Քաղաքական փորձագետ Ինոկենտի Ադյասովը` Sputnik-ի համար
Թվում էր, թե ԵԱՏՄ ստեղծումից հետո այդ խնդիրը պետք է լուծվի. Մոսկվան համաձայնել է, որ այս միությունում նրա գործընկերները ռուսական նավթ գնեն առանց արտահանման տուրք վճարելու (հիմա այն կազմում է 1000 տոննայի համար 80-85 դոլար), իսկ բնական գազը գնեն այն սակագներով, որոնք կհաշվարկվեն նավթի գների այս բանաձևով (այսինքն, առանց արտահանման տուրք վճարելու և հնարավոր լրացուցիչ զեղչերով)։ Բայց պարզվել է, որ Մոսկվան և Մինսկը տարբեր կերպ են հաշվում այդ զեղչը։
Հաշվի տարբերությունը
Անցած տարվանից գազային սակագների հարցում Մոսկվայի և Մինսկի տարակարծությունը սկսել է աճել։ Ինչու՞մ է խնդիրը։ Վերջերս տեղի ունեցած մամուլի ասուլիսում Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն այսպես է բացատրել խնդրի էությունը. «Գազպրոմը» պնդում է, որ 1000 խորանարդ մետր գազի համար 132 դոլար գինը գործել է, երբ համաշխարհային շուկաներում նավթի գինը կազմել է մեկ բարելի համար շուրջ 100 դոլար։
Քանի որ նավթի գինն այդ ժամանակից ի վեր զգալիորեն նվազել է, ապա Մինսկի հաշվարկներով` ռուսական գազի գինը պետք է կազմի 1000 խմ-ի համար 73 դոլար։
Սակայն Մոսկվան չի համաձայնել նման հաշվարկների հետ և շարունակում է պնդել, որ Մինսկը վճարի 550 մլն դոլար պարտքն` արդեն առաքված գազի համար։
«Գազպրոմը» առաջարկում է բանակցություններ` նոր սակագնի վերաբերյալ։ Գազային պարտքի հարցը պետք է առանձին քննարկվի Ռուսաստանի և Բելառուսի նախագահների անձնական հանդիպումների ժամանակ։ Առայժմ պարզ չէ, թե կկայանա՞ արդյո՞ք հանդիպումը։ Գազային պարտքի մասին վեճում որպես պատասխան Մոսկվան սահմանափակել է առաքումները Բելառուսի նավթավերամշակող գործարան և որպես հետևանք` տեղի է ունեցել Բելառուսի Հանրապետության արժույթային շահույթի նվազում` արտասահմանում նավթամթերքի վաճառքից։
Իր հերթին, Մինսկը կտրուկ նվազեցրել է ռուսական շուկայում նավթամթերքների առաքումները. 1 միլիոն տոննայի փոխարեն 2016թ-ին առաքվել է ընդամենը 300 հազար տոննա։
Բելառուսի իշխանությունները ռուսական շուկա նավթամթերքի առաքումների կրճատումը բացատրել են նրանով, որ Ռուսաստանում բելառուսական վառելիքի իրացումը շահութաբեր չէ` կապված գնային պայմանների հետ։ Այսինքն, նավթագազային վեճը բավական լուրջ բնույթ է ստացել։
Որպես բելառուսը` բելառուսին
Այդ վեճը դիտարկելիս` շատ վերլուծաբաններ բաց են թողնում չափազանց կարևոր մի պահ. «Գազպրոմը» գազն անմիջականորեն չի առաքում Բելառուս, բոլոր առաքումները կատարվում են ռուսական կոնցեռնի 100-տոկոսանոց դուստր ընկերության` «Գազպրոմ տրանսգազ Բելառուսի» միջոցով։
Այդ ընկերությունն աշխատում է Բելառուսի օրենսդրությանը համապատասխան, իսկ շահույթ ստանում է վերջնական սպառողին ռուսական գազի մատակարարումից։
Այսինքն` խոսքը բելառուսական տնտեսվարող սուբյեկտների, այլ ոչ թե Մոսկվայի և Մինսկի միջև միջպետական վեճի մասին է։ Ինչպես ենթադրվում է, լարվածության աստիճանը նվազեցնելու համար, այդ վեճը պետք է դիտարկել հենց նման հարթությունում։ Ռուսական նավթի առաքման կրճատումից տուժում է ոչ միայն բելառուսական կողմը, այլ նաև ռուսական բյուջեն։
Բելառուս փորձագետներն առաջարկում են մանրամասն ուսումնասիրել ադրբեջանական նավթի առաքումները վերականգնելու հարցը և բանակցություններ սկսել իրանական նավթի արտահանման շուրջ։ Բայց այդ նախագծերը կարել է հիպոթետիկ համարել, քանի որ հասկանալի չէ ոչ լոգիստիկան, ոչ հնարավոր արժողությունը։ Բելառուս նավթի առավել հավանական և տրամաբանական առաքողը Ղազախստանն է (եթե փոխզիջում ձեռք չբերվի Ռուսաստանի հետ)։ Աստանան արդեն 10 տարի փորձում է նավթի մատակարարումներ կազմակերպել Բելառուսի նավթավերամշակման գործարաններ
Թվում էր` ԵԱՏՄ-ն ստեղծելուց հետո այս նախագիծը պետք է շարժվեր մեռյալ կետից. ինտեգրացիոն միության հիմնարար փաստաթղթերով` մասնակից երկրները` մեկի մյուսի ենթակառուցվածքների (այդ թվում` նավթատարների) հավասար հասանելիություն ունեն։ Սակայն դրա համար պետք է հասանելիության մեխանիզմներ մշակվեն, ինչը դեռ չկա։ ԵԱՏՄ գործադիր մարմինը` Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովը, դեռ նոր է սկսում նորմատիվ ակտեր ստեղծելու գործընթացը։
Հարցը կհասնի՞ էլեկտրոնային առքուվաճառքին
Պետք է արագացնել նաև ԵԱՏՄ-ի ներսում ածխաջրածինների միասնական շուկայի ստեղծման հարցի քննարկումը. առայժմ դա նախատեսվում է անել 2025 թվականին։
Ո՞րն է նավթի ու նավթամթերքի միասնական շուկան
Ըստ էության, խոսքն էլեկտրոնային առուվաճառքի մասին է, որի միջոցով Ռուսաստանն ու ԵԱՏՄ մյուս երկրներն իրենց գնորդներին կառաջարկեն ածխաջրածինների մատակարարման, տեղափոխման և պահպանման պայմանները։
Իմիջիայլոց, այս հարցում շահագրգռված է նաև Հայաստանը։ Ցավալի կլինի, եթե միության ներսում նավթի ու գազի առևտրի շուրջ ծագած վեճերի պատճառով ԵԱՏՄ-ն ունենա ԱՊՀ-ի Ազատ առևտրի գոտու ճակատագիրը։ Բայց այդ հարցը կլուծվի, կարևորը` քաղաքական կամք ու հեռանկարների ըմբռնում լինի։
Հեղինակի կարծիքն ու խմբագրության դիրքորոշումը կարող են չհամընկնել։
