Օրինակ` մեր ամենասիրած պնդումներից մեկը. «Առանց կրակ ծուխ չի լինում»։ Իմաստը սա է՝ Պողոսն, իհարկե, ինձ վրա ազնիվ մարդու տպավորություն է թողնում, բայց եթե մեր հարևան Սոնիկը հաստատ ասում է, որ Պողոսը կաշառակեր է, ուրեմն մի բան գիտի, որ ասում է։ Սոնիկենց տուն ախր այնպիսի հայտնի բարձրաստիճան պաշտոնյաներ են գալիս, որ նրա տեղեկացվածությանը ուղղակի հնարավոր չէ կասկածել։
Բայց այսօր թույլ տվեք անդրադառնալ համատարած տարածում ստացած մեկ այլ արտահայտության. «Պատմությունն ամեն ինչ դնում է իր տեղը»։ Տո ոչ մի բան էլ իր տեղը չի դնում, բացի գեղեցիկ խոսքերից՝ տակը ուրիշ բան չկա։ Հեռու չգնանք։ Երևի ինքներդ էլ ամեն օր մտնում եք Ֆեյսբուք ու տեսնում, թե ինչպես են իրար կոկորդ կրծում նրանք, ովքեր մեր այսինչ նախկին ղեկավարին կա՛մ աստվածացնում են, կա՛մ էլ դույլերով կեղտաջուր լցնում վրան։ Հիմա կասեք՝ բայց այդ գործիչները դեռ չեն դարձել պատմություն, որը նրանց իրենց տեղը պիտի դնի։ Շատ լավ, էդ դեպքում անդրադառնանք աշխարհի ամենահայտնի գործիչներից մեկին՝ Նապոլեոնին, մանավանդ, որ հենց այսօր՝ մայիսի 5-ին, լրանում է նրա մահվան 200-ամյակը։
Պատկերացնո՞ւմ եք՝ երկու դար է անցել, իսկ նրա գործունեությունն ուսումնասիրող գիտնականներն ու մասնագետները 180 աստիճանով տարբերվող գնահատականներ են տալիս։ Կան, իհարկե, անհերքելի փաստեր՝ նա ստեղծեց հզոր բանակ, շրջանառության մեջ դրեց հռոմեական իրավունքի վրա հիմնված քաղաքացիական օրենսդրությունը, որից մինչև հիմա օգտվում են բազմաթիվ երկրներում։ Մինչև Նապոլեոնը Ֆրանսիան քանդվող պետություն էր, իսկի բյուջե չուներ, հասարակությունը պառակտված էր։ Նապոլեոնը միավորեց բոլորին՝ քաղաքական և հասարակական գործիչներին, գիտնականներին, զինվորականներին, ազնվականներին ու նոր բուրժուազիայի ներկայացուցիչներին։
Նա անձամբ զբաղվում էր ֆինանսական և հարկային հարցերով, նույնիսկ ամենաչնչին գողացված գումարները գանձարան էր վերադարձնում։ Ավելին՝ առաջին հայացքից անկարևոր թվացող հարցերն էր կարգավորում։ Երբևէ մտածե՞լ եք, թե ինչպես են համարակալված շենքերը մեր փողոցներում՝ մի կողմում միայն կենտ համարներն են, մյուսում՝ միայն զույգերը։ Ախր սա էլ է Նապոլեոնի գաղափարը։
Պառլամենտական վարչապետի զարմանահրաշ կյանքը. հրաժարական ես տալիս ու շրջանցում մայր օրենքը
Հիմա հակառակ կարծիքը։ Մի անգամ Հինգերորդ հանրապետության առաջին նախագահ Շառլ դը Գոլը մտնում է իր կառավարության մշակույթի նախարար, հայտնի գրող Անդրե Մալրոյի առանձնասենյակը և տեսնում է, որ նախարարը Նապոլեոնի մասին գիրք է կարդում։ «Ի՞նչ գնահատական կտաս Նապոլեոնին», հարցնում է նախագահը։ Եվ գրողը պատասխանում է. «Շատ մեծ խելքի տեր մարդ էր, բայց փոքր հոգի ուներ»։ Ֆրանսիացի նախարարի գնահատականի երկրորդ մասի հետ միանգամայն համաձայն է պատմական գիտությունների դոկտոր Ալեքսանդր Չուդինովը, որն ասում է. «Իսկապես, փոքրոգի էր Նապոլեոնը։
Նրա համար մարդիկ ոչինչ չարժեին, նա նրանց վերաբերվում էր արհամարհանքով և մանիպուլյացիայի էր ենթարկում։ Շատ հեշտությամբ ու մեծ ոգևորությամբ ստում էր։ Խոստումներ էր շռայլում` նախօրոք իմանալով, որ չի կատարելու դրանք։ Իսկ երբ հասկացավ, որ իր արշավը դեպի Մոսկվա ավարտվելու է լիակատար ձախողմամբ, պարզապես փախավ Ֆրանսիա` ծանրագույն վիճակում թողնելով բանակը»։
Գիտնականը նաև էսպիսի մի օրինակ է բերում, որը, նրա կարծիքով, օգնում է բացահայտել Նապոլեոնի օգտագործած հնարքները։ Սիրիական արշավի ժամանակ բանակում ժանտախտ բռնկվեց։ Նապոլեոնը խստորեն արգելեց բժիշկներին խոսել այդ մասին, որպեսզի բանակում խուճապ չառաջանա։ Բայց հետո հիվանդների թիվն այնքան աճեց, որ նրանց պարզապես ճանապարհին էին թողնում։ Ի՞նչ արեց Նապոլեոնը։ Ասաց՝ բժիշկներն են մեղավոր, որ ժամանակին չեն բացահայտել հիվանդությունը։ Այսինքն`ամենածանր պահերին այդ մարդը մեղքը բարդում էր ուրիշների վրա, պնդելով՝ ես մեղավոր չեմ, նրանք են կրում պատասխանատվությունը։
Չգիտեմ, թե որքանով է բնորոշ Նապոլեոնի օրինակը, համենայնդեպս, թույլ տվեք մի խորհուրդ տալ՝ երբ հերթական անգամ կորոշեք արտասանել այդ գեղեցիկ բառերը՝ «Պատմությունն ամեն ինչ դնում է իր տեղը», չմոռանաք նաև Հովհաննես Թումանյանի ասածը, որն իմ կարծիքով, շատ ավելի ճիշտ է արտացոլում իրականությունը. «Աշխարհքում հաստատ մի բան կա մենակ, այն է, որ հաստատ ոչ մի բան չկա»։
