հետ այդքան էլ լավ հիշողություններ չունի էներգակիրների տարանցման հարցում): Եվ շրջանցելով նույն Ադրբեջանն ու Քրդստանը (նրանք դեռ ունեն սեփական նավթն ու գազը):
Եվ, իհարկե, պետք է հաշվի առնել երկու կարևոր հանգամանք, որոնք կարող են Իրանին Հայաստանի միջոցով կապել Ռուսաստանի հետ: Ավելի ճիշտ, ոչ միայն Ռուսաստանի հետ, այլև ԵԱՏՄ-ի ողջ սպառողական շուկայի հետ, որին իրանցիները արդեն վաղուց են աչք դրել:
Այս նկատառումով, Սյունիքի ազատ տնտեսական գոտու հետ համատեղ աշխատանքը և հետ իրանական «Արաս» ազատ գոտիների ցանցի հետ նախատեսվող փոխգործակցությունը կարող է լինել ևս մեկ հաստատումն այն բանի, որ Իրանը Հայաստանին բոլորից շատ է վստահում տարածաշրջանում:
Երկրորդ ասպեկտը Հայաստանի անդամակցությունն է ՀԱՊԿ-ին, ինչպես նաև Հայաստանում ռուսական ռազմակայանի ներկայությունը: Չունենալով որևէ քաղաքական նկատառումներ, որոնք գաղափարապես ուղղված կլինեին Ռուսաստանի դեմ, Իրանը ոչ միայն բավականին հանգիստ է վերաբերվում Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի Դաշնության ներկայությանը, այլև նրան որոշ չափով համարում է տարածաշրջանում կայունության երաշխավոր:
Հայ-թուրքական սահմանը պաշտպանող ռուս սահմանապահ զորքերի առկայությունը, ինչպես ասում են, Իրանի քթի տակ, ավելի մեծ համոզվածություն է ներշնչում Թեհրանին: Ի վերջո, զուտ տրամաբանորեն, իրանցիները եկել են այն եզրակացության, և բավականին ճիշտ են, որ Ռուսաստանը կանի ամեն հնարավորը (և նույնիսկ անհնարը), որպեսզի թույլ չտա Հարավային Կովկասի պայթյունը, համար, ինչը կարող է ինչ-որ պահի ցանկանալ (և պահանջել իր վասալներից) նույն Ամերիկան, եթե ամերիկացիների և իրանցիների միջև սրվածությունը հասնի գագաթնակետին:
