ԵՐԵՎԱՆ, 11 դեկտեմբերի — Sputnik. Լեռներն առանձնահատուկ դեր են խաղում հայերի պատմության և մշակույթի մեջ, հենց այդ պատճառով Լեռների միջազգային օրը պետք է յուրահատուկ նշանակություն ունենա հայերի համար:
Ամբողջ աշխարհում լեռները զբաղեցնում են ցամաքի 22 տոկոսը և կարևորագույն դեր խաղում կայուն տնտեսական զարգացման մեջ: Նրանք ոչ միայն գոյության և բարեկեցության աղբյուր են շուրջ 915 միլիոն մարդու կամ բնակչության 13 տոկոսի համար, որոնք բնակվում են լեռնային շրջաններում, այլ նաև բարենպաստ ազդեցություն են ունենում լեռների ստորոտներին ապրող միլիարդավոր մարդկանց վրա:
Լեռների երկիր
Հայաստանը երկրաբանական թանգարան է, որտեղ կարելի է գտնել գրեթե բոլոր հանքային ապարների տեսակները, որոնք կազմում եմ մեր մոլորակի կեղևը: Հայաստանի տարածքի 90 տոկոսը գտնվում է ծովի մակարդակից 1000 մետր բարձրության վրա:
Ծովի մակարդակից միջին բարձրությունը 1800 մետր է, ամենաբարձրը Արագած լեռան գագաթն է՝ 4090 մետր, ամենացածրը՝ Դեբետ գետի կիրճը՝ 380 մետր
Դա Հայկական լեռնաշխարհի, որի մակերեսը կազմում է 400 հազար քառակուսի կիլոմետր, մի փոքր մասն է, իսկ ծովի մակարդակից միջին բարձրությունը կազմում է 1700-1800 մետր: Հայկական լեռնաշխարհը գտնվում է Ալպ-հիմալայան լեռնային գոտում:
Փոքր Կովկասի լեռնաշղթան պատի նման փակում և բաժանում է այն Անդրկովկասի ցածրադաշտերից: Բայց այդ պատը շատ տեղերում «ճեղքվում» է գետերով, կիրճերով և գետահովիտներով:
Հայաստանի ամենաբարձր լեռնագագաթները.
Արագած՝ ծովի մակարդակից 4090 մետր (ամենաբարձր կետը)
Կապուտջուղ՝ 3906 մետր
Աժդահակ՝ 3598 մետր
Սպիտակասար՝ 3555 մետր
Վարդենիս՝ 3522 մետր
Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր կետը Մեծ Արարատն է (Մասիս)՝ 5165 մետր բարձրությամբ, այժմ այն գտնվում է Թուրքիայի տարածքում: Աստվածաշնչի համաձայն, համաշխարհային ջրհեղեղից հետո հենց Արարատի վրա է կանգնել Նոյան տապանը:
Լեռան երկրաբանական տարիքը շուրջ 3,5 միլիոն տարի է: Նրա կողքին է գտնվում Փոքր Արարատը (Սիս, 3925 մետր): Այն շուրջ 150 հազար տարեկան է:
Արագած և Արարատ լեռները հանգած հրաբուխներ են: Արագած լեռան հետ կապված լեգենդի համաձայն, սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչը բարձրացել է լեռան գագաթը՝ աղոթելու համար: Գիշերը նրա ուղին լուսավորել է երկնքից կախված անշեջ ջահը: Ըստ լեգենդի՝ այդ ջահն այսօր էլ լույս է տալիս գիշերները, սակայն դա կարող են տեսնել միայն նվիրյալները:
Ռելիեֆի բարդ կառուցվածքը բնորոշ է ժամանակակից Հայաստանի ողջ տարածքի համար, այն յուրահատուկ հմայք է հաղորդում նրա բնությանը: Շուրջ 3000 կմ երկարությամբ լեռնաշղթան շրջապատում է Հայաստանը՝ զբաղեցնելով հանրապետության տարածքի 47 տոկոսը:
Պետք է պահպանել լեռների մշակույթը
ՄԱԿ-ի 57-րդ Գլխավոր վեհաժողովը 2003թ-ի դեկտեմբերի 11-ը հռչակել է Լեռների միջազգային օր (International Mountain Day)՝ մոլորակի լեռնային շրջանների զարգացման խնդիրների նկատմամբ ուշադրություն գրավելու և բնակչության օգնություն ցուցաբերելու նպատակով:
Այս տարի այդ օրը կոչված է ուշադրություն դարձնել լեռների մշակույթին: Լեռներում ապրում են հնագույն պատմությամբ և ավանդույթներով մարդիկ, լեռները կրոնական երկրպագության վայրեր են, ուր գալիս են ճանապարհորդներ աշխարհի բոլոր անկյուններից:
Լեռնաբնակները սրբորեն պահպանում են իրենց ավանդույթները, մշակույթը և հոգևոր արժեքները, որոնցով պայմանավորված է նրանց կենսակերպը:
Լեռներից սկիզբ են առնում առուներ և գետեր, որոնք, օրինակ, Քենիայում և Չինաստանում նույնացվում են աստվածների հետ։ Լեռներում ապրում են բնիկ ժողովուրդների ներկայացուցիչներ, որոնք կարողացել են պահպանել իրենց յուրօրինակությունը՝ մեկուսացած աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ:
Ցավոք սրտի, այսօր այդ փխրուն հավասարակշռությանը սպառնում են միգրացիա, ուրբանիզացիա և հակամարտություններ:
Լեռնաբնակները դարեր շարունակ պահպանել են էկոհամակարգերը: Նրանք կարողացել են ստեղծել հողի մշակման, կլիմայի փոփոխություններին հարմարվելու մեխանիզմներ:
Չնայած նրան, որ այս տարվա թեման լեռների մշակույթն է, երկրները կարող են այնպիսի թեմա ընտրել, որն իրենց համար ավելի արդի է:
