Վերջին ամիսներին Հայաստանում թրենդային են դարձել ամբողջ աշխարհում հայտի «Pop it» խաղալիքները, որոնք նախատեսված են երեխաների նյարդերը թուլացնելու համար։ Սակայն համացանցում այս խաղալիքների հանդեպ ծնողների կարծիքները խիստ հակասական են։ Օրեր շարունակ Facebook սոցիալական ցանցի հայկական տիրույթի մի շարք խմբերում ծնողներն ահազանգում են, որ նշված խաղալիքները «խիստ վտանգավոր» են երեխաների համար և խանգարում են ուղեղի բնականոն աշխատանքին։
Sputnik Արմենիան խաղալիքի օգուտների և վնասների մասին խոսել է հոգեբանական գիտությունների թեկնածու, հոգեբան Անի Խուդոյանի հետ։
«Երբ մարդու հոգին լարված է, մարմինը փորձում է հանգստացնել այն։ Շատերն անգիտակցաբար կրկնվող գործողություն են անում, որպեսզի լարվածությունը թուլացնեն։ Ելնելով այդ առանձնահատկությունից խաղալիք արտադրողները ստեղծել են Pop it–ն ու դրա նման խաղալիքներ, որոնք նյարդերը հանգստացնող ազդեցություն ունեն»,–ասում է հոգեբանը։
Նրա խոսքով` այլ հարց է, թե արդյո՞ք երեխաներն այնքան լարված իրավիճակում են, որ անհրաժեշտ է նրանց նյարդերը թուլացնել։
«Ես փորձել եմ մի փոքր հետազոտություն անել այն ծնողների հետ, որոնց երեխաները խաղում են «Pop it»–ով։ Կարող եմ ասել, որ դա ընդամենը թրենդային խաղալիքի մակարդակից ավել չի անցել ու որևէ բացասական ազդեցություն այս պարագայում դժվար թե նկատվի։ Երեխան ուզում է կամ ունի «Pop it» , որովհետև դրանից ունի իր ընկերը, դասարանցին... Ծնողները փաստում են, որ երեխաներն այդ խաղալիքը 1-2 անգամ օգտագործելուց հետո ուղղակի մի կողմ են դնում, այնուհետև պարզապես ասում, որ իրենք էլ դրանից ունեն։ Կա տեսակետ, մտահոգություն, որ այդ խաղալիքը անջատում է երեխայի ուղեղը, չի թողնում, որ այն լավ աշխատի։ Կարճ ասեմ` դա այն խաղալիքը չէ, որի հետևանքով երեխան կկտրվի աշխարհից։ Ուղղակի եթե երեխայի մոտ նյարդային լարվածություն կա, այս խաղալիքը կարող է թեթև, աննշան դրական ազդեցություն ունենալ»,–նշում է մասնագետը։
Բայց նման խաղալիքները հակացուցուցված են հատուկ կարիքներ ունեցող երեխաներին, որոնք չափազանց դյուրագրգիռ են։
«Օրինակ` աուտիզմով երեխաները ուրախանում են կրկնվող գործողություններից, կարող են ձեռքերը թափահարել, ծափ տալ, նրանց դեպքում նման խաղալիքը հակացուցված է, դա կարող է երեխայի մոտ ստիմային վարքի (ինքնախթանում) առաջացմանը նպաստել, երեխան դրանից ոգևորվում է, ու նորից սկսում են ստիմերը ակտիվանալ»,–զգուշացնում է Խուդոյանը։
Հոգեբանի խոսքով` երեխաների հետ աշխատանքում իրենք էլ են լարվածությունը արհեստականորեն թուլացնող խաղեր կիրառում։
Օրինակ` փուչիկի մեջ ալյուր են լցնում, երեխան լարվածության ժամանակ այն սեղմում–թողնում է, կամ լոբին խառնում են ձավարի հետ, երեխային խնդրում են` դրանք իրարից առանձնացնի և այլն։
Խուդոյանը շեշտում է, որ երեխաների ագրեսիվ վարքի պատճառները պետք է հասկանալ, հետո միայն փորձել նրան օգնել։ Իսկ ամենաառաջին պատճառը հենց ծնողի վարքի ընդօրինակումն է։
«Եթե ծնողը երեխայի հետ բղավելով է խոսում, ապա երեխան կրկնօրինակում է։ Եթե չի կարող ծնողի վրա բղավել, բղավում է ընկերոջ կամ խաղալիքի վրա։ Ամերիկացի հոգեբան Ալբերտ Բանդուրան «Բոբո» տիկնիկի փորձով ապացուցում է, որ երեխան ագրեսիվ վարքը ընդօրինակելու հատկություն ունի. երեխան նստում է մեծ էկրանի դիմաց և նայում, թե ինչպես է մեկ այլ երեխա ծեծում տիկնիկին, դրանից հետո երեխային տալիս են այդ նույն տիկնիկը ու սպասում, թե նա ինչ պետք է անի։ Երեխան սկսում է ծեծել տիկնիկին։ Այսինքն` նախադպրոցական տարիքում երեխայի ընդօրինակման ֆունկցիան շատ զարգացած է»,–ասում է մասնագետը։
Նրա խոսքով` նախ պետք է հասկանալ, թե ծնողների մոտ ինչն է առաջին հերթին ագրեսիա առաջացնում։ Առաջին տեղում համացանցն է, որտեղ կա հսկայական տեղեկատվություն։ Ծնողների մեծ մասը չի տարբերում ճշտված լուրը չճշտվածից, անընդհատ սթրեսի մեջ են ընկնում, դրան գումարվում է երկրի դրությունը, հետպատերազմական իրավիճակը, ընտանեկան խնդիրները և այլն։
Համացանցի պատճառով մի շատ վատ էֆեկտ է տարածվում մարդկանց մեջ` իրենց ընտանիքը լավն է, մերը` վատը։ Օրինակ` երբ կինը համացանցում տեսնում է ինչ–որ մեկին ամուսնու հետ ջերմ գրկախառնված, մտածում է, որ ինքն այդպիսի նկար չի կարող հրապարակել, որովհետև գուցե բավարար սիրված չէ, ու նրա մոտ արդեն սթրես է սկսվում։ Այդ պահին մարդու մոտ ներքին չարություն է կուտակվում։
Հոգեբանը բացատրում է, որ ստեղծված իրավիճակը իրականում շատ հեշտ է հաղթահարել։ Պետք է ընդամենը դուրս գալ համացանցից և ժամանակը հատկացնել սեփական երեխային, ընտանիքին, իսկ համացանցը օգտագործել որպես կարճ ժամանակում տեղեկություն ստանալու միջոց։
Մասնագետի խոսքով`երկրորդ կարևոր գործոնը, որը ազդում է երեխայի վրա, նրա նայած մուլտֆիլմներն են, յութուբյան տեսանյութերը։
«Ցանկացած մուլտֆիլմ, տեսանյութ կարող է ունենալ բացասական հետևանք, եթե ծնողը չի բացատրում երեխային դրա իմաստը։ Եթե երեխայի համար մուլտֆիլմ եք միացնում ու գնում եք ձեր գործերն անելու, ու երեխան 2-3 ժամ նայում է, օրինակ, թե ինչպես է Մաշան («Մաշան և արջը» մուլտֆիլմի գլխավոր հերոսը ) չարություններ անում, ապա նա անգիտակցաբար դա կրկնելու է, բայց եթե ծնողը նստի երեխայի կողքին, բացատրի, թե ինչն է ճիշտ, ինչը` սխալ, ապա երեխան վատ բանը չի անի։ Այստեղ կրկին պետք է խոսել Ալբերտ Բանդուրան «Բոբո» տիկնիկի երկրորդ փորձից, որի ժամանակ ծնողը երեխային բացատրում է, որ մյուս երեխան սխալ է անում, երբ ծեծում է տիկնիկին, ու երբ տեսանյութից հետո երեխային նույն տիկնիկը տալիս են, նա այլևս տիկնիկին չի ծեծում»,–բացատրում է Խուդոյանը։
Հոգեբանը երեխաների ագրեսիայի 3–րդ պատճառը համարում է համակարգչային «կռիվ–կռիվ» խաղերը, որոնք ուղղակի չեն կարող ագրեսիա չառաջացնել։ Իհարկե դրա հակատեսությունն էլ կա. որոշ մասնագետներ նշում են, որ երեխաները խաղի միջոցով դուրս են հանում իրենց ագրեսիան, բայց հետազոտություններն այլ բան են ցույց տալիս։
Փաստ է, որ միայն 6-7 տարեկանում է երեխայի մոտ ձևավորվում տրամաբանական մտածողությունը, ու նա սկսում է ինքնուրույն վերլուծություններ անել, թե որն է ճիշտ, որը` սխալ, բայց մինչ այդ, երեխային պետք է օգնել։ Երեխայի դաստիարակության համար բաց թողնված տարիները, ոչ բավարար ուշադրությունը անդառնալի հետևանքներ կարող են ունենալ։
Ինչպես ազատվել սթրեսից ու նյարդային լարվածությունից․ 6 արդյունավետ միջոց
