https://arm.sputniknews.ru/20240417/ephi-njutagetnery-nvor-serndi-njuter-en-hajtnaberel-martkvocnerum-kirarelu-hamar-74608155.html
ԵՊՀ–ի նյութագետները նոր սերնդի նյութեր են հայտնաբերել մարտկոցներում կիրառելու համար
ԵՊՀ–ի նյութագետները նոր սերնդի նյութեր են հայտնաբերել մարտկոցներում կիրառելու համար
Sputnik Արմենիա
2020-ին ԵՊՀ–ում հիմնադրվել է հաշվարկային նյութագիտության լաբորատորիան, որտեղ, դեռևս վիրտուալ տիրույթում, հայտնաբերվել են նոր միացություններ` հեռախոսների ու... 17.04.2024, Sputnik Արմենիա
2024-04-17T08:55+0400
2024-04-17T08:55+0400
2024-04-17T08:55+0400
երևանի պետական համալսարան (եպհ)
ասպիրանտ
դրամաշնորհ
հայկ զաքարյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/07e8/04/0f/74572947_0:80:1601:980_1920x0_80_0_0_c261500bc51ad6e5e18c082a89033844.jpg
ԵՊՀ երիտասարդ ֆիզիկոսների թիմը առաջարկել է մի շարք նոր նյութեր(տեսական հաշվարկների եղանակով)` էլեկտրոնային սարքերի մարտկոցներում կիրառության համար։ Հիմա այնտեղ հիմնականում կիրառվում են հեղուկ էլեկտրոլիտներ, սակայն խոշոր արտադրողներն ուզում են դրանք փոխարինել պինդ նյութերով` որպես ավելի երկարակյաց ու անվտանգ։Ով է «վազում» մեր մարտկոցների «պլյուս–մինուսում»Բոլորս գիտենք, որ մարտկոցները բաղկացած են «պլյուս–մինուս» բևեռներից։ Մարտկոցի ներսում «վազում» են իոններ` մի բևեռից մյուսը։ Մարտկոցն աշխատում է իոնների վազքով, էլեկտրոլիտն էլ իոնների «վազքուղին» է։Ինչպես Հայաստանը կարող է վերակենդանացնել քիմիական արդյունաբերությունը. փորձագետի կարծիքըԵթե մարտկոցը վնասվում է կամ դեն նետվում, հեղուկ էլեկտրոլիտը կարող է արտահոսել և աղտոտել միջավայրը, մինչև անգամ հրդեհի պատճառ դառնալ։ Պինդ նյութերը նման ռիսկեր չեն առաջացում։«Սարսափելի» քվանտային մեխանիկա. ինչ խնդիր է այն լուծումԾրագիրը ղեկավարում է ԵՊՀ–ի Ֆիզիկայի ինստիտուտի (ֆակուլտետի) Հաշվարկային նյութագիտության լաբորատորիայի վարիչ Հայկ Զաքարյանը։Զաքարյանի լաբորատորիան զբաղվում է ոչ թե փորձարարական, այլ հաշվարկային նյութագիտությամբ, որտեղ նյութերն ուսումնասիրվում են ոչ թե իրական փորձերով, այլ քվանտային մեխանիկայի հաշվարկներով (հետագայում այլ գիտական և արտադրական թիմեր կարող են փորձել այդ նյութերը սինթեզել)։Երևանում AI -ի մասնագետները դեղորայքային մոլեկուլների որոնման նոր մոդել են ստեղծումՏարբեր հնարավոր միացությունների համար հաշվարկվում է և գնահատվում, թե որքանով են դրանք կայուն, որքանով չեն տարրալուծվում այլ նյութերի։ Հաշվարկվում է նաև նյութերի իոնային հաղորդակցությունը, այսինքն` թե ինչքան իոնային հոսանք կարող է անցնել նյութի մեկ սանտիմետրում, միլիմետրում կամ այլ միավոր երկարությունում։AI-ն գիտնականին օգնում է, ոչ թե փոխարինումՔանի որ այսօրվա մարտկոցներում հիմնականում օգտագործվում է լիթիում, Զաքարյանի թիմն ուսումնասիրում է դրա միացությունները, այդ թվում` լանտանի, բորի և քլորի հետ։ Իսկ աշխարհում ակտիվորեն հետազոտվում են նաև նատրիումի, կալիումի և այլ մետաղների հիմքով մարտկոցներ։ Որոշ սարքերում սկսել են օգտագործվել նաև պոլիմերային էլեկտրոլիտով մարտկոցներ (որտեղ պետք չէ օգտագործել համեմատաբար թանկ լիթիում)։Նոր նյութերի հայտնաբերումը բավականին արագ է զարգանում։ 2023-ի նոյեմբերին Google-ին պատկանող Deepmind ընկերությունը արհեստական բանականության ծրագրի միջոցով հետազոտողները տասնապատիկ ավելացրել են աշխարհում հայտնի անօրգանական նյութերի քանակը` 40 հազարից 400 հազար։«Այդուհանդերձ, մեր վերջին աշխատանքներում կանխատեսել ենք, որ կարելի է հայտնաբերել է՛լ ավելի շատ նոր նյութեր, որոնք կունենան իոնային բավարար հաղորդականություն։ Այնպես որ, արհեստական բանականությունը գիտնականներին չի վերացնի», – ասում է Զաքարյանը։Որտեղ անել այդ հաշվարկներըՔանի որ քվանտային–մեխանիկական հավասարումները շատ բարդ են, ուստի պահանջում են բավարար հզորության համակարգիչներ։ Վերջերս Ֆրանսիայից Հայաստան է բերվել գերհզոր համակարգիչ, սակայն դրա միացումը և կարգաբերումը կտևի երկու–երեք ամիս։ Բացի այդ, վերջերս կառավարությունը որոշել է 8 միլիոն դոլարով գնել և ԵՊՀ–ում տեղադրել ևս մեկ գերհամակարգիչ` արհեստական բանականության ուսումնասիրությունների համար։Քանի դեռ այդ սարքերը աշխատանքային ռեժիմում չեն, Զաքարյանի թիմը հաշվարկների համար օգտագործում է ինչպես ԵՊՀ-ում, այնպես էլ առհասարակ Հայաստանում առկա հզոր համակարգիչները։ Բացի այդ, լաբորատորիայում գործող դրամաշնորհների միջոցներով Զաքարյանը պատրաստվում է գնել սերվեր։Ինչու են ռելոկանտները հեռանում ՀՀ–ից. պատճառների մասին խոսում են հենց իրենք և փորձագետները«Որքան հզոր ռեսուրս ունես, այնքան բարդ խնդիրներ կարող ես լուծել։ Թվում է` այնքան պարզ ճշմարտություն է, որ ասելու կարիք էլ չկա, բայց այն գրեթե ամեն անգամ պետք է ապացուցել պետական մարմիններին։ Առանց նորագույն սարքերի հնարավոր չէ պահանջել նորագույն արդյունքներ», – հավելում է Հայկը։Արտյոմ Օգանովը` ծրագրի կողքինԾրագրում զգալի է ռուսաստանցի հայազգի գիտնական Արտյոմ Օգանովի ներդրումը։ Անվանի ֆիզիկոս–տեսաբանը մի քանի տարի իր մոտ է հրավիրում (Սկոլկովոյի հետազոտական կենտրոն) հայաստանցի ասպիրանտներին` համաֆինանսավորելով նրանց կրթաթոշակը։ Ասպիրանտուրայում սովորելու տարիներին նրա մոտ վերապատրաստվել է նաև Հայկ Զաքարյանը։Ասպիրանտուրան ավարտելուց հետո` 2020 թվականին, Հայկը դրամաշնորհ էր շահել ՀՀ Բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտեից` լաբորատորիաների մեկնարկի ծրագրով, իսկ 2023-ին լաբորատարիաների ամրապնդման համար ստացել հաջորդ դրամաշնորհը։ Երկու ծրագրում էլ Օգանովը հանդես է գալիս որպես արտասահմանյան խորհրդատու։Հայաստանում երկար տարիներ անց հազվագյուտ մետաղների համակարգային որոնում կիրականացնենՀավելենք, որ Հայկ Զաքարյանի ղեկավարած «Հաշվարկային նյութագիտության լաբորատորիան» գործում է ԵՊՀ ֆիզիկայի ինստիտուտի (ֆակուլտետի) «Կիսահաղորդիչային սարքերի և նանոտեխնոլոգիաների» կենտրոնում, իսկ անձնակազմում ընդգրկված է երկու գիտությունների թեկնածու, մեկ ասպիրանտ, մեկ մագիստրոս ու երկու բակալավրիատի ուսանող։
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2024
Արամ Գարեգինյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/1629/46/16294616_318:-1:1383:1065_100x100_80_0_0_cae4f7e4e625377d36ba17d54a97c61e.jpg
Արամ Գարեգինյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/1629/46/16294616_318:-1:1383:1065_100x100_80_0_0_cae4f7e4e625377d36ba17d54a97c61e.jpg
Լուրեր
am_HY
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Արամ Գարեգինյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/1629/46/16294616_318:-1:1383:1065_100x100_80_0_0_cae4f7e4e625377d36ba17d54a97c61e.jpg
երևանի պետական համալսարան (եպհ), ասպիրանտ, դրամաշնորհ, հայկ զաքարյան
երևանի պետական համալսարան (եպհ), ասպիրանտ, դրամաշնորհ, հայկ զաքարյան
ԵՊՀ–ի նյութագետները նոր սերնդի նյութեր են հայտնաբերել մարտկոցներում կիրառելու համար
2020-ին ԵՊՀ–ում հիմնադրվել է հաշվարկային նյութագիտության լաբորատորիան, որտեղ, դեռևս վիրտուալ տիրույթում, հայտնաբերվել են նոր միացություններ` հեռախոսների ու նոութբուքнների մարտկոցների աշխատանքը ավելի արդյունավետ դարձնելու համար։
ԵՊՀ երիտասարդ ֆիզիկոսների թիմը առաջարկել է մի շարք նոր նյութեր(տեսական հաշվարկների եղանակով)` էլեկտրոնային սարքերի մարտկոցներում կիրառության համար։ Հիմա այնտեղ հիմնականում կիրառվում են հեղուկ էլեկտրոլիտներ, սակայն խոշոր արտադրողներն ուզում են դրանք փոխարինել պինդ նյութերով` որպես ավելի երկարակյաց ու անվտանգ։
Ով է «վազում» մեր մարտկոցների «պլյուս–մինուսում»
Բոլորս գիտենք, որ մարտկոցները բաղկացած են «պլյուս–մինուս» բևեռներից։ Մարտկոցի ներսում «վազում» են իոններ` մի բևեռից մյուսը։ Մարտկոցն աշխատում է իոնների վազքով, էլեկտրոլիտն էլ իոնների «վազքուղին» է։
Եթե մարտկոցը վնասվում է կամ դեն նետվում, հեղուկ էլեկտրոլիտը կարող է արտահոսել և աղտոտել միջավայրը, մինչև անգամ հրդեհի պատճառ դառնալ։ Պինդ նյութերը նման ռիսկեր չեն առաջացում։
«Սարսափելի» քվանտային մեխանիկա. ինչ խնդիր է այն լուծում
Ծրագիրը ղեկավարում է ԵՊՀ–ի Ֆիզիկայի ինստիտուտի (ֆակուլտետի) Հաշվարկային նյութագիտության լաբորատորիայի վարիչ Հայկ Զաքարյանը։
Զաքարյանի լաբորատորիան զբաղվում է ոչ թե փորձարարական, այլ հաշվարկային նյութագիտությամբ, որտեղ նյութերն ուսումնասիրվում են ոչ թե իրական փորձերով, այլ քվանտային մեխանիկայի հաշվարկներով (հետագայում այլ գիտական և արտադրական թիմեր կարող են փորձել այդ նյութերը սինթեզել)։
Տարբեր հնարավոր միացությունների համար հաշվարկվում է և գնահատվում, թե որքանով են դրանք կայուն, որքանով չեն տարրալուծվում այլ նյութերի։ Հաշվարկվում է նաև նյութերի իոնային հաղորդակցությունը, այսինքն` թե ինչքան իոնային հոսանք կարող է անցնել նյութի մեկ սանտիմետրում, միլիմետրում կամ այլ միավոր երկարությունում։
AI-ն գիտնականին օգնում է, ոչ թե փոխարինում
Քանի որ այսօրվա մարտկոցներում հիմնականում օգտագործվում է լիթիում, Զաքարյանի թիմն ուսումնասիրում է դրա միացությունները, այդ թվում` լանտանի, բորի և քլորի հետ։ Իսկ աշխարհում ակտիվորեն հետազոտվում են նաև նատրիումի, կալիումի և այլ մետաղների հիմքով մարտկոցներ։ Որոշ սարքերում սկսել են օգտագործվել նաև պոլիմերային էլեկտրոլիտով մարտկոցներ (որտեղ պետք չէ օգտագործել համեմատաբար թանկ լիթիում)։
Նոր նյութերի հայտնաբերումը բավականին արագ է զարգանում։ 2023-ի նոյեմբերին Google-ին պատկանող Deepmind ընկերությունը արհեստական բանականության ծրագրի միջոցով հետազոտողները տասնապատիկ ավելացրել են աշխարհում հայտնի անօրգանական նյութերի քանակը` 40 հազարից 400 հազար։
«Այդուհանդերձ, մեր վերջին աշխատանքներում կանխատեսել ենք, որ կարելի է հայտնաբերել է՛լ ավելի շատ նոր նյութեր, որոնք կունենան իոնային բավարար հաղորդականություն։ Այնպես որ, արհեստական բանականությունը գիտնականներին չի վերացնի», – ասում է Զաքարյանը։
Որտեղ անել այդ հաշվարկները
Քանի որ քվանտային–մեխանիկական հավասարումները շատ բարդ են, ուստի պահանջում են բավարար հզորության համակարգիչներ։ Վերջերս Ֆրանսիայից Հայաստան է բերվել գերհզոր համակարգիչ, սակայն դրա միացումը և կարգաբերումը կտևի երկու–երեք ամիս։ Բացի այդ, վերջերս կառավարությունը որոշել է 8 միլիոն դոլարով գնել և ԵՊՀ–ում տեղադրել ևս մեկ գերհամակարգիչ` արհեստական բանականության ուսումնասիրությունների համար։
Քանի դեռ այդ սարքերը աշխատանքային ռեժիմում չեն, Զաքարյանի թիմը հաշվարկների համար օգտագործում է ինչպես ԵՊՀ-ում, այնպես էլ առհասարակ Հայաստանում առկա հզոր համակարգիչները։ Բացի այդ, լաբորատորիայում գործող դրամաշնորհների միջոցներով Զաքարյանը պատրաստվում է գնել սերվեր։
«Որքան հզոր ռեսուրս ունես, այնքան բարդ խնդիրներ կարող ես լուծել։ Թվում է` այնքան պարզ ճշմարտություն է, որ ասելու կարիք էլ չկա, բայց այն գրեթե ամեն անգամ պետք է ապացուցել պետական մարմիններին։ Առանց նորագույն սարքերի հնարավոր չէ պահանջել նորագույն արդյունքներ», – հավելում է Հայկը։
Արտյոմ Օգանովը` ծրագրի կողքին
Ծրագրում զգալի է ռուսաստանցի հայազգի գիտնական Արտյոմ Օգանովի ներդրումը։ Անվանի ֆիզիկոս–տեսաբանը մի քանի տարի իր մոտ է հրավիրում (Սկոլկովոյի հետազոտական կենտրոն) հայաստանցի ասպիրանտներին` համաֆինանսավորելով նրանց կրթաթոշակը։ Ասպիրանտուրայում սովորելու տարիներին նրա մոտ վերապատրաստվել է նաև Հայկ Զաքարյանը։
Ասպիրանտուրան ավարտելուց հետո` 2020 թվականին, Հայկը դրամաշնորհ էր շահել ՀՀ Բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտեից` լաբորատորիաների մեկնարկի ծրագրով, իսկ 2023-ին լաբորատարիաների ամրապնդման համար ստացել հաջորդ դրամաշնորհը։ Երկու ծրագրում էլ Օգանովը հանդես է գալիս որպես արտասահմանյան խորհրդատու։
Հավելենք, որ Հայկ Զաքարյանի ղեկավարած «Հաշվարկային նյութագիտության լաբորատորիան» գործում է ԵՊՀ ֆիզիկայի ինստիտուտի (ֆակուլտետի) «Կիսահաղորդիչային սարքերի և նանոտեխնոլոգիաների» կենտրոնում, իսկ անձնակազմում ընդգրկված է երկու գիտությունների թեկնածու, մեկ ասպիրանտ, մեկ մագիստրոս ու երկու բակալավրիատի ուսանող։
