Նկարիչ Տիգրան Ձիթողցյան․ արվեստի մարգարեական ուժն ու քո տան զգացողությունը

Երիտասարդ սերնդին Տիգրան Ձիթողցյանի անունը, որը ծագում է Գումրվա հայտնի տոհմից է, ծանոթ է Երևանի Գաֆեսճեան ժամանակակից արվեստի կենտրոնում մոտ երկու տարի առաջ անցկացված ցուցադրությունից։ Այնտեղ նկարիչը հանրությանը ներկայացնում էր մի շարք նկարներ «Հայելիներ» խորագրով։ Խորը, տպավորիչ ու աննման աշխատանքները իրականության խաբկանք էին ստեղծում ու բոլորովին այլ կերպ էին մեկնաբանում անձը։ Զարմանալի չէ, որ ցուցադրությունը մեծ արձագանք ստացավ արվեստի սիրահարների կողմից։ Իսկ ավագ սերունդը հիշում է նկարչին առաջին ցուցադրությունից, երբ տասնամյա տղան հանդիսատեսի դատին ներկայացրեց ավելին քան հարյուր արտասովոր նկարներ՝ լի ֆանտասմագորիայով ու սյուռեալիզմով։

Արվեստում անգիտակցականի դերի ու հայրենիքի հանդեպ վերաբերմունքի մասին Տիգրանը պատմել է Sputnik Արմենիայի հետ հարցազրույցում։ Զրուցել է Լիլիթ Հարությունյանը։

-Ձեր առաջին ցուցահանդեսը տեղի ունեցավ, երբ ընդամենը տասը տարեկան էիք։ Չնայած դրան քննադատները ցնցված էին աշխատանքներից, որոնց սյուժեները ամենևին էլ մանկական չէին։ Ո՞րտեղից էին հայտնվում այդքան արտասովոր թեմաներն ու կերպարները։

— Այդ պատկերները ես նկարել էի ութից տասը տարեկանում։ Այն ժամանակ ստեղծագործական գործընթացը բոլորովին այլ էր։ Ամեն ինչ չէ, որ լավ հիշում եմ, բայց կարող եմ ասել, որ դա ինտուիտիվ գեղանկարչություն էր։ Ես միշտ նույն բանից էի սկսում ու երբեք նախօրոք չգիտեի՝ ինչ կդառնա դա։ Այսինքն՝ ես լիովին ղեկավարվում էի զգացողություններովս։ Կենտրոնանում էին գույնի վրա, այդ տարիքում գույնի զգացողությունը շատ ուժեղ է։ Թեմատիկան անկախ ինձանից էր հայտնվում, ենթագիտակցաբար։

Երբ ես «Երկաշարժ» շարքը ստեղծեցի, մի տարի հետո Գյումրիի երկրաշարժը եղավ։ Ես նկարել էին հանրահավաքներ՝ ձեռքերը վեր բարձրացրած մարդկանցով լի հրապաևակներ դեռ մինչ ղարաբաղյան շարժման սկիզբը։ Հետո այդ նկարը դաձավ շարժման խորհրդանիշներից մեկը։ Չգիտեմ՝ զուգադիպություն է, թե՞ ոչ, ինձ ուղորդում էր ինտուիցիան։

րվեստի անցումային շրջանում սկսեց ծնվել գիտակցությունը։ Եվ հիմա ամեն ինչ հակառակն է. սկզբում ես ամեն ինչ գիտակցության մեջ է, վերլուծում եմ և հետո միայն սկսում նկարել։

- Խոսելով արտեսի մասին՝ հարցազրույցներից մեկում ասել եք, որ փոխզիջումներն ամեն ինչ սպանում են։ Կյանքում նույն կե՞րպ եք մտածում։

— Կյանքում առանց փոխզիջումների շատ դժվար կլիներ։ Եթե առանց փոխզիջումների ապրես, կմնաս քարանձավում ու մենակ (ժտպում է)։ Ժամակակից հասարակության մեջ, այսպես թե այնպես, պետք է հաշվի նստես շրջապատիդ կարծիքի հետ, իսկ դա արդեն փոխզիջում է։

Ինչ վերաբերում է արվեստին՝ ես ավելի շուտ նկատի ունեի, որ պետք չէ կոմերցիայի, նորաձև տենդենցների հետևից ընկնել, նմանակել որևէ մեկին։ Այսինքն՝ ես չեմ կարծում, որ պետք է վախենալ կրկնելուց, բայց դա պետք է այլ կերպ լինի։ Երբ դու վերցնում ես այն, ինչն արդեն արել են մինչև քեզ, մշակում ես դա ներսումդ ու բոլորովին այլ մակարդակի վրա արտահայտում՝ դա արդեն լրիվ այլ բան է։

- «Հայելիներ» հայտնի շարքը Ձեր արձագանքն էր սելֆի երևույթին։ Այն, ինչպես մի անգամ նշել եք, թույլ է տալիս պատկերացնել մարդուն ոչ այնպիսին, ինչպիսին նա կա։ Ձեր կարծիիքով դա լա՞վ է թե վատ։

— Ես չեմ դատում, ես փաստն եմ արձանագրում։

Դիմանկարային գեղանկարչությունը միշտ հոգեհարազատ է եղել ինձ։ Եվ ինձ հետաքրքրեց՝ ինչպես կարող է զարգանալ ժամանակակից դիմանկարային գեղանկարչությունը՝ լինելով դասական պատմական ժանր։

Մարդիկ միշտ ձգտել են անմահացնեն իրենց՝ դիմելով դիմանկարիչների օգնությանը։ Բայց լուսանկարչության հետ դրա անհրաժեշտությունը կորել է։ Կան, իհարկե, մարդիկ, որոնք դիմանկարիչներին են դիմում, բայց միայն հեղինակությունը պահելու համար։

Իսկ սելֆին մեծ բում է, և ես անընդհատ վերլուծում էին այդ երևույթը։ Մարդը միշտ ցանկացել է սելֆի անել։ Ռեմբարնտն, օրինակ, դա անում էր, բայց 3-4 ամսվա ընթացքում, այսինքն նա ինքնանկար էր նկարում։ Բայց դա կարող էին անել ոչ բոլորը, մի ամբողջ դրպոց էր պահանջվում։ Այսօր սելֆի անելու համար մի վայրկյանից քիչ է հարկավոր, այն կարող է նույնիսկ երեխան անել։ Ես ուղղակի ուզում էին դանդաղեցնել այդ գործընթացը։

-Դուք փոխկապակցված աշխատանքներ ունեք։ Մեկում պատկերված են 90-ականների հայ տղամարդիկ, մյուսում՝ եվրոպացիներ։ Ավելի ուշ պարզաբանել եք, որ առաջին խմբի մարդիկ չունեին ոչինչ, բայց ունեին երազանք, իսկ երկրորդ խմբի մարդիկ ունեին ամեն ինչ, բայց չունեին երազանք։ Դրանցից ո՞րն է Ձեզ ավելի հոգեհարազատ։

— Երկուսն էլ։ Առաջին դեպքում ինձ ապշեցրեց այն, որ մարդիկ, լինելով ամենաներքևում, իրենց ապագան լրիվ այլ կերպ էին պատկերացնում։ Նրանց երազանքներն անսահման էին, իսկ շրջապատի ֆոնին դրանք ցնորական էին թվում։ Ամենահետաքրքիրն այն է, որ այդպիսի մարդկանցից կարելի է այնպիսի լիցք ստանալ, որը չես տեսնի այնպիսի քաղաքների ազնվական հասարակություններում, ինչպիսիք են Նյու Յորքը, Փարիզը կամ Լոնդոնը։

Ի տարբերություն նրանց՝ Շվեյցարիայում, ուր ես մի ժամանակ ապրում էի, մարդիկ երազելու բան չունեին։ Նրանց կյանքը բարեկեցիկ էր, բայց մանրամասն պլանավորած։ Իրականում, կարելի էր նստել ու հաշվել՝ ինչպիսի տուն դու կունենաս 30 տարուց, կամ ինչ կուտես նախաճաշին 20 տարի անց։ Այդ պատճառով էլ ինքնասպանությունների ամենատարածված պատճառը դեպրեսիան էր։

Այդ երկու իրականությունները հեգնական էին, ծիծաղելի ու բավականին հուզիչ։

- Ի՞նչ գույնով եք տեսնում ժամանակակից Հայաստանը։

— Չեմ կարող ասել, կոնտրետ ինչ գույնով: Պարզապես Հայաստանն իմ առաջին տունն է, թեև ես ավելի շատ լինում եմ դրանից դուրս։ Ի դեպ, հիմա Երևանում իմ սեփական տունն եմ կառուցում։

Երբ վերադառնում եմ, արդեն օդանավակայանում այնպիսի զգացողություն եմ ունենում, ասես երբեք չեմ լքել Երևանը։ Ես միանգամից տեղափոխվում եմ այստեղի իրականություն, չէ՞ որ ես այստեղ եմ ծնվել, այս ամենն իմն է։ Զգում եմ ինձ ինչպես ձուկը ջրում (ժպտում է)։

-Ի՞նչ եք կարծում, հայերի ամենաուժեղ կողմը ո՞րն է։

— Այն արտահայտնվում է, երբ հայերը հայտնվում են հայրենակիցների շրջապատից դուրս։ Հայերը շատ ընդունակ են, տաղանդավոր ու աշխատասեր, բայց միաժամանակ անհատականություն են։ Դրա համար մենք լիովին դրսևորում ենք, երբ հայտնվում ենք այլ շրջապատում։

Ես երկար եմ դրա մասին մտածել։ Ի դեպ, մեզ մոտ անընդհատ միմյանց մեջ մրցակցություն է լինում, դա չի թողնում զարգանալ։

- Թեև կան բազմաթիվ տաղանդավոր արվեստագետներ, Հայաստանում արտ-շուկա ձևավորված չէ։ Ձեր կարծիքով, դա ինչի՞ հետ է կապված։

— Ամեն երկրում կան մարդիկ, որոնք մեծ ազդեցություն ունեն հասարակության վրա։ Բավական է, որ նրանք սկսեն հետաքրքրվել արվեստով, ու ամբոխնները կհետևեն նրանց օրինակին։

Հիմա մեզ համար այլ բաներն են առաջնային։ Այն մարդիկ, որոնք հնարավորություններ ունեն, չեն հետաքրքրվում արվեստով։ Շատ քչերն են փող ծախսում արվեստի գործերի վրա։ Մյուս խնդիրն էլ այն է, որ նրանցից ոչ ոք չի հետաքրքրվում ժամանակակից արվեստով՝ նախընտրություն տալով Սարյանին։ Իմ աշխատանքներն, օրինակ, Հայաստանում երբեք չեն գնել, և ես չգիտեմ՝ երբ կգնեն։ Այստեղ դեռ հավաքածու ունենալու մշակույթ չկա։

- Նախատեսու՞մ եք ցուցադրություն կազմակերպել Երևանում։

— Դեռ ոչ։ Ուղղակի չեմ տեսնում մշակութային հարթակներ, որոնք կարող են ինձ հրավիրել։ Դրանք Հայաստանում քիչ են։

Ինձ են հարցնում ցուցահանդեսի մասին, բայց այդ հարցեը պետք է ուղղել մշակույթի նախարարությանը, պատրկերասահի տնօրենին և այլն։ Ցուցադրություն կազմակերպելու հարցումը նման հաստատություններից է գալիս, ինչպես մի երկու տարի առաջ Գաֆեսճեան կենտրոնից։ Հետո արդեն մենք միասին քննարկում ենք մանրամասները։

Ես չեմ կարող ինչ-որ տեղ գնալ՝ կոնյակը ձեռքիս ու ասել՝ «Ցուցահանդեսս կազմակերպեք» (ժպտում է)։ Եթե նման հարցում լինի, ես պատրաստ եմ չքնել մեկ, երկու տարի ու նվիրել ինձ այդ գործին։