https://arm.sputniknews.ru/20230723/aleqpvoli-kangun-vkanery-100-amja-shenqery-patmum-en-hin-gjumru-tntesakan-kjanqi-masin-63106365.html
Ալեքպոլի կանգուն վկաները. 100-ամյա շենքերը պատմում են հին Գյումրու տնտեսական կյանքի մասին
Ալեքպոլի կանգուն վկաները. 100-ամյա շենքերը պատմում են հին Գյումրու տնտեսական կյանքի մասին
Sputnik Արմենիա
Գյումրու «Սլաբոտկա» թաղամասում երկու շինություն կա, որոնց պատմությունը նույնիսկ գյումրեցիներից շատերը չգիտեն։ Ալեքպոլյան ժամանակաշրջանից մեզ հասած... 23.07.2023, Sputnik Արմենիա
2023-07-23T21:02+0400
2023-07-23T21:02+0400
2023-07-23T21:02+0400
գյումրի
ալեքսանդրապոլ
շենք
գործարան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/07e7/07/15/63295379_0:179:1230:871_1920x0_80_0_0_e1c1ae0727f195eea865493a2ad80129.jpg
Մինչև սովետական կարգերի հաստատվելը Ալեքսանդրապոլ (Գյումրի) քաղաքում 31 տնայնագործական ձեռնարկություն կար (օճառի, կաշվի, գարեջրի, աղյուսի, կրի, բրուտագործական, ձիթհան, ալրաղաց և այլն)։ Ավելի ուշ հիմնվել է ջուլհականոց, սպիրտ արտադրող 3 ձեռնարկություն, չուգունի ձուլարան և մեխանիկական գործարան։ Սակայն 19-րդ դարի վերջերին ու 20-րդ դարի սկզբներին գործող ու մինչ օրս պահպանված շինությունները երկուսն են:«Մեխանիկականն ու Տայոնց տոմետի գործարանն են միայն պահպանվել մինչ այսօր։ Մյուսներից՝ Ձիթողցյանների գարեջրի, ձեթ-օճառի, կաշվի, Քյանդարյանի և Իսակովի միասնական կրի-աղյուսի գործարաններից անգամ հետքեր այլևս չկան, միայն տեղեկություններն են մնացել»,- Sputnik Արմենիային պատմեց «Կումայրի» արգելոց-թանգարանի երկարամյա աշխատակից Պարույր Զաքարյանը։Տայոնց տոմետ աղյուսի գաղտնիքըԳյումրու Օզանյան ու Սահմանապահների փողոցի խաչմերուկում` խոտածածկ տարածքում, հազիվ նշմարվում է ժամանակաշրջանին բնորոշ կամիր ու սև քարով կառուցված կիսավեր շինություն՝ տարբերվող եռանկյունաձև պատուհաններով։ Կանգուն է մնացել գործարանի միայն մեկ պատը։ Հարևանությամբ ապրող մարդիկ պատմում են, որ սովետի ժամանակ այստեղ մահճակալ և դանակ- պատառաքաղ էին արտադրում։ «Ես գիտեմ, որ «կուխնու պրիբոռ» (խոհանոցային իրեր) կարտադրեին։ Ռուսաստանից նեռժից լիստերը կբերեին ու գդալ, դանակ կսարքեին։ Հմի ոչ մի բան չի հիշեցնե էդ ժամանակների մասին»,-ասում է գործարանին կից ապրող գյումրեցին, ով չցանկացավ ներկայանալ։Գործարանը մահճակալ ու դանակ-պատառաքաղ սկսել է արտադրել խորհրդային տարիներին, իսկ մինչ այդ դաջազարդ աղյուս (տոմետ) են արտադրել։ Հին գյումրեցիները «Տայոնց գործարան» էին ասում, որովհետև գործարանի տնօրենը Արտաշես Տայանցն էր` այստեղից էլ անվանումը։Պատմում են, որ Տայոնց Արտաշ աղան տոմետի (դաջազարդ աղյուս) գաղտնիքը այդպես էլ ոչ մեկին չի հայտնել: Դաջազարդ աղյուսի կարելի է հանդիպել նույնիսկ այսօր՝ քաղաքի հին տների հատակներին։ «Տոմետը նոր բան էր շինարարության մեջ՝ պահանջված, որակով»,-ասում է Պարույր Զաքարյանը` հավելելով, որ ըստ մեզ հասած լուրերի՝ Տայոնց Արտաշը երաժշտական կամերտոնոմով էր որոշում տոմետի որակը։Այդ գործարանն ունեցել է իր գրասենյակը, նաև իրավունք` պատվերների ընդունման հայտարարություն տալու Ախուրյան թերթում։Մեխանիկական գործարանի սովետի շունչըՏայոնց գործարանի հենց դիմաց մեխանիկական գործարանն է, որը, ի տարբերություն նախորդի, ոչ միայն ավելի լավ է պահպանված, այլև մասամբ աշխատում է։ Այն հիմնադրվել է 1912 թվականին, որպես գյուղատնտեսական տեխնիկա արտադրող գործարան։ «Խոտհավաք մեքենաներ, գյուղատնտեսության համար այլ անհրաժեշտ իրեր են սարքել։ Այդ գյուղատնտեսական մեքենաները նույնիսկ միջազգային մրցույթում են մրցանակ շահել»,-պատմում է Զաքարյանը։ Խորհրդային տարիներին գործարանն ավելի է ընդլայնվել, ավելացել են նոր մասնաշենքեր, աշխատակիցների համար նույնիսկ ակումբ է կառուցվել՝ ֆիլմ ցուցադրելու հնարավորությամբ։Ըստ որոշ տեղեկությունների` տարածաշրջանի առաջին մանուֆակտուրան է եղել, որը խորհրդային ժամանակահատվածում գործել է որպես լիակատար հաստոցաշինական գործարան: Ալեքսանդրապոլում հիմնադրված գործարանում խորհրդային շունչը պահպանվել է մինչև մեր օրերը՝ Լենինի նկարով ու սովետական մեծ պաստառներով։ «Հաստոցները, պլակատները`ամբողջը սովետական ժամանակաշրջանի են։ Միգուցե հաստոցների մի մասը ավելի հին են, չեմ կարող ասել, բայց հիմնական մասը խորհրդային տարիներից են մնացել, իսկ այդ ժամանակ 25 տոննա քաշով պրեսներ են արտադրել»,-ասում է գործարանի աշխատակից Մարտուն Հովակիմյանը՝ ցույց տալով Գերմանիայից ներմուծված 1946 թվականի հաստոցը։Ավելի ուշ, թեև քաղաքի այլ տարածքում բացվում է գործարանի նոր մասնաշենք՝ դառնալով գլխավոր գործարան և ունենալով մոտ չորս հարյուր աշխատակից, այս հատվածը մնում է ու շարունակում է գործել՝ 150-200 աշխատակիցներով։ «Ունեցել ենք նաև պատվերներ, որոնք արտահանվել են մինչև Ճապոնիա»,- ասում է Մարտուն Հովակիմյանը։ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Ավետիսյանների ընտանիքի (գործարանը սեփականաշնորհել են և տնօրինում են մինչ այսօր) ջանքերով գործարանը պահպանվեց, և այժմ արդիականացման աշխատանքներ են ընթանում: Գործարանի որոշ հատվածներ վարձակալությամբ է տրված, իսկ մյուս մասը պատվերների դեպքում աշխատում է՝ արտադրելով մետաղական, խառատային ու ֆրեզային դետալներ։
գյումրի
ալեքսանդրապոլ
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2023
Արմենուհի Մխոյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2360/57/23605773_297:46:846:595_100x100_80_0_0_656f445e799bc18f74429b49a7a32f17.jpg
Արմենուհի Մխոյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2360/57/23605773_297:46:846:595_100x100_80_0_0_656f445e799bc18f74429b49a7a32f17.jpg
Լուրեր
am_HY
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Արմենուհի Մխոյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2360/57/23605773_297:46:846:595_100x100_80_0_0_656f445e799bc18f74429b49a7a32f17.jpg
գյումրի, ալեքսանդրապոլ, շենք, գործարան
գյումրի, ալեքսանդրապոլ, շենք, գործարան
Ալեքպոլի կանգուն վկաները. 100-ամյա շենքերը պատմում են հին Գյումրու տնտեսական կյանքի մասին
Գյումրու «Սլաբոտկա» թաղամասում երկու շինություն կա, որոնց պատմությունը նույնիսկ գյումրեցիներից շատերը չգիտեն։ Ալեքպոլյան ժամանակաշրջանից մեզ հասած շինությունները քաղաքում պահպանված ամենահին ձեռնարկություններն են։
Մինչև սովետական կարգերի հաստատվելը Ալեքսանդրապոլ (Գյումրի) քաղաքում 31 տնայնագործական ձեռնարկություն կար (օճառի, կաշվի, գարեջրի, աղյուսի, կրի, բրուտագործական, ձիթհան, ալրաղաց և այլն)։ Ավելի ուշ հիմնվել է ջուլհականոց, սպիրտ արտադրող 3 ձեռնարկություն, չուգունի ձուլարան և մեխանիկական գործարան։ Սակայն 19-րդ դարի վերջերին ու 20-րդ դարի սկզբներին գործող ու մինչ օրս պահպանված շինությունները երկուսն են:
«Մեխանիկականն ու Տայոնց տոմետի գործարանն են միայն պահպանվել մինչ այսօր։ Մյուսներից՝ Ձիթողցյանների գարեջրի, ձեթ-օճառի, կաշվի, Քյանդարյանի և Իսակովի միասնական կրի-աղյուսի գործարաններից անգամ հետքեր այլևս չկան, միայն տեղեկություններն են մնացել»,- Sputnik Արմենիային պատմեց «Կումայրի» արգելոց-թանգարանի երկարամյա աշխատակից Պարույր Զաքարյանը։
Տայոնց տոմետ աղյուսի գաղտնիքը
Գյումրու Օզանյան ու Սահմանապահների փողոցի խաչմերուկում` խոտածածկ տարածքում, հազիվ նշմարվում է ժամանակաշրջանին բնորոշ կամիր ու սև քարով կառուցված կիսավեր շինություն՝ տարբերվող եռանկյունաձև պատուհաններով։ Կանգուն է մնացել գործարանի միայն մեկ պատը։ Հարևանությամբ ապրող մարդիկ պատմում են, որ սովետի ժամանակ այստեղ մահճակալ և դանակ- պատառաքաղ էին արտադրում։ «Ես գիտեմ, որ «կուխնու պրիբոռ» (խոհանոցային իրեր) կարտադրեին։ Ռուսաստանից նեռժից լիստերը կբերեին ու գդալ, դանակ կսարքեին։ Հմի ոչ մի բան չի հիշեցնե էդ ժամանակների մասին»,-ասում է գործարանին կից ապրող գյումրեցին, ով չցանկացավ ներկայանալ։
Գործարանը մահճակալ ու դանակ-պատառաքաղ սկսել է արտադրել խորհրդային տարիներին, իսկ մինչ այդ դաջազարդ աղյուս (տոմետ) են արտադրել։ Հին գյումրեցիները «Տայոնց գործարան» էին ասում, որովհետև գործարանի տնօրենը Արտաշես Տայանցն էր` այստեղից էլ անվանումը։
Պատմում են, որ Տայոնց Արտաշ աղան տոմետի (դաջազարդ աղյուս) գաղտնիքը այդպես էլ ոչ մեկին չի հայտնել: Դաջազարդ աղյուսի կարելի է հանդիպել նույնիսկ այսօր՝ քաղաքի հին տների հատակներին։ «Տոմետը նոր բան էր շինարարության մեջ՝ պահանջված, որակով»,-ասում է Պարույր Զաքարյանը` հավելելով, որ ըստ մեզ հասած լուրերի՝ Տայոնց Արտաշը երաժշտական կամերտոնոմով էր որոշում տոմետի որակը։
Այդ գործարանն ունեցել է իր գրասենյակը, նաև իրավունք` պատվերների ընդունման հայտարարություն տալու Ախուրյան թերթում։
Մեխանիկական գործարանի սովետի շունչը
Տայոնց գործարանի հենց դիմաց մեխանիկական գործարանն է, որը, ի տարբերություն նախորդի, ոչ միայն ավելի լավ է պահպանված, այլև մասամբ աշխատում է։ Այն հիմնադրվել է 1912 թվականին, որպես գյուղատնտեսական տեխնիկա արտադրող գործարան։ «Խոտհավաք մեքենաներ, գյուղատնտեսության համար այլ անհրաժեշտ իրեր են սարքել։ Այդ գյուղատնտեսական մեքենաները նույնիսկ միջազգային մրցույթում են մրցանակ շահել»,-պատմում է Զաքարյանը։ Խորհրդային տարիներին գործարանն ավելի է ընդլայնվել, ավելացել են նոր մասնաշենքեր, աշխատակիցների համար նույնիսկ ակումբ է կառուցվել՝ ֆիլմ ցուցադրելու հնարավորությամբ։
Ըստ որոշ տեղեկությունների` տարածաշրջանի առաջին մանուֆակտուրան է եղել, որը խորհրդային ժամանակահատվածում գործել է որպես լիակատար հաստոցաշինական գործարան: Ալեքսանդրապոլում հիմնադրված գործարանում խորհրդային շունչը պահպանվել է մինչև մեր օրերը՝ Լենինի նկարով ու սովետական մեծ պաստառներով։
«Հաստոցները, պլակատները`ամբողջը սովետական ժամանակաշրջանի են։ Միգուցե հաստոցների մի մասը ավելի հին են, չեմ կարող ասել, բայց հիմնական մասը խորհրդային տարիներից են մնացել, իսկ այդ ժամանակ 25 տոննա քաշով պրեսներ են արտադրել»,-ասում է գործարանի աշխատակից Մարտուն Հովակիմյանը՝ ցույց տալով Գերմանիայից ներմուծված 1946 թվականի հաստոցը։
Ավելի ուշ, թեև քաղաքի այլ տարածքում բացվում է գործարանի նոր մասնաշենք՝ դառնալով գլխավոր գործարան և ունենալով մոտ չորս հարյուր աշխատակից, այս հատվածը մնում է ու շարունակում է գործել՝ 150-200 աշխատակիցներով։ «Ունեցել ենք նաև պատվերներ, որոնք արտահանվել են մինչև Ճապոնիա»,- ասում է Մարտուն Հովակիմյանը։
ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Ավետիսյանների ընտանիքի (գործարանը սեփականաշնորհել են և տնօրինում են մինչ այսօր) ջանքերով գործարանը պահպանվեց, և այժմ արդիականացման աշխատանքներ են ընթանում: Գործարանի որոշ հատվածներ վարձակալությամբ է տրված, իսկ մյուս մասը պատվերների դեպքում աշխատում է՝ արտադրելով մետաղական, խառատային ու ֆրեզային դետալներ։
