Հայաստանի կառավարությունը, ավելի կոնկրետ` ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունը, որոշել է աշխուժացնել Հայաստանում 2019թ–ից ի վեր լճացման մեջ գտնվող ավտոմեքենաների առևտուրը։ Այդ նպատակով մշակվել է օրենսդրական նախագծերի մի ամբողջ փաթեթ` սկսած հարկային արտոնություններից մինչև վաճառող–գնորդ քաղաքակիրթ հարաբերությունների ներդրում։
Դրա համար առաջարկվում է հայաստանյան ավտոշուկայում ներդնել աշխարհի զարգացած երկրներում արդեն վաղուց լայնորեն կիրառվող Trade-in համակարգը։ Սա այն համակարգն է, որի օգնությամբ քաղաքացիներն իրենց օգտագործված ավտոմեքենաները հանձնում են տվյալ մակնիշի արտադրողի հայաստանյան պաշտոնական ներկայացուցչին ու դրա փոխարեն գնում նորը` վճարելով գնային տարբերությունը։ Ներկայացուցիչն էլ հետագայում վերանորոգում է օգտագործված ավտոմեքենան ու վերավաճառում` շահավետ պայմաններով շահույթ ստանալով։
Հանուն ճշմարտության նշենք, որ հայաստանյան ավտոսրահներում գնորդներին այսօր էլ են նման գործարք առաջարկում, բայց ցանկացողներն այնքան էլ շատ չեն։ Արդյունքում նոր ավտոմեքենաները տարիներով մնում են սրահներում, փողոցներն էլ ողողված են հին ու անսարք մեքենաներով։
Օրենսդրական նախաձեռնության հեղինակները վերլուծել են իրավիճակն ու պարզել` ամբողջ գաղտնիքը հարկային գործող օրենսդրության մեջ է։
Բանն այն է, որ այսօր գործող օրենքով հին ավտոմեքենան նորով փոխարինելու դեպքում ավտոսրահը դրա դիմաց մի քանի անգամ է հարկվում։ Նախ վճարում է հին ավտոմեքենայի գնման արժեքի 20%-ի չափով, ապա արդեն վերավաճառելիս` վաճառքի գնի տարբերության 20%-ի չափով, և երրորդ անգամ` ևս 10 տոկոսի չափով` որպես ԱԱՀ, քանի որ հանդես է գալիս քաղաքացու անունից` որպես հարկային գործակալ:
Այս խնդիրը լուծելու համար էկոնոմիկայի նախարարությունն առաջարկում է նվազեցնել ավտոմեքենաների Trade-in համակարգով կատարվող գործարքների հարկերը։ Նոր ավտոմեքենաների հետ փոխանակված հին ավտոմեքենաների վաճառքի դեպքում ավտոարտադրողների պաշտոնական ներկայացուցիչներին առաջարկվում է ԱԱՀ-ով հարկել ոչ թե ավտոմեքենայի վաճառքի ամբողջ գնի, այլ միայն դրա ձեռքբերման և օտարման արժեքների տարբերության 20 տոկոսի չափով։ Իսկ ավտոմեքենան գնող քաղաքացիների նկատմամբ կիրառվող եկամտային հարկի 10% դրույքաչափն ընդհանրապես առաջարկվում է չեղարկել։
Էկոնոմիկայի նախարարությունն այս փոփոխություններով հույս ունի քաղաքացիների համար բարենպաստ պայմաններ ստեղծել իրենց հին ավտոմեքենաները վաճառելու համար, իսկ երևանյան ավտոսրահներին`խթանել ավտոմեքենաների քաղաքակիրթ առևտուրը։
Բացի այդ, ոլորտի մասնագիտացված կազմակերպությունները կկարողանան ներգրավվել օգտագործված ավտոմեքենաների առուվաճառքի շուկայում, ինչը զգալիորեն կբարելավի շուկայի որակական մակարդակը, քանի որ երկրորդական շուկայում այսօր շրջանառվող ավտոմեքենաների զգալի տոկոսը, մեղմ ասած, արդեն օգտագործման համար պիտանի չեն։
Օրենսդրական այս փոփոխություններով ՀՀ կառավարությունը հուսով է վերականգնել Հայաստանի ավտոբիզնեսի դիրքերը նաև ԵԱՏՄ շուկայում։
2020թ–ի հունվարի 1-ից ի վեր համաշխարհային ավտոարտադրողների`ՀՀ-ում գործող պաշտոնական ներկայացուցիչները ԵԱՏՄ իրենց գործընկերների համեմատ հայտնվել են ոչ մրցակցային պայմաններում, քանի որ Ռուսաստանում, Բելառուսում ու Ղազախստանի Trade-in համակարգն արդեն մի քանի տարի գործում է և ուղեկցվում անհամեմատ ավելի ցածր հարկերով։
Հիշեցնենք` 2015-2019թթ–ին Հայաստանում ավտոմեքենաների ներկրումն ու վաճառքը բավական մեծ չափերի էր հասել ԵԱՏՄ–ի տրամադրած արտոնյալ պայմանների շնորհիվ, ինչի արդյունքում ներկրման հարկը, ի տարբերություն ԵԱՏՄ անդամ այլ երկրների, Հայաստանում անհամեմատ ավելի ցածր էր։
Պաշտոնական տվյալներով` միայն 2019թ–ին Հայաստան է ներկրվել 159 000 մեքենա, որոնց մեծ մասը վերավաճառվել ու արտահանվել է ԵԱՏՄ երկրներ։ Իսկ շուրջ 40 000–ն առ այսօր մնում է Հայաստանում ու փորձ է արվում դրանք վաճառել արդեն ներքին շուկայում։
Բանն այն է, որ Հայաստանին տրամադրված արտոնյալ ժամկետի ավարտի հետ ավտոմեքենաների ներկրման մաքսատուրքը 2020թ–ի հունվարի 1-ից ավելացավ` 10%-ից դառնալով 30-50%, որից հետո Հայաստան ավտոմեքենա ներկրելը, առավել ևս վերաարտահանելը դարձավ ոչ շահավետ։
