7–8 տարեկան էի, որ հոգեբանս հայտնեց իմ կարգավիճակը․ ՀՀ-ում ՄԻԱՎ-ով ապրող 4800 քաղաքացի կա
18:03 01.12.2024 (Թարմացված է: 09:08 02.12.2024)
17 տարեկան աղջիկը, որը ծնվել է ՄԻԱՎ–ով
© Sputnik / Aram Nersesyan
Բաժանորդագրվել
Աշխարհում այլևս չեն խոսում այն մասին, որ ՄԻԱՎ-ը խոցելի խմբերի հիվանդություն է, որով կարելի է ապրել, ընտանիք կազմել, առողջ երեխաներ ունենալ։ Պարզապես պետք է ժամանակին իմանալ սեփական կարգավիճակի մասին։
Մեր երկրում ՀՀ 4800 քաղաքացի է ապրում մարդու իմունային անբավարարության վիրուսով (ՄԻԱՎ)։ Սա հոկտեմբերի 31-ի տվյալ է, և չի բացառվում, որ վերջին մեկ ամսում թիվն ավելացած լինի։ Sputnik Արմենիան զրուցել է ՄԻԱՎ–ով ապրող մարդկանց և նրանց իրավունքներով ու խնդիրներով զբաղվող «Իրական աշխարհ, իրական մարդիկ» սոցիալական–հասարակական կազմակերպության ղեկավարի հետ։
ՄԻԱՎ-ով հնարավոր է լիարժեք ապրել, սիրել, ընտանիք կազմել
Քրիստինեն (անունը փոխված է) 17 տարեկան է, ծնվել է ՄԻԱՎ–ով։ Այն հայտնաբերվել է, երբ երեխան 3 տարեկան էր։ Հայտնաբերվելու օրվանից մինչ օրս ընդունում է հակառետրովիրուսային դեղորայք, որն օրգանիզմում ճնշում է ՄԻԱՎ–ը։
«7-8 տարեկան էի, երբ հոգեբանս հայտնեց ՄԻԱՎ կարգավիճակիս մասին, այդ ժամանակ էլ բացատրեց, թե ինչի համար պետք է միշտ դեղ խմեմ։ Հիշում եմ, որ հանգիստ ընդունեցի լուրը։ Այս տարիների ընթացքում միայն 1 շաբաթ է եղել, որ դեղս չեմ խմել։ Երևի 14 տարեկան էի, դասարանցիների հետ խնդիրներ կային, արտահայտեցի դեղ չխմելով, հետո հասկացա, որ ցանկացած դեպքում դեղը պետք է խմել»,- պատմում է Քրիստինեն։
Ասում է՝ մարդիկ շատ թյուր պատկերացում ունեն ՄԻԱՎ-ի մասին, ու դա տեղեկությունների պակասից է։ Հնարավոր է ՄԻԱՎ կարգավիճակով լիարժեք ապրել, սովորել, սիրել, ընտանիք կազմել, երեխաներ ունենալ։ Քրիստինեն ուսանող է, ընկեր ունի, որին իր կարգավիճակի մասին դեռ չի հայտնել, բայց հաճախ է այդ մասին մտածում։
«Ինձ դեղ խմելիս տեսել է, ասել եմ՝ այլ խնդրի համար է։ Բայց շատ եմ կարդում, թե ինչպես կարելի է հայտնել այդ լուրը սիրելի մարդուն, որ և՛ ինքը հիասթափություն չապրի, և՛ ես։ Կարծում եմ՝ դեռ ժամանակ է պետք, ինքն ինձ պետք է ավելի լավ ճանաչի, սովորի, հետո անպայման կհայտնեմ։ Հիմա արդեն մտածում եմ, թե մի օր, երբ մայր դառնամ, ինչպես եմ այդ մասին իմ բալիկին պատմելու»,- ասում է Քրիստինեն։
Նրա կարգավիճակի մասին ընկերներից որևէ մեկը չգիտի։ Ասում է՝ Հայաստանում մարդիկ դեռ պատրաստ չեն այդ տեղեկությունը հանգիստ տանել, դրա համար նախընտրում է լռել։
«Ես հանգիստ եմ, որ որևէ մեկին վնաս չեմ հասցնելու, վարակ չեմ փոխանցելու, էլ ի՞նչ իմաստ ունի հայտնելը»,- բացատրում է աղջիկը։
Ասում է` այդ մասին ազատ խոսում է իր կարգավիճակն ունեցող ընկերների հետ, որոնք բոլորն իրենից տարիքով մեծ են, բայց բոլորից լավատեսն ինքն է։
«Ես շատ եմ տեսել, որ տարիքով մեծ մարդիկ դառնությամբ են խոսում իրենց կարգավիճակի մասին։ Ես այդպիսին չեմ, երբեք լացելով չեմ պատմել իմ պատմությունը։ Շատ եմ այդ մասին մտածել։ Երևի նրանից է, որ եթե հասուն տարիքում ես ձեռք բերում, մտածում ես՝ կարող էի էս ինչ բանը չանել ու չունենալ, իսկ իմ դեպքում ես ընտրություն չեմ ունեցել, ես այսպես ծնվել եմ»։
Քրիստինեն ապագան պայծառ գույներով է պատկերացնում։ Շատ է ուզում աշխատել իր կարգավիճակն ունեցող մարդկանց հետ՝ փոխանցելով իր փորձը, իր օրինակով ոգեշնչելով նրանց։ Դրա համար ավելի ջանասիրաբար է աշխատում, որ մեծ հաջողություններ ունենա։
«Ես կարծում եմ՝ նախ դու պետք է ընդունես քո կարգավիճակը, սիրես քեզ այդպիսին, այդ ժամանակ ուրիշներն էլ կընդունեն ու կսիրեն։ Ես երբեք ոչ մեկին չեմ մեղադրել իմ կարգավիճակի համար, չեմ մեղադրել նաև հայրիկիս, որ ՄԻԱՎ է փոխանցել մամային։ Ես մտածում եմ, որ տարբերվող մարդ եմ։ Պարզ մի բան՝ եթե ես այս կարգավիճակը չունենայի, միգուցե մենք երբեք էլ չհանդիպեինք, գուցե ես երբևէ Ձեզ համար հետաքրքիր չլինեի, որ հարցազրույց անեիք ինձ հետ»։
Սկեսուրս երբևէ չասաց՝ կներես, քո կյանքը մենք խորտակեցինք
Քրիստինեի մայրը՝ Կարինեն (անունը փոխված է), ամուսնացել է 22 տարեկանում։ Ասում է՝ իրականում ինքն էլ չհասկացավ՝ ինչպես ստացվեց, ամեն ինչ շատ հապճեպ արվեց, ամուսնուն նորմալ ճանաչել էլ չհասցրեց։ Մարզից են, մեկ շաբաթվա նշանված էին՝ մի օր հյուր տարան ու պահեցին։ Մինչ ամուսնությունն ուսմանը զուգահեռ Կարինեն մի քանի տեղ էր աշխատում, ամուսնությունից հետո ամուսինն այլևս թույլ չտվեց աշխատել։ Հենց առաջին ամսում Կարինեն հղիացավ։
«Երեխեն 2-3 տարեկան էր, անընդհատ հիվանդանում էր, անընդհատ թոքաբորբ էր, ահավոր վատ վիճակում էր։ Ուր ասես՝ չենք տարել, մեզ անընդհատ ասում էին՝ Աբովյան (նախկին՝ տուբդիսպանսեր, ներկայում՝ Թոքաբանության ազգային կենտրոն) պետք է գնաք, բայց սկեսուրս թույլ չէր տալիս (ամուսինն արտագնա աշխատանքի էր պարբերաբար մեկնում)։ Երեխես մահամերձ էր, բերանը լրիվ դուրս տված էր, հաց չէր կարողանում ուտել, սոված էր, լացում էր, բայց ուտել չէր կարում»,- հիշում է Կարինեն։
Ի վերջո, երեխային ծանր վիճակում հասցնում են հիվանդանոց, որտեղ էլ բժիշկները միանգամից ճանաչում են ՄԻԱՎ-ի ախտանիշները։
«Ինձ ասացին՝ դե պարզ է, որ դու էլ ունես․․․ Սկսեցին ինչ-որ բաներ խոսել, բացատրել, ես արդեն չէի լսում։ Իրականում էն ժամանակ տեղեկություններ չունեի էլ, չէի էլ հասկանում, թե ինչի հետ գործ ունենք»։
Միայն այդ ամենից հետո Կարինեն սկսում է վերլուծել սկեսուրի, ամուսնու, նրա եղբոր պահվածքն ու հասկանում՝ բոլորն էլ գիտեին ամուսնու հիվանդության մասին, հասկանում էին, որ ինքն ու երեխան էլ են վարակվել, բայց թաքցնում էին։
ՄԻԱՎ–ով ապրող կին
© Sputnik / Aram Nersesyan
«Երբ ամուսնուս ասացի, հերքեց, թե ոչինչ չի իմացել։ Բայց հետո իմացա, որ ինքը նախկինում Աբովյանում պառկած է եղել, բուժվել է տուբերկուլյոզից։ Սկեսուրս ու ամուսինս չէին ընդունում հիվանդությունը (ամուսինը վարակվել էր արտագնա աշխատանքի ընթացքում թմրադեղ օգտագործող զուգընկերուհուց), սկեսուրս ասում էր՝ էդ բժիշկներին մի լսի։ Ես ու աղջիկս 2010թ․ ախտորոշման օրվանից դեղորայք ենք խմում, իսկ ամուսինս հրաժարվում էր»։
30 տարեկանում ամուսինը մահանում է տուբերկուլյոզից (ՄԻԱՎ-ն արդեն ՁԻԱՀ-ի փուլին էր հասել): Մոտ 2 տարի անց Կարինեն կրկին ամուսնանում է ՄԻԱՎ կարգավիճակ ունեցող տղամարդու հետ։
«Սկզբում ուղղակի ուզում էի՝ կյանքի ընկեր լիներ, որին կկարողանայի սիրտս բացել, խոսել կարգավիճակի մասին, բայց հետո նաև առողջ բալիկ ունեցանք, հիմա ամեն ինչ այլ է»։
Ասում է՝ հղիության ընթացքում չի վախեցել, որ երկրորդ բալիկն էլ կարող է ՄԻԱՎ-ով ծնվել․ նախ ինքն ու ամուսինն էին դեղորայքն ըստ նշանակման ընդունում, երեխան էլ ծնվելուց հետո 1 ամիս կանխարգելիչ դեղորայք է ստացել։ Բոլոր հետազոտությունները ցույց են տվել, որ նա լիովին առողջ է։
«Որ հետ եմ նայում կյանքիս, ասում եմ՝ երանի գոնե շուտ իմանայի, գոնե երեխաս չվարակվեր։ Ես նախկին ամուսնուս երբևէ չեմ մեղադրել, մորն եմ մեղադրել։ Ինքը ջահել էր, մայրը, որպես մեծ, պիտի տղային ճիշտ խորհուրդներ տար։ Երբ երկրորդ անգամ ամուսնացա, իրենք դադարեցին իմ հետ շփվել, աղջկաս հետ կապ կա, չեմ արգելել, թեպետ արժանի չեն էդ հնարավորությանը։ Գիտե՞ք՝ սկեսուրս երբևէ չասեց՝ կներես, քո կյանքը մենք խորտակեցինք»։
Որո՞նք են ՄԻԱՎ-ի փոխանցման ուղիները
Վարակվելու համար բավարար քանակով ՄԻԱՎ պարունակվում է օրգանիզմի միայն որոշակի հեղուկներում․
արյուն,
սերմնահեղուկ,
ներհեշտոցային արտազատուկ,
կրծքի կաթ։
Սա նշանակում է, որ ՄԻԱՎ-ը կարող է փոխանցվել սեռական ճանապարհով, արյան միջոցով, հղիության ընթացքում (եթե կինը չի ընդունում ՀՌՎ դեղորայք), ծննդաբերության և կրծքով կերակրման ժամանակ։ ՄԻԱՎ-ը չի փոխանցվում թքի, քրտինքի, արցունքի, հազի, փռշտոցի, ընդհանուր օգտագործման սպասքի, սրբիչի, ձեռք սեղմելու, համբուրվելու միջոցով։
Ինչ խնդիրների են բախվում ՄԻԱՎ-ով ապրող կանայք
ՄԻԱՎ-ով ապրող բոլոր մարդիկ առնչվում են խարանի ու խտրականության հետ, սակայն իրավիճակն ավելի սուր է, երբ խոսքը կանանց մասին է։ «Իրական աշխարհ, իրական մարդիկ» ՍՀԿ նախագահ Ժենյա Մայիլյանը ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդկանց հետ արդեն երկար տարիներ է աշխատում։ Ասում է՝ իրականում վերջին տարիներին մեր երկրում ահռելի փոփոխություններ են արվել թե’ առողջապահական համակարգում, թե՛ օրենսդրական դաշտում, նաև մարդկանց վերաբերմունքն է փոխվել։ Բայց կան խնդիրներ, որոնք շարունակում են ակտուալ մնալ։ Ժենյա Մայիլյանը հերթով ներկայացնում է դրանք․
Խարան և խտրականություն․ երբ կանանց մոտ ախտորոշվում է ՄԻԱՎ, ու եթե առաջինը հենց նրա մոտ է բացահայտվում, հաճախ ընտանիքում սկսում են նրան մեղադրել, թե դու ես բերել։ Խարանն ու խտրականությունը ՄԻԱՎ-ի հետ քայլող անբաժան դրսևորումներ են, որոնք հաճախ սկսվում են տնից ու բուժհաստատությունից։
Անձնական տվյալների պաշտպանության հարց․ հաճախ ենք հանդիպում դեպքերի, երբ բժշկական քարտերի վրա կարմիրով կամ այլ ընդգծվող գույներով նշվում է ՄԻԱՎ կամ СПИД։ Երբ հարցնում ենք, ասում են՝ այդպես ենք արել, որ աշխատակիցներն ավելի զգույշ և ուշադիր լինեն։ Մինչդեռ արդեն սա բժշկական գաղտնիքի խախտում է։ Հատկապես համայնքներում լինում է, որ ախտորոշման մասին բուժաշխատողը հայտնում է մեկ ուրիշ բուժաշխատողի, որը կապ չունի էլ բուժառուի հետ, կամ էլ ընտանիքից կարող է լուրը դուրս գալ, համայնքում տարածվել։
Մատչելի տեղեկատվություն․ հղիության ընթացքում հետազոտվելու գնացող կինը ոչ միշտ է պատշաճ խորհրդատվություն ստանում, իսկ պոլիկլինիկաներում կարող են սխալ, վախեցնող տեղեկություններ հայտնել ՄԻԱՎ-ի մասին։ Եթե հղիության ընթացքում ախտորոշվի, կարող են հենց պոլիկլինիկայում խորհուրդ տալ ընդհատել հղիությունը։ Առհասարակ ընտանիքներում էլ կարող են կնոջը ստիպել ընդհատել հղիությունը (եղել են դեպքեր, երբ դա արվել է հղիության բավականին բարձր ժամկետում)։
Հայաստանում 300-ից ավելի առողջ երեխաներ են ծնվել ՄԻԱՎ–ով ապրող կանանցից
Ժենյա Մայիլյանը նկատում է՝ սրանից 10 տարի առաջ որևէ մեկը չէր էլ խոսում ՄԻԱՎ–ով ապրող կնոջ բնական ճանապարհով ծննդաբերության մասին, իսկ եթե հիմա եթե ՄԻԱՎ-ը ոչ հայտնաբերելի մակարդակում է (ՀՌՎ բուժման շնորհիվ), դա հնարավոր է (ազգային ուղեցույցները թույլ են տալիս բնական ճանապարհով ծննդաբերել, եթե չկան գինեկոլոգիական ցուցումներ)։
«Չնայած սրան՝ Հայաստանում բնական ծնունդի հատուկենտ դեպքեր են լինում, հիմնականում կեսարյան հատման են տանում։ Բայց այս դաշտում էլ մեծ փոփոխություններ կան։ Նախկինում ծննդաբերությունները հիմնականում Հանրապետական հիվանդանոցում էին կազմակերպվում։ Այս տարվա մայիսից ուժի մեջ է մտել որոշում, ըստ որի՝ ՄԻԱՎ-ով ապրող կինը կարող է ծննդաբերել 3-րդ մակարդակի ցանկացած հիվանդանոցում»,- նշում է Մայիլյանը։
Նա ընդգծում է` ՄԻԱՎ-ն այսօր ամբողջովին կառավարելի է։ Երբ կինն իր կարգավիճակի մասին իմանում է հղիության ժամանակ, ստանում է հակառետրովիրուսային դեղամիջոցները, վիրուսն արյան մեջ նվազում է մինչև անհայտնաբերելի մակարդակ, և ՄԻԱՎ-ի փոխանցումն անհնար է դառնում նաև ծննդաբերության ժամանակ։ Ծնվելուց հետո երեխան 4 ժամվա ընթացքում ստանում է հետկոնտակտային կանխարգելում (28 օր)։ Հետո երեխային կրծքով չեն կերակրում։
«Բոլոր այն երեխաները, որոնք անցել են այս էտապները, առողջ են։ ՄԻԱՎ-ով երեխաներ ծնվում են այն դեպքում, երբ մայրը չգիտի իր ՄԻԱՎ կարգավիճակի մասին կամ գիտի ու դեղերը չի խմում»,- նշում է Մայիլյանը և ավելացնում` 36 տարում Հայաստանում 300-ից ավելի առողջ երեխաներ են ծնվել ՄԻԱՎ–ով ապրող կանանցից։
Իսկ ինչպե՞ս է հնարավոր չիմանալ
Այսօր ՀՀ-ում ՄԻԱՎ հակամարմինների առկայության հետազոտություն է արվում հղիության առաջին եռամսյակում, 30 շաբաթականում և ծննդաբերությունից առաջ։
Լինում է, որ ինչ-որ կերպ կինը դուրս է մնում առողջապահական համակարգից, օրինակ` չի հետազոտվում, կամ ՄԻԱՎ-ը փոխանցվել է 30 շաբաթականից հետո, կամ ծննդաբերել է «պատուհանի շրջանում» (այն ժամանակահատվածը, երբ վիրուսն առկա է օրգանիզմում, բայց արտադրված հակամարմինների քանակությունը բավարար չէ արյան մեջ դրանք հայտնաբերելու համար: Այս շրջանում, չնայած մարդը վարակված է և արդեն կարող է վիրուսը փոխանցել ուրիշներին, ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտությունը լինում է բացասական: Այդ պատճառով խորհուրդ է տրվում ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություն անցնել հնարավոր վարակման պահից, այսինքն՝ վերջին անգամ ռիսկային վարքագիծ դրսևորելուց 3-6 ամիս անց)։
Լինում են նաև դեպքեր, երբ ՄԻԱՎ-ը փոխանցվում է կրծքով կերակրելու ընթացքում, հետևաբար մայրն էլ երեխային է փոխանցում վիրուսը։
Եթե երեխան ծնվում է ՄԻԱՎ-ով, ու դա չի հայտնաբերվում, ՄԻԱՎ-ը սկսում է ախտահարել նրա իմունային համակարգը։ Մայիլյանի խոսքով՝ մինչև 1-2 տարեկան այն անպայման ինչ-որ ձևով դրսևորվում է՝ թոքաբորբ, տուբերկուլյոզ կամ այլ ինդիկատոր հիվանդություններ են ի հայտ գալիս, որոնք բնորոշ են ՁԻԱՀ-ի փուլին։
«Եթե երեխաների մոտ վաղ փուլում է բացահայտվում, սկսվում է ՀՌՎ բուժումը, խնդիրներ չեն լինում։ Կյանքի վերին շեմի մասին այլևս ոչ ոք չի խոսում, ՄԻԱՎ կարգավիճակով մարդը կապրի այնքան, ինչքան կապրեր, եթե այն չունենար։ Կա մեկ պայման՝ եթե բժշկի նշանակման համաձայն ընդունում է դեղամիջոցները, անցնում պարբերական հետազոտությունները»,- նշում է Մայիլյանը։
Հակառետրովիրուսային բուժում
ԱՀԿ բուժման ուղեցույցներով՝ ՄԻԱՎ–ի ախտորոշումից հետո բոլորին առաջարկվում են հակառետրովիրուսային դեղամիջոցներ։ Աշխարհում այսօր հասանելի է նաև երկարաժամկետ ընդունման դեղորայք, որը 4 կամ 8 շաբաթը մեկ անգամ են ընդունում։ Հայաստանում դեռևս հասանելի են միայն ամենօրյա ընդունման դեղերը։
«ՀՌՎ բուժման շնորհիվ ՄԻԱՎ-ը ո՛չ ախտահարում է իմունային համակարգը, ո՛չ էլ փոխանցվում»,- ասում է Ժենյա Մայիլյանը։
ՀՀ-ում ՀՌՎ բուժումն անվճար է ՄԻԱՎ կարգավիճակ բոլոր ունեցողների համար (խոսքը նաև օտարերկրացիների մասին է)։ Այս պահին նախակոնտակտային և հետկոնտակտային կանխարգելումը ևս անվճար է, հասանելի է Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնում 24/7 ռեժիմով։
Ժենյա Մայիլյան
© Sputnik / Aram Nersesyan
Անվճար է ոչ միայն բուժումը, այլև տարեկան անհրաժեշտ հետազոտությունները։ ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հետազոտությունը ևս անվճար է պոլիկլինիկաներում, Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնում։ Վճարովի է միայն մասնավոր լաբորատորիաներում։
«Այսինքն՝ հետազոտությունից մինչև բուժումն ամբողջն անվճար է, այս ճանապարհին մարդը ֆինանսական որևէ ծանրաբեռնվածություն չի ունենում»,- ասում է Ժենյա Մայիլյանը։
Աշխարհի տարբեր երկրներում ՄԻԱՎ-ի հայտնաբերման թեստերը հասանելի են նաև դեղատներում։ Մարդը կարող է գնել ու ինքնաթեստավորվել տանը։ Մեզ մոտ դեռ այդպես չէ։
ՄԻԱՎ–ի թեստ, որը դրական պատասխան է ցույց տվել
© Sputnik / Aram Nersesyan
Մեր տարածաշրջանում թվերը շարունակում են աճել
Ժենյա Մայիլյանի խոսքով՝ սա այն եզակի տարածաշրջաններից է, որտեղ ՄԻԱՎ-ի թվերը շարունակում են ավելանալ, ու դա անհանգստացնող է։
«Մոտ 60 տոկոս դեպքերը բացահայտվում են ՁԻԱՀ-ի փուլում։ Մարդը հասնում է այդ փուլին 5-12 տարիների ընթացքում, պատկերացնու՞մ եք, թե այդ ընթացքում քանի անպաշտպան սեռական հարաբերություն է ունեցել, կամ միգուցե թմրամիջոց օգտագործող է, նույն ներարկիչի կամ ասեղի միջոցով է վարակել։ Եթե բացահայտվում է ՁԻԱՀ-ի փուլում, հստակ ինդիկատոր է, որ մենք այդքան մարդ ենք բաց թողել։ Ու այդ փուլում մարդիկ գալիս են լրիվ ավերված առողջությամբ»,- ասում է Մայիլյանը։
Չիմանալու կողքին կա նաև չհավատալն ու չընդունելը, երբ մարդը հրաժարվում է ընդունել իր կարգավիճակը, նաև դեղորայքը։
ՄԻԱՎ-ը դատավճիռ չէ
ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդկանց մասին շատ պատկերացումներ կան։ Շատերն այն համարում են մարմնավաճառների, թմրամիջոց օգտագործողների և նույնասեռականների հիվանդություն։ Մայիլյանը նշում է՝ երբ ՀՀ վիճակագրությունն ուսումնասիրում ես, պատկերացումները փոխվում են։
Աշխարհում այլևս չեն խոսում այն մասին, որ սա խոցելի խմբերի հիվանդություն է։ Այս ռիսկն ունի յուրաքանչյուր անձ, ով կյանքում գոնե մեկ անգամ անպաշտպան սեռական հարաբերություն է ունեցել մարդու հետ, որի ՄԻԱՎ կարգավիճակը չգիտի։
Վիճակագրություն
Հայաստանում ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի առաջին դեպքերն ախտորոշվել են 1988 թվականին։ Այդ ժամանակից մինչև 2024թ․ հոկտեմբերի 31-ը ՀՀ քաղաքացիների շրջանում գրանցվել է ՄԻԱՎ–ի 6076 դեպք, որից 4250-ը՝ արական (70%), 1826-ը՝ իգական (30%) սեռի ներկայացուցիչների շրջանում։ Միայն այս տարի գրանցվել է ՄԻԱՎ–ի 462 դեպք, որից 341-ը՝ արական (73,8%), 121-ը՝ իգական (26,2%) սեռի շրջանում, 0-14 տարեկան երեխաների շրջանում՝ 3 դեպք։
Նշված ժամանակահատվածում գրանցվել է ՁԻԱՀ-ի 2779 դեպք, որից 2069-ը՝ արական (74%), 710-ը՝ իգական (26%) սեռի շրջանում։ Երեխաների շրջանում (0-14 տարեկան) արձանագրվել է ՄԻԱՎ–ի՝ 87, ՁԻԱՀ-ի՝ 47, մահվան՝ 12 դեպք։
Հակառետրովիրուսային (ՀՌՎ) բուժում է ստանում ՀՀ 3777 քաղաքացի:
2024թ․ 10 ամիսների ընթացքում ՁԻԱՀ-ի 110 դեպք է գրանցվել, որից 87-ը՝ արական (79%) և 23-ը՝ իգական (21%) սեռի շրջանում, մահվան՝ 92 դեպք, որից 74-ը՝ արական (80,4%) և 18-ը իգական (19,6%) սեռի շրջանում:
ՀՀ քաղաքացիների շրջանում գրանցված ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ դեպքերը 1988-2024թթ․ հոկտեմբերի 31-ը
© Sputnik / Vahram Mkrtchyan
