Ալեքսանդր Խրոլենկո, ռազմական վերլուծաբան
ԱՄՆ-ի Արիզոնա նահանգի «Յումա Ռեյնջ» ռազմափորձարանի երկնքում ԱՄՆ-ի ծովային հետևակի կորպուսի F-35B կործանիչ-ռմբակոծիչը խոցվել է սեփական կրակոցով, երբ բեկորային-ֆուգասային զինամթերքը պայթել է ավիացիոն հրանոթից դուրս գալուց անմիջապես հետո: Ինքնաթիռը ֆյուզելաժի (հիմնական մասի) զգալի վնասվածքներ է ստացել։ Օդաչուն չի տուժել, նրան հաջողվել է մեծ դժվարությամբ F-35B-ը վերադարձնել ավիաբազա: Նախնական գնահատականներով, վնասը կազմում է ավելի քան 2,5 մլն ԱՄՆ դոլար: Պատմությունը տարօրինակ է, գրեթե անհավանական։
Ծովային հետևակի համար F-35B-ի կոնֆիգուրացիան հագեցվում է 25 մմ տրամաչափի GAU-22/A Gatling (GPU-9/A) ավիացիոն հրանոթով, որը տեղակայվում է կորպուսի ներքևի մասում։ «Յումա Ռեյնջ» զինափորձարանի երկնքում օգտագործվում էին PGU-32/B SAPHEI-T կիսազրահահար բեկորա-ֆուգասային հրկիզող-լուսահետքային զինամթերքներ։ Սովորաբար դրանց պայթուցիչն աշխատում է թիրախը խոցելուց հետո, ոչ մեծ ընդմիջումով։ Ծովային հետևակի կորպուսի պաշտոնական ներկայացուցիչ, կապիտան Էնդրյու Վուդը հայտնել է, որ հետաքննություն է ընթանում. վարկածներից մեկը կործանիչի զինանոցում պատահաբար հայտնված անորակ զինամթերքն է։ Ամեն դեպքում, «A դասի միջադեպը» հաստատում է F-35-ի խնդիրների համալիր բնույթն ու տեխնոլոգիապես հում լինելը։
Lockheed Martin-ի կողմից մշակված «հինգերորդ սերնդի» F-35 Lightning II քիչ նկատելի բազմաֆունկցիոնալ կործանիչ-ռմբակոծիչը լավ նկատելի է հավանական (բարձր տեխնոլոգիական) հակառակորդի ռադարների էկրանին, նախապես պարտության է դատապարտված 4+ սերնդի առավել արագընթաց և մանյովրային կործանիչների հետ օդային մարտում, և ոչ մի անգամ մարտական միջավայրում չի ապացուցել ցամաքային թիրախների խոցման բարձր արդյունավետությունը:
F-35-ի կառուցվածքի հիմնային թերություններն այնքան զգալի են և այնքան չշտկվող, որ Պենտագոնը 20 տարվա ընթացքում՝ 2000թ․-ի առաջին թռիչքից ի վեր այդպես էլ չի արտոնել F-35А (ռազմաօդային ուժերի համար), F-35В (ծովային հետևակի կորպուսի համար), F-35С (ռազմածովային նավատորմի համար) մոդիֆիկացիաների սերիական արտադրությունը։ Պատահական չէ, որ ԱՄՆ-ի եվրոպացի դաշնակիցները ձգտում են ցանկացած հարմար պատճառաբանությամբ հրաժարվել թանկարժեք և անօգուտ կործանիչները ձեռք բերելուց։ Մեծ Բրիտանիան, օրինակ, մարտին 65 տոկսով կրճատել է F-35В-ի պատվերները՝ «տնտեսական ճգնաժամի պատճառով»։
Աղետ՝ «գլխապտույտի» պատճառով
Ի տարբերություն եվրոպական երկրների, Ճապոնիան շարունակում է F-35A կործանիչների արտադրությունը Նագոյայում, Mitsubishi Heavy Industrie գործարանում, ինչը նվազագույն գնային շահույթ է տալիս ԱՄՆ-ից պատրաստի մեքենաներ ստանալու համեմատ։ Մեկ «ճապոնական» F-35-ն արժե 86,3 միլիոն դոլար, բուն ամերիկյանը՝ 86,76։ Ընդհանուր առմամբ պատվիրվել է 147 ինքնաթիռ՝ մոտ 13 միլիարդ դոլար ընդհանուր արժողությամբ։ Միաժամանակ ԱՄՆ-ն Ճապոնիային հասանելիություն չի տվել F-35-ի որոշ զգայուն տեխնոլոգիաներին, իսկ Ճապոնիայի ինքնապաշտպանության օդային ուժեը երբեմն ստիպված են լինում զոհաբերել իրենց օդաչուների համբավը՝ ամերիկյան «անտեսանելիի» «դեմքը պահպանելու» համար։
«Պատերազմի աստվածն» ու Պենտագոնը. ամերիկացիները վազում ու չեն հասնում
2019 թ․-ի գարնանը Միսավա ավիաբազայի մոտ անցկացված վարժական թռիչքի ընթացքում ճապոնական չորս F-35A-ից մեկը ժամում ավելի քան 1000 կիլոմետր արագությամբ թռչելիս Խաղաղ օվկիանոսն է ընկել։ Փորձառու օդաչու, մայոր Ակինորի Հոսոմին ինչ-ինչ պատճառով չի կարողացել կատապուլտով լքել ինքնաթիռը կամ աղետի ազդանշան տալ, կործանիչը պարզապես անհետացել է։ Ավելի ուշ հայտնաբերել են աղետի վայրը, ինքնաթիռի բեկորները և մասնակի՝ օդաչուի աճյունը։
F-35A Lightning II-ը այնպես էր մասերի բաժանվել, որ միջադեպի պատճառների մասին դատելը խիստ դժվար էր։ Դրանից է՛լ ավելի տարօրինակ է թվում Ճապոնիայի Ռազմաօդային ուժերի պաշտոնական հայտարարությունը, ըստ որի՝ աղետի պատճառը օդաչուի գլխապտույտն է եղել։ Աշխարհի ցանկացած բանակում ամենաանհավանական երևույթն է՝ կործանիչի օդաչու, որը գլխապտույտ ունի։ Մյուս կողմից՝ տարբեր երկրներում հաճախ են խնդիրներ ծագում F-35-ի սուպերհամակարգչի հետ։
ԱՄՆ ՌՕՈւ-ի 58-րդ կործանիչ էսկադրիլիայի F-35A կործանիչ-ռմբակոծիչը 2020թ․-ի մայիսին աղետի ենթարկվեց ուսումնավարժական թռիչքի ժամանակ՝ Ֆլորիդայի Էգլին ռազամակայանի մոտակայքում։ Օդաչուն ողջ էր մնացել, և հայտնեց, որ կորցրել է կործանիչի կառավարումը։ Քմահաճ մեքենա է։ Բացի այդ, կարծիք կա, որ F-35-ի օդաչուական խցիկն ու կառավարման սարքավորումները «չափազանց բարձր տեխնոլոգիական» են օդաչուի համար։ Ինչ արժե հենց միայն լրացված իրականության թռիչքային սաղավարտը (400 հազար դոլար արժողությամբ)։
Չնայած Lockheed Martin-ի կողմից ճնշմանը, 2021թ․-ի հունվարին Պենտագոնը կրկին անորոշ ժամանակով հետաձգեց «անտեսանելի» F-35-ների սերիական արտադրության սկիզբը ինքնաթիռի տեխնիկական խնդիրների պատճառով։ ԱՄՆ-ի Ռազմաօդային ուժերի կոշտ դիմակայությունը շարունակվում է 2017թ․-ից, և այն կարելի է հասկանալ։ Ինքնաթիռը օգտագործման համար վտանգավոր է անգամ խաղաղ ժամանակ (վերևում նշված է F-35-ի աղետների բնավ ոչ լիակատար ցանկը)։ «Անտեսանելիի» վիրտուալ առավելությունները չեն դիմանում դաժան իրականության հետ բախմանը․ բարձր արագությունների դեպքում F-35-ը սկսում է քանդվել, և հիմա այն անձնագրով մինչձայնային ինքնաթիռ է՝ կարճ գերձայնային արագացման հնարավորությամբ։
Համակարգային ձախողում
ԱՄՆ-ի ՌՕՈւ-ի համար յուրաքանչյուր ինքնաթիռի գինը նվազեցված է մինչև 80 միլիոն դոլար, և այնուամենայնիվ Պենտագոնում շարունակում են քննադատել F-35-ը՝ դրա «կասկածելի հուսալիության, տեխնիկական սպասարկման շատ բարձր պահանջների և շահագործման մեծ ծախսերի» համար։ Եվ չնայած կործանիչ-ռմբակոծիչը մարտունակ է հայտարարվել և ԱՄՆ ՌՕՈւ սպառազինության մեջ ներառվել է 2014թ․-ին, այն դեռևս «շատ հեռու է բարձր ինտենսիվության մարտերին պատրաստ լինելուց» և «հազիվ թե պատրաստ լինի մինչև 2025 թվականը»։
Հնարավոր է՝ մինչ այդ Ռուսաստանն ու Չինաստանը կսկսեն վեցերորդ սերնդի կործանիչներ արտադրել։ Հիշեցնեմ՝ հենց ՌԴ-ի և ՉԺՀ-ի ռազմական հնարավորությունների և հսկայական տարածքների հաշվարկով է ստեղծվել ամերիկյան F-35 «անտեսանելի հրեշը» (հեռանկարում՝ միջուկային զենքի կրողը)։ Անցած տարվա աշնանը Միացյալ Նահանգներում F-35-ն անվանում էին Ռուսաստանի դեմ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր զենք։
Ե՞րբ օդ կբարձրանա ռուսական ՄիԳ–41 կործանիչը
Պենտագոնի տվյալներով՝ F-35-ի ամերիկյան «պաշարների» գրեթե երկու երրորդը թռիչքի ընդունակ չէ՝ F135 շարժիչի հետ խնդիրների պատճառով։ Եթե ավելի ճշգրիտ՝ խնդիրների կատարման պատրաստ է «կայծակների» ընդամենը 36 տոկոսը։ Աշխարհի պատմության ամենաթանկ զենքի ծրագրի՝ ընդհանուր 1,7 տրիլիոն դոլար արժողությամբ F-35 Joint Strike Fighter-ի կոնցեպտուալ, համակարգային, տեխնոլոգիական և լոգիստիկ աղետն ավելի է խորանում թերֆինանսավորման պատճառով․ եղած-չեղած 10 միլիարդ դոլար է պակասում։ Իսկ ժամանակը «անտեսանելիի» դեմ է աշխատում։
F-35-ի անկատարությունն ակնհայտ դարձավ դեռևս 2008թ․-ին, «Թայվանի նեղուցի պատերազմի» համակարգչային սիմուլյացիայի ժամանակ, որը ստեղծել էին RAND-ի վերլուծաբաններ Ջոն Սթիլիոնն ու Հարոլդ Պերդուեն (մարտական փորձով նախկին ռազմական օդաչուներ)։ Ամերիկյան «կայծակները» բազմափուլ ճակատամարտը չորրորդ սերնդի չինական կործանիչներին պարտվեցին երկու անգամ (F-35-ները լիովին ոչնչացվեցին)։
Վերլուծաբաններն ապացուցում էին, որ նոր կործանիչ-ռմբակոծիչը ունակ չէ դիմակայել հավանական հակառակորդի ժամանակակից ինքնաթիռներին և աննշան դեր է խաղալու․ «Զիջում է արագացման հարցում, զիջում է ուղղահայաց արագության հարցում, զիջում է հնարավորությունների հարցում։ Բացի այդ, ցածր առավելագույն արագություն ունի։ Չի կարող գրոհել ուղղահայաց հարթություններում»։ Սակայն դա չկանգնեցրեց գլոբալ, տրիլիոնանոց արժեքով և պաթոլոգիաներով նախագծի իրականացումը։
Ամերիկացիների նախնական ցանկությունը՝ ֆիզիկայի օրենքներին հակառակ «երեքը մեկում» ինքնաթիռ ստանալ (սովորական՝ ՌՕՈւ-ի համար, տախտակամածային՝ ՌԾՈւ-ի համար, ուղղահայց թռիչք-վայրէջքով՝ Ծովային հետևակի կորպուսի համար), F-35 Lightning II-ին դատապարտում է «արկածների» շարունակականության՝ խաղաղ ժամանակ, և պարտության՝ բարձր տեխնոլոգիական հակառակորդի հետ ռազմական դիմակայության դեպքում։
«Անտեսանելիները» համառորեն վաճառելով դաշնակից երկրներին՝ կարելի է գոնե ֆինանսական կորուստներից խուսափել։
Շարունակելի։
