Այցի արդյունքների ու երկկողմ նախագծերի մասին Sputnik Արմենիային պատմեց Վրաստանի հարցերով փորձագետ, Հայաստանի պետական կառավարման ակադեմիայի տարածաշրջանային հետազոտությունների կենտրոնի գիտաշխատող Ջոնի Մելիքյանը։ Զրուցեց Լաուրա Սարգսյանը։
- Ի՞նչ արդյունքն ունեցավ Վրաստանի վարչապետի տարածաշրջանային այցը։
— Վարչապետ Գիորգի Կվիրիկաշվիլու այցը նշանակալի է, քանի որ այս պաշտոնում նրա առաջին այցելությունն է և Վրաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյայի երրորդ պաշտոնական այցը Հայաստան (նախկինում Հայաստան են այցելել Վրաստանի պաշտպանության և ԱԳ նախարարները)։ Այժմ սպասվում է հայկական կողմի պատասխան այցը. մինչև ընթացիկ տարեվերջ պաշտոնական այցով Թբիլիսի կմեկնի Հայաստանի վարչապետը։
Քննարկվող հարցերի շրջանակը լայն էր` մշակութային կապերից մինչև քաղաքականություն և տնտեսություն։ Չնայած միջպետական հարաբերությունների համեստ արդյունքներին` այդուհանդերձ Հայաստանը մտնում է Վրաստանի խոշորագույն առևտրային գործընկերների տասնյակի մեջ, և փոխադարձ առևտրի խթանումը գերակա է երկու երկրների համար։
-Ինչի՞ հետ է կապված հայ-վրացական հարաբերությունների աշխուժացումը։
— Անհրաժեշտ է նշել տարածաշրջանային նախագծերի ընդլայնման դինամիկան։ Այսօրվա դրությամբ խոսքը երկկողմ համագործակցության խորացման ուղղությամբ օրինաչափ աշխատանքի մասին է այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են միջպետական առևտուրը, զբոսաշրջությունը, ինչպես նաև ենթակառուցվածքային նախագծերը։
Դրանց շարքում պետք է նշել հայ-վրացական սահմանին «Բարեկամության կամրջի» շինարարության նախագծի իրագործումը, որը շահագործումից հետո զգալիորեն կհեշտացնի սահմանային գործընթացները։
Եվս մեկ կետ է ավտոմայրուղիների և ճանապարհների շինարարությունը (Հյուսիս-հարավ ճանապարհի շինարարությունը, որը կկապի հայ-վրացական սահմանը հայ-իրանականի հետ)։
Նման նախագիծ իրագործվում է նաև Վրաստանում, որի շնորհիվ նավահանգստային քաղաքներից ժամանակակից մայրուղիները կհասնեն մինչև Թբիլիսի և կձգվեն մինչև հարևան երկրներ։ Դա կկապի Հարավային Կովկասի հանրապետությունները և կարագացնի ինչպես առևտրային հարաբերությունները, այնպես էլ կանդրադառնա բնակչության տեղաշարժի վրա։
-Ինչպիսի՞ն է էներգետիկ դրությունն այսօր։
— Էներգետիկ ոլորտում անցած տարին նշանավորվել է նրանով, որ Ռուսաստանի, Հայաստանի, Վրաստանի, Իրանի էներգետիկայի նախարարների մակարդակով ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն միասնական էներգետիկ շուկայի ստեղծման մասին։ Այն ենթադրում է այդ երկրների էներգահամակարգերի միավորում, նրա անդամները կարող են անարգել վաճառքի և հարևաններից էլեկտրաէներգիա գնել, բացի այդ, ենթադրվում է ելք դեպի եվրոպական շուկա և այլ երկրների շուկաներ Ռուսաստանի տարածքով։ Այսօրվա դրությամբ առկա են Հայաստան-Իրան և Հայաստան-Վրաստան էլեկտրահաղորդումների գծերի շինարարության նախագծերը։
Իրանի մասով նախագծի ավարտը հնարավորություն կտա Հայաստանին հասցնել էլեկտրաէներգիայի առաքումները մինչև 1300 մեգավատ, ինչը կարող է տեղի ունենալ 2018թ-ից ոչ վաղ։ Պետք է նշել Հարավային Կովկաս իրանական գազի առաքումների հեռանկարները։ Չնայած նրան, որ ԻԻՀ-ն ավելորդ գազի մեծ քանակ չունի, այնուամենայնիվ Հայաստանը և Վրաստանի որոշակի ակնկալիքներ ունեն այս հարցում։ Հայաստանի և Իրանի միջև գործածվում է «գազ էլեկտրականության փոխարեն» սխեման և իրանական գազի յուրաքանչյուր երրորդ խորանարդ մետրի դիմաց Թեհրանը Հայաստանի ստանում է չորս կվտ/ժ էլեկտրաէներգիա։
Ընդհանուր էներգաշուկայի իրագործման դեպքում Հայաստանի և Վրաստանի ավելորդ լէկետրաէներգիան կարող է արտահանվել Իրան, դրա փոխարեն երկրները կարող են ստանալ գազի լրացուցիչ ծավալներ։
Դա կարևոր է Վրաստանի համար կապույտ վառելիքի դիվերսիֆիկացիայի լույսի ներքո, իսկ էներգամիջանցքի իրագործումը Վրաստանը կվերածի էներգետիկ խաչմերուկի, որը կմիացնի ինչպես հյուսիսը հարավի հետ, այնպես էլ Արևմուտքն Արևելքի (Ադրբեջան, Վրաստան, Թուրքիա)։
-Ինչու՞ է վերջին շրջանում Վրաստանն այդքան գրավիչ հայ զբոսաշրջիկների համար։
— Ամենից առաջ, դա ծովն է, որից զրկված է Հայաստանը։ «Վարդերի հեղափոխությունից» հետո Վրաստանի իշխանությունները որպես տնտեսության զարգացման հիմք ընդունեցին երկրի զբոսաշրջային պոտենցիալի ավելացումը և այս ոլորտում իրականացվել են միլիոնավոր ներդրումներ, ինչը արդյունք է ունեցել։
Միայն 2015թ-ի տվյալներով Վրաստանը զբոսաշրջությունից ստացել է ավելի, քան 1,9 մլրդ դոլար, իսկ 2016թ-ի առաջին երեք ամիսների ընթացքում Վրաստանում զբոսաշրջությունից եկամուտը կազմել է 350 միլիոն դոլար։
Հայաստանի քաղաքացիներն իրենց հերթին մտնում են Վրաստան այցելող երկրների առաջատար հնգյակի մեջ։ Տարբեր տարիներին Վրաստան այցելողՀայաստանի քաղաքացիների քանակը տատանվել է տարեկան մեկ միլիոնից մինչև մեկուկես միլիոնի միջև, վրացական պետական մարմինների տվյալներով` նրանց մեծ մասը զբոսաշրջիկներ են։
-Ինչի՞ հետ է կապված վրացական իշխանությունների զուսպ արձագանքը`կապված աբխազական պատվիրակության` Ղարաբաղ կատարած այցի հետ։
— Նման արձագանքը կարող էր պայմանավորված լինել նրանով, որ վրացական կողմը դիվանագիտական ուղիներով տեղեկացված էր աբխազական և հարավօսեթական պատվիրակությունների` Ղարաբաղ այցելելու մտադրության մասին։ Վրացական կողմի համար անակնկալ էր Աբխազիայի կողմից լուսանկարների հրապարակումը, որոնցում երևում է Հայաստանի նախագահը։
Չնայած դրան` Հայաստանի դիրքորոշումը, որն արտահայտել է երկրի ԱԳՆ-ը, ինչպես նաև վարչապետը վրաց գործընկերոջ հետ հեռախոսազրույցի ընթացքում, այն փաստի հերթական հաստատումն է, որ պաշտոնական Երևանի դիրքորոշումն անփոփոխ է մնում, ինչին Թբիլիսին ըմբռնումով է մոտեցել։
