Պրահայում Ռուսաստանի արտգործնախարարի տեղակալ Գրիգորի Կարասինի և Վրաստանի վարչապետի` Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների հարցով հատուկ ներկայացուցիչ Զուրաբ Աբաշիձեի հանդիպումից հետո հայտարարվել է «Առևտրային միջանցքների մասին» 2011թ-ի պայմանագիրը վերականգնելու որոշման մասին, որը կողմերին հնարավորություն է տալիս առևտուր անել և զարգացնել տրանսպորտային հաղորդակցությունները Աբխազիայի և Հարավային Օսեթիայի տարածքով` միաժամանակ չանդրադառնալով նրանց կարգավիճակի խնդրին։ Հայկական ԶԼՄ-ները խոսում են «շրջափակումը ճեղքելու» հնարավորության մասին։ Ինչպիսի՞ ստորջրյա խութեր են սպասվում Հայաստանին, և ինչո՞ւ առայժմ չարժե ուրախանալ։ Այս մասին Sputnik Արմենիային է պատմել Վրաստանի նախագահի աշխատակազմի նախկին ղեկավար Պետրե Մամրաձեն։ Զրուցել է Լաուրա Սարգսյանը։
- Պարոն Մամրաձե, Հայաստանում ոգևորվել են Պրահայի հանդիպման արդյունքներից։ Որքանո՞վ է այսօր իրական «Առևտրային միջանցքների մասին» բարդ և բազմակողմանի պայմանագրի իրագործումը, որը ստորագրվել է Ռուսաստանի և Վրաստանի միջև 2011թ-ին։
— Առաջին հերթին պետք է հիշել, որ 2011թ-ին զավեշտալի դեպք է տեղի ունեցել։ Ամեն ինչ սկսվել է նրանից, որ Սահակաշվիլին (Վրաստանի նախկին նախագահը` խմբ.) 130 երկրների ներկայացուցիչներից միակն է եղել, որը խոչընդոտել է Ռուսաստանի անդամակցությանը Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը։ ԱՄՆ-ն առաջարկել է Ռուսաստանին օգտագործել երկրորդ ուղին` քվեարկությունը։ Այդ դեպքում Սահակաշվիլին միայնակ կմնար ավելի քան 130 երկրի դեմ։
Ես ընդգծում եմ` Սահակաշվիլին, այլ ոչ թե Վրաստանը. նա այն ժամանակ անում էր այն, ինչ ուզում էր։ Ռուսաստանը չի համաձայնել և ԱՄՆ-ին առաջարկել է հարցը լուծել Սահակաշվիլիի հետ։ Պուտինն այդ ժամանակ ասել է, որ «Ռուսաստանը ԱՀԿ-ի կարիքը չունի և առանց ԱՀԿ-ի ավելի լավ է»։ Արդյունքում Սահակաշվիլին համաձայնել է` Օբամայի հետ «Օվալաձև աշխատասենյակում» հանդիպում ունենալու դիմաց։ Այդ մասին գրել են Արևմուտքի հայտնի քաղաքագետները` ընդգծելով, որ Սահակաշվիլին իր խելահեղ գործողություններով Վրաստանին մեկուսացնում է միջազգային հանրությունից։ Գործն արվել է, և Սահակաշվիլին պետք է ինչ-որ կերպ պահպաներ դեմքը, ցույց տար, որ նա ինչ-որ բանի հասել է։ Փոխարենն ընդունվել է Ռուսաստանի հետ «Առևտրային միջանցքների մասին» պայմանագիր ստորագրելու խելագար որոշումը։
Մի միջանցքը սկսվում է Վրաստանի տարածքում` Զուգդիդիի խորքում (Մեգրելիա) և ավարտվում Սոչիի մոտ` անցնելով Աբխազիայի տարածքով։ Մյուսը սկսվում է հյուսիսօսական Նառ գյուղի մոտ և, անցնելով Հարավային Օսեթիայի տարածքով, ավարտվում Գորիում, իսկ երրորդն ընկած է Կազբեկ-Վերին Լարս հսկիչ անցակետի մոտ։ Ըստ համաձայնության` մաքսակետերի օպերատորի դերը ստանձնել է շվեյցարական SGS ընկերությունը, որը կվերահսկի բեռների հոսքերը երկու կողմերից։
Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն այդ ժամանակ նշել է, որ այդ պայմանագրով Սահակաշվիլին դե ֆակտո ճանաչել է Աբխազիայի և Հարավային Օսեթիայի անկախությունը։ Եթե դա աներ մեկ ուրիշը, իսկ Սահակաշվիլին ընդդիմության կազմում լիներ, ապա նա կաղաղակեր, որ դա դավաճանություն է։ Նա այդ պայմանավորվածությունը ներկայացրել է որպես խոշորագույն ձեռքբերում։ Տարիների ընթացքում համաձայնագիրը մոռացության է մատնվել, սակայն փաստաթուղթը կա։ Ես կարծում եմ, որ համաձայնագիրը չի իրագործվի և ձևական բնույթ կկրի։
- Ինչու՞ են հիմա կրկին բարձրացրել այդ թեման։
— Ժամանակ առ ժամանակ նույն «ազգայնականները» (Սահակաշվիլու կուսակցությունը` «Միասնական ազգային շարժում»` խմբ.), Սահակաշվիլու նախկին մեղսակիցները մեղադրում են իշխանություններին նրանում, որ չեն դիմի համաձայնությանը, որն ըստ էության կոչված է վերահսկել իրավիճակն Աբխազիայում և Հարավային Օսեթիայում։ Գործոններից մեկն այն է, որ «Վրացական երազանքը», որի հետևում կանգնած է Իվանիշվիլին (Վրաստանի նախկին վարչապետ Բիձինա Իվանիշվիլին` խմբ.), խորհրդարանում ստացել է սահմանադրական մեծամասնություն և այսօր նրա դիրքերն ամուր են։
«Վրացական երազանքի» մոտ տպավորություն է ստեղծվում, որ Վրաստանն ամբողջությամբ ենթարկվում է նրան, ուստի վերջին շրջանում նման հարձակում է սկսվել ԶԼՄ-ների վրա, իսկ այդ համաձայնագիրը նման հարձակման արդյունք է։ Ես չեմ կարող պատկերացնել այդ խաղերի իրական արդյունքը, և ակնհայտ է PR-ի արդյունքը։ Հիշեցնեմ, որ համաձայնագրի ստորագրման պահից անցել է վեց տարի։
- Ենթադրենք` միջանցքը ստեղծվել է, իսկ Հայաստանն ինչպե՞ս կարող է այն օգտագործել, եթե Վրաստանում գործում է «Բռնազավթված տարածքների մասին օրենք», որն արգելում է միջազգային առևտուրը։
— Ես սերտորեն շփվել եմ օրենքի մշակմանը մասնակցած արևմտյան ներկայացուցիչների հետ, որոնք այն անարդյունավետ են անվանել։ Նրանց կարծիքով, և ես դրա հետ համաձայն եմ, Սահակաշվիլին դրանով երկաթե պատ է կառուցել, որը Աբխազիային և Հարավային Օսեթիային մեկուսացրել է Վրաստանից և ամբողջ աշխարհից, բացի Ռուսաստանից։ Դրանով Սահակաշվիլին Ռուսաստանին Աբխազիայում և Հարավային Օսեթիայում գտնվելու բացառիկ իրավունք է տվել։ Այդ մասին ասել է ԱՄՆ նախկին փոխնախագահ Ջո Բայդենը` 2009թ-ին ելույթ ունենալով Վրաստանի խորհրդարանում։
Սակայն օտարացումը տեղի է ունեցել, և վախենալով սեփական ստվերից` «երազանքը», անցնելով իշխանության գլուխ, ոչինչ չի արել, որպեսզի փոխի այդ օրենքը։
- Ստացվում է, որ Հայաստանը չպե՞տք է ժամանակից շուտ ուրախանա նոր միջանցքի համար, որը կշրջանցի Լարսը։
— Այո, իմ կարծիքով` դեռ վաղ է։ Բայց ես հուսով եմ, որ այդ հարցն ամեն դեպքում կլուծվի հօգուտ բոլոր կողմերի։ Ես կուզեի հուսալ, որ լիարժեք քննարկումից հետո հաջորդ քայլը կդառնա դրա իրագործումը և առաջին հերթին, հակաարդյունավետ օրենքում փոփոխություններ կատարելը։
Դեռ նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում Իվանիշվիլին առանց մտածելու հայտարարել է, որ «մենք Աբխազիայի տարածքով երկաթուղի կբացենք»։ Հիշու՞մ եք` այդ ժամանակ ինչ աղմուկ բարձրացավ, իսկ հետո բոլոր կողմերին երկար բացատրում էին, որ այդ խոսքերի տակ ոչինչ չկա։ 2011թ-ի պայմանագրի իրագործման համար Վրաստանում պետք է ուժեղ քաղաքական կամք դրսևորել, որը ես առայժմ չեմ տեսնում։ Սահակաշվիլին «երազանքին» ժառանգություն է թողել այդ խելագար պայմանագիրը։
