https://arm.sputniknews.ru/20250831/hin-khndzvoreski-mutqy-shutvov-tvomsvov-kdarna-inch-ashkhatanqner-en-arvum-hnavajri-taratsqum-92794315.html

Հին Խնձորեսկի մուտքը շուտով տոմսով կդառնա․ ինչ աշխատանքներ են արվում հնավայրի տարածքում

Sputnik Արմենիա

Հին Խնձորեսկ հնավայրի տարածքում արդեն մի քանի շաբաթ է՝ մասնագետների խումբը մաքրման աշխատանքներ է իրականացնում, հաշվառում քարանձավներն ու զբոսաշրջային... 31.08.2025, Sputnik Արմենիա

2025-08-31T19:50+0400

2025-09-01T16:22+0400

խնձորեսկ

հեղինակներ

սյունիք

զբոսաշրջություն

հին խնձորեսկ

https://cdn.am.sputniknews.ru/img/07e9/08/1b/92797311_0:83:1600:983_1920x0_80_0_0_e5dbcfcf23c3a3814ce1367d5b55958c.jpg

Քարանձավներ, եկեղեցիներ, ժայռափոր ձիթհան, ջրհորներ, 19-րդ դարի դպրոց, Մխիթար սպարապետի գերեզմանն ու ճոճվող կամուրջը․ Հին Խնձորեսկը Հայաստանի ամենահայտնի հնավայրերից է։ Տարեկան միջինը մոտ 200 հազար տեղացի և արտասահմանցի զբոսաշրջիկներ են այստեղ գալիս։ Արգելոցը մոտ 146 հա տարածք է ընդգրկում, սակայն Հին Խնձորեսկի հյուրերը կարողանում են միայն մի փոքր մասը բացահայտել. հիմնականում այցելում են Մխիթար սպարապետի գերեզմանին, մի քանի քարանձավ մտնում, ճոճվող կամրջով անցնում ու վերջ․ տարածքի մեծ մասը չբացահայտված է մնում ոչ միայն որովհետև չգիտեն, որ նման վայրեր կան, այլ որովհետև դրանք դժվարամատչելի են։Արդեն մի քանի շաբաթ է՝ մասնագետներն աշխատում են տարածքում, մաքրում տապանաքարերը, հաշվառում քարանձավները և այլն։ ՀՀ ԿԳՄՍՆ «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի բաժնի պետ Արգամ Երանոսյանի խոսքով՝ միայն 2-3 օրում մոտ 200 քարանձավ է հաշվառվել։Հին Խնձորեսկ գյուղըՄեկն ասում է` անվան արմատը «խնձորն» է, մեկ ուրիշն էլ պնդում է, թե սկզբնապես կոչվել է Խոր ձոր կամ Խորձորեսկ, հետագայում հնչյունափոխվել ու Խնձորեսկ դարձել։ Ժամանակին Խնձորեսկն ունեցել է 11 պատմական թաղ։ Իր զարգացման գագաթնակետին է հասել 19-րդ դարի կեսերից․ այդ ժամանակ այնքան էր ծավալվել, որ համարվում էր Արևելյան Հայաստանի ամենամեծ գյուղական բնակավայրը։ 20-րդ դարի սկզբներին բնակչության թիվը հասել է 8300-ի, ունեցել է 7 դպրոց և 27 խանութ:«Կիրճի երկու կողմերն էլ բնակեցված էին։ Քարանձավներ չէին միայն, կային 2-3 հարկանի կցակառույց շինություններ․ ժամանակի ընթացքում քարանձավներն օգտագործվել են տնտեսական նպատակով, իսկ մարդիկ ապրել են կից տներում»,- պատմում է Արգամը։Քարանձավները նաև պաշտպանական կարևոր նշանակություն ունեին․ մարդիկ այստեղ էին պատսպարվում թշնամու հարձակումների ժամանակ և կաշվե պարանների օգնությամբ բարձրանում էին դժվարամատչելի դիրքերում գտնվող քարանձավներ։ Ըստ տեղեկությունների՝ այս յուրահատուկ գյուղի պատմամշակութային նկարագիրն անխաթար պահպանվել է մինչև 1954 թվականը։Արգամի խոսքով՝ 1950-60-ական թթ․–ին սկսվել է Գորիսի տարածաշրջանի կիրճերի լքման շրջանը։ Քանի որ շինանյութի պակաս կար, մարդիկ իրենց տները քանդում էին և տեղափոխում էին սարահարթ՝ նոր տուն կառուցելու համար։«Եվ 50-60-ական թթ․–ին այս ժողովրդական ճարտարապետության գոհարը ավերվում է, մնում են միայն քարանձավները։ Մինչդեռ երբ նայում ենք 20-րդ դարասկզբի լուսանկարները, այս քարանձավները շատ քիչ են տեսանելի. հիմնականում պատշգամբավոր տներն են»,- ասում է Արգամը։Հին Խնձորեսկ գյուղի տարածքում տարբեր ժամանակաշրջաններում եկեղեցիներ են կառուցվել․ դրանցից ամենահինը ժայռափորն է, որը թվագրվում է 9-10-րդ դարերով։ Տարածքում են նաև Սուրբ Հռիփսիմե (1666թ․), Սուրբ Թադևոս (17-18-րդ դդ) եկեղեցիները և Անապատի խոնարհված եկեղեցին, որը ժամանակին գրչության նշանավոր կենտրոն է եղել։ Եկեղեցու հարևանությամբ 19-րդ դարի երկսեռ դպրոցի ավերակներն են, ինչպես նաև գերեզմանոց է, որտեղ Մխիթար սպարապետի և Դավիթ Բեկի զինակից Մելիք Բարխուդարի տապանաքարերն են։Մաքրվում են տապանաքարերըՏապանաքարերը բավականին վատ վիճակում էին՝ մամուռով և քարաքոսներով ծածկված։ Մասնագիտությամբ վերականգնող Տիգրան Զաքյանն ասում է՝ առաջին բանը, որ արեցին, Մխիթար սպարապետի տապանաքարը մաքրելն էր։ Նրա խոսքով՝ աշխատանքները բարդ են. տապանաքարեր կան, որոնք կիսով չափ հողի տակ են լինում։«Ընթացքում մեկ ուրիշ տապանաքար էլ է բացվում կողքից, սկսում ենք հարմարեցնել մեր աշխատանքն ու մաքրել։ Մեծ մասը մամուռներ, քարաքոսներ են, որոնց մաքրումը մեխանիկական է՝ գործիքներով։ Շատ դեպքերում գրվածքներն ու նախշերը չեն երևում, դրա պատճառով աշխատանքն ավելի է բարդանում, բայց և ավելի հետաքրքիր է։ Որովհետև երբ բացում ես, սկսում ես կարդալ, լրիվ ուրիշ զգացողություն է»,- ասում է Տիգրանը։Նրա խոսքով՝ հնարավոր է՝ ամբողջ օր մի տապանաքար մաքրեն, որովհետև աշխատանքը պետք է զգուշությամբ անել՝ նախշերն ու քարը չվնասելու համար։Ասում է՝ բացառիկ տապանաքարեր կան։ Դրանցից մեկը, օրինակ, դարբնի տապանաքարն է։ Այն մաքրելուց հետո միայն ամբողջական պատկերը տեսան՝ դարբինը զնդանով աշխատանք է կատարում։Վերականգնողները մաքրման աշխատանքներ են անում, իսկ ՊՈԱԿ-ի մարզային ծառայության աշխատակիցները հողից դուրս բերում տապանաքարերը, ուղղում դրանք և այլն։Ի՞նչ է փոխվելու2026թ․ Հին Խնձորեսկի մուտքը վճարովի կդառնա, տարածքում կտեղադրվեն տեղեկատվական վահանակներ, զբոսաշրջային երթուղիներ կլինեն։ ՀՀ ԿԳՄՍՆ «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Արմեն Հովհաննիսյանի խոսքով՝ ԿԳՄՍՆ-ի կողմից տրամադրված դրամաշնորհով տեղադրվելու է մոդուլային տիպային տեղեկատվական կենտրոն, որի արժեքը մոտ 63 մլն դրամ է։«20 արգելոց, հնավայրեր ունենք, որից 7-ում տոմսային տնտեսություն է։ Երբ կարգավիճակն արգելոցից փոխվում է հնավայրի, փոխվում է ոչ միայն մոտեցումը, այլև ներդրվող ռեսուրսն է մեծանում։ Եթե հիմա Գորիսի տարածաշրջանում ունենք 1 պահապան, որը պահպանում է մոտ 50 հուշարձան, այստեղ ունենալու ենք 10-ից ավելի աշխատակից, իսկ դրանից հետո՝ որքան անհրաժեշտ լինի»,- ասում է Հովհաննիսյանը։Հին Խնձորեսկի մուտքը տոմսով դարձնելը հնարավորություն կտա զբոսաշրջային այցելություններից գեներացված եկամուտներն ուղղել համալիրի պահպանմանը, մաքրմանը, զբոսաշրջային ենթակառուցվածքների զարգացմանը։

խնձորեսկ

սյունիք

հին խնձորեսկ

Sputnik Արմենիա

media@sputniknews.com

+74956456601

MIA „Rossiya Segodnya“

252

2025

Մարիաննա Փայտյան

https://cdn.am.sputniknews.ru/img/07e8/0c/11/84034826_0:0:1362:1362_100x100_80_0_0_e325c81d9e54781d99e725393edd1fbb.jpg

Մարիաննա Փայտյան

https://cdn.am.sputniknews.ru/img/07e8/0c/11/84034826_0:0:1362:1362_100x100_80_0_0_e325c81d9e54781d99e725393edd1fbb.jpg

Լուրեր

am_HY

Sputnik Արմենիա

media@sputniknews.com

+74956456601

MIA „Rossiya Segodnya“

252

1920

1080

true

1920

1440

true

https://cdn.am.sputniknews.ru/img/07e9/08/1b/92797311_90:0:1511:1066_1920x0_80_0_0_00989e8cac85251960d69341729d297a.jpg

1920

true

Sputnik Արմենիա

media@sputniknews.com

+74956456601

MIA „Rossiya Segodnya“

252

Մարիաննա Փայտյան

https://cdn.am.sputniknews.ru/img/07e8/0c/11/84034826_0:0:1362:1362_100x100_80_0_0_e325c81d9e54781d99e725393edd1fbb.jpg

խնձորեսկ, հեղինակներ, սյունիք, զբոսաշրջություն , հին խնձորեսկ

Հին Խնձորեսկի մուտքը շուտով տոմսով կդառնա․ ինչ աշխատանքներ են արվում հնավայրի տարածքում

19:50 31.08.2025 (Թարմացված է: 16:22 01.09.2025)

Հին Խնձորեսկ հնավայրը - Sputnik Արմենիա, 1920, 31.08.2025

Մարիաննա Փայտյան

Հոդված

Հին Խնձորեսկ հնավայրի տարածքում արդեն մի քանի շաբաթ է՝ մասնագետների խումբը մաքրման աշխատանքներ է իրականացնում, հաշվառում քարանձավներն ու զբոսաշրջային երթուղիներ մշակում։ Նպատակն է արգելոցի՝ մոտ 146 հա ընդգրկող տարածքը հասանելի դարձնել զբոսաշրջիկների համար։

Старый Хндзореск и церковь Святой Рипсиме - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Հին Խնձորեսկը և Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցին

Արգելոցը մոտ 146 հա տարածք է ընդգրկում, սակայն Հին Խնձորեսկի հյուրերը կարողանում են միայն մի փոքր մասը բացահայտել. հիմնականում այցելում են Մխիթար սպարապետի գերեզմանին, մի քանի քարանձավ մտնում, ճոճվող կամրջով անցնում ու վերջ․ տարածքի մեծ մասը չբացահայտված է մնում ոչ միայն որովհետև չգիտեն, որ նման վայրեր կան, այլ որովհետև դրանք դժվարամատչելի են։

Пещера в Старом Хндзореске - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Քարանձավ Հին Խնձորեսկում

Արդեն մի քանի շաբաթ է՝ մասնագետներն աշխատում են տարածքում, մաքրում տապանաքարերը, հաշվառում քարանձավները և այլն։

Аргам Ераносян и Тигран Закян осматривают надгробный камень - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Մասնագետների աշխատանքը Հին Խնձորեսկում

ՀՀ ԿԳՄՍՆ «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի բաժնի պետ Արգամ Երանոսյանի խոսքով՝ միայն 2-3 օրում մոտ 200 քարանձավ է հաշվառվել։

Հին Խնձորեսկ գյուղը

Մեկն ասում է` անվան արմատը «խնձորն» է, մեկ ուրիշն էլ պնդում է, թե սկզբնապես կոչվել է Խոր ձոր կամ Խորձորեսկ, հետագայում հնչյունափոխվել ու Խնձորեսկ դարձել։ Ժամանակին Խնձորեսկն ունեցել է 11 պատմական թաղ։ Իր զարգացման գագաթնակետին է հասել 19-րդ դարի կեսերից․ այդ ժամանակ այնքան էր ծավալվել, որ համարվում էր Արևելյան Հայաստանի ամենամեծ գյուղական բնակավայրը։ 20-րդ դարի սկզբներին բնակչության թիվը հասել է 8300-ի, ունեցել է 7 դպրոց և 27 խանութ:

Висячий мост Старого Хндзореска - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Հին Խնձորեսկի ճոճվող կամուրջը

«Կիրճի երկու կողմերն էլ բնակեցված էին։ Քարանձավներ չէին միայն, կային 2-3 հարկանի կցակառույց շինություններ․ ժամանակի ընթացքում քարանձավներն օգտագործվել են տնտեսական նպատակով, իսկ մարդիկ ապրել են կից տներում»,- պատմում է Արգամը։

Начальник отдела ГНКО Служба по охране исторической среды и историко-культурных музеев-заповедников МОНКС РА Аргам Ераносян - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Արգամ Երանոսյան

Քարանձավները նաև պաշտպանական կարևոր նշանակություն ունեին․ մարդիկ այստեղ էին պատսպարվում թշնամու հարձակումների ժամանակ և կաշվե պարանների օգնությամբ բարձրանում էին դժվարամատչելի դիրքերում գտնվող քարանձավներ։ Ըստ տեղեկությունների՝ այս յուրահատուկ գյուղի պատմամշակութային նկարագիրն անխաթար պահպանվել է մինչև 1954 թվականը։

Արգամի խոսքով՝ 1950-60-ական թթ․–ին սկսվել է Գորիսի տարածաշրջանի կիրճերի լքման շրջանը։ Քանի որ շինանյութի պակաս կար, մարդիկ իրենց տները քանդում էին և տեղափոխում էին սարահարթ՝ նոր տուն կառուցելու համար։

Руины школы Старого Хндзореска XIX века - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Հին Խնձորեսկի դպրոցի ավերակները

«Եվ 50-60-ական թթ․–ին այս ժողովրդական ճարտարապետության գոհարը ավերվում է, մնում են միայն քարանձավները։ Մինչդեռ երբ նայում ենք 20-րդ դարասկզբի լուսանկարները, այս քարանձավները շատ քիչ են տեսանելի. հիմնականում պատշգամբավոր տներն են»,- ասում է Արգամը։

Церковь Пустыни Старого Хндзореска - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Հին Խնձորեսկի անապատի եկեղեցին

Հին Խնձորեսկ գյուղի տարածքում տարբեր ժամանակաշրջաններում եկեղեցիներ են կառուցվել․ դրանցից ամենահինը ժայռափորն է, որը թվագրվում է 9-10-րդ դարերով։ Տարածքում են նաև Սուրբ Հռիփսիմե (1666թ․), Սուրբ Թադևոս (17-18-րդ դդ) եկեղեցիները և Անապատի խոնարհված եկեղեցին, որը ժամանակին գրչության նշանավոր կենտրոն է եղել։ Եկեղեցու հարևանությամբ 19-րդ դարի երկսեռ դպրոցի ավերակներն են, ինչպես նաև գերեզմանոց է, որտեղ Մխիթար սպարապետի և Դավիթ Բեկի զինակից Մելիք Բարխուդարի տապանաքարերն են։

Надгробный камень на кладбище Старого Хндзореска - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Տապանաքար Հին Խնձորեսկի գերեզմանատանը

Մաքրվում են տապանաքարերը

Տապանաքարերը բավականին վատ վիճակում էին՝ մամուռով և քարաքոսներով ծածկված։ Մասնագիտությամբ վերականգնող Տիգրան Զաքյանն ասում է՝ առաջին բանը, որ արեցին, Մխիթար սպարապետի տապանաքարը մաքրելն էր։ Նրա խոսքով՝ աշխատանքները բարդ են. տապանաքարեր կան, որոնք կիսով չափ հողի տակ են լինում։

Надгробный камень Мхитара Спарапета на кладбище Старого Хндзореска - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Մխիթար Սպարապետի տապանաքարը Հին Խնձորեսկի գերեզմանատանը

«Ընթացքում մեկ ուրիշ տապանաքար էլ է բացվում կողքից, սկսում ենք հարմարեցնել մեր աշխատանքն ու մաքրել։ Մեծ մասը մամուռներ, քարաքոսներ են, որոնց մաքրումը մեխանիկական է՝ գործիքներով։ Շատ դեպքերում գրվածքներն ու նախշերը չեն երևում, դրա պատճառով աշխատանքն ավելի է բարդանում, բայց և ավելի հետաքրքիր է։ Որովհետև երբ բացում ես, սկսում ես կարդալ, լրիվ ուրիշ զգացողություն է»,- ասում է Տիգրանը։

Реставратор Тигран Закян у надгробного камня на кладбище Старого Хндзореска - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Վերականգնող Տիգրան Զաքյանը Հին Խնձորեսկի գերեզմանատան տապանաքարի մոտ

Նրա խոսքով՝ հնարավոր է՝ ամբողջ օր մի տապանաքար մաքրեն, որովհետև աշխատանքը պետք է զգուշությամբ անել՝ նախշերն ու քարը չվնասելու համար։

Кладбище Старого Хндзореска - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Հին Խնձորեսկի գերեզմանատունը

Ասում է՝ բացառիկ տապանաքարեր կան։ Դրանցից մեկը, օրինակ, դարբնի տապանաքարն է։ Այն մաքրելուց հետո միայն ամբողջական պատկերը տեսան՝ դարբինը զնդանով աշխատանք է կատարում։

Տապանաքար Հին Խնձորեսկի գերեզմանատանը

Վերականգնողները մաքրման աշխատանքներ են անում, իսկ ՊՈԱԿ-ի մարզային ծառայության աշխատակիցները հողից դուրս բերում տապանաքարերը, ուղղում դրանք և այլն։

Տապանաքար Հին Խնձորեսկի գերեզմանատանը

Ի՞նչ է փոխվելու

2026թ․ Հին Խնձորեսկի մուտքը վճարովի կդառնա, տարածքում կտեղադրվեն տեղեկատվական վահանակներ, զբոսաշրջային երթուղիներ կլինեն։ ՀՀ ԿԳՄՍՆ «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Արմեն Հովհաննիսյանի խոսքով՝ ԿԳՄՍՆ-ի կողմից տրամադրված դրամաշնորհով տեղադրվելու է մոդուլային տիպային տեղեկատվական կենտրոն, որի արժեքը մոտ 63 մլն դրամ է։

Церковь Святой Рипсиме в Старом Хндзореске - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցին Հին Խնձորեսկում

«20 արգելոց, հնավայրեր ունենք, որից 7-ում տոմսային տնտեսություն է։ Երբ կարգավիճակն արգելոցից փոխվում է հնավայրի, փոխվում է ոչ միայն մոտեցումը, այլև ներդրվող ռեսուրսն է մեծանում։ Եթե հիմա Գորիսի տարածաշրջանում ունենք 1 պահապան, որը պահպանում է մոտ 50 հուշարձան, այստեղ ունենալու ենք 10-ից ավելի աշխատակից, իսկ դրանից հետո՝ որքան անհրաժեշտ լինի»,- ասում է Հովհաննիսյանը։

Директор ГНКО Служба по охране исторической среды и историко-культурных музеев-заповедников МОНКС РА Армен Ованнисян в Старом Хндзореске - Sputnik Արմենիա, 1920, 29.08.2025

ՀՀ ԿԳՄՍՆ «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Արմեն Հովհաննիսյան

Հին Խնձորեսկի մուտքը տոմսով դարձնելը հնարավորություն կտա զբոսաշրջային այցելություններից գեներացված եկամուտներն ուղղել համալիրի պահպանմանը, մաքրմանը, զբոսաշրջային ենթակառուցվածքների զարգացմանը։