2020 թվականի դեկտեմբերի 30-ին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հրապարակեց «Հարկային քաղաքականության ճեղքի կրճատմանն ուղղված միջոցառումները հաստատելու մասին» իր որոշումը։
Դրանով վարչապետն առաջարկում էր չեղարկել ավելացված արժեքի հարկի գործող արտոնությունները առողջապահության ու կրթության բնագավառներում` բյուջեի մուտքերն ավելացնելու նպատակով։
Այլ կերպ ասած` եթե բուժծառայությունների ու կրթության դիմաց ՀՀ քաղաքացիներից գանձվող վճարները ԱԱՀ–ով չէին հարկվում, որպեսզի էլ ավելի չթանկանան, ապա այդ որոշման իրագործումից հետո դրանց վրա 20 տոկոս հարկ կկիրառվի։ Արդյունքում կրթության ու առողջապահության վարձավճարները 20 տոկոսով կթանկանան։
Ապագա թանկացումը վարչապետ Փաշինյանը հիմնավորում է նրանով, որ հարկի կիրառման արդյունքում հավաքագրված հավելյալ գումարների հաշվին կավելացվի անվճար մատուցվող ծառայությունների ծավալը։ Ոլորտի մասնագետները, սակայն, վարչապետի լավատեսությունը չեն կիսում։
Թանկ կրթությունը, նույնիսկ անվճար տեղերով, ծառայելու է միայն հարուստների երեխաներին
Կրթավճարների բարձրացման հաշվին բուհերում ավճար ուսուցման տեղերը գուցե և ավելանան, բայց ոչ այնքան շոշափելի չափով։ Այս կարծիքին է կրթության փորձագետ Սերոբ Խաչատրյանը։ Բացի այդ, դրանք, նրա համոզմամբ, միևնույնն է` դարձյալ ծառայելու են ոչ թե անապահով խավերին, ինչպես ներկայացնում է կառավարությունը, այլ դարձյալ հարուստներին։
«Ենթադրենք` այսօր իրավաբանականում ունենք 3 անվճար տեղ։ Թող դառնան 10։ Բայց այդ ավելացած տեղերում էլի ապահով խավի երեխաներն են գալու սովորեն»,– ասում է Խաչատրյանը` հիշեցնելով, որ իրավագիտության, միջազգային հարաբերությունների ու մի շարք այլ ֆակուլտետներ այսօր անհասանելի են ոչ միայն անապահով, այլև նույնիսկ միջին խավի համար։
Դրանցում այսօր գործող վարձավճարները տեսնելով` անապահով ընտանիքների երխաները նույնիսկ չեն էլ դիմում։ Իսկ արդեն բարձր վճարները ևս 20 տոկոսով բարձրացնելը նշանակելու է, որ այդ ֆակուլտետները միմիայն հարուստների երեխաների համար են լինելու։
Իսկ, օրինակ, մասնավոր դպրոցների համար, ըստ փորձագետի, այս նախաձեռնությունը կարող է կործանարար լինել։
«Դպրոցի դեպքում եթե ծնողին գինը ձեռք չտվեց, ինքը կարող է երեխային տանել պետական անվճար դպրոց։ ի տարբերություն բուհերի` դպրոցների դեպքում այլընտրանք կա»,– ասաց Խաչատրյանը։
«Ի՞նչ է լինելու վաղը» հարցի պատասխանը կառավարության որևէ անդամ չի տալիս. Արամյան
Կրթական համակարգի նկատմամբ այսպիսի վերաբերմունքը կրթության փորձագետն անընդունելի է որակում` համեմատություն անցկացնելով դատական ոլորտի նկատմամբ կառավարության վերաբերմունքի միջև։
«Մենք անընդհատ տեսնում ենք, որ Հայաստանում դատարաններ են բացվում, դատավորների թիվն է ավելացվում։ Այսինքն` այնպիսի տպավորություն է, որ կրթության համակարգն օգտագործվում է դատարանների ու դատավորների ծախսերի համար փող գեներացնելու համար»,– ասաց Խաչատրյանը` հավելելով, որ դատավորներին տրվող բարձր կենսաթոշակի ֆոնին դասախոսների թոշակն ուղղակի «ծիծաղելի է»։
Ոչ ոք չի ասում` ես հարուստ եմ, մի հատ իմ կույրաղիքը հանեք
Առողջապահության ֆինանսավորման փորձագետ Սամվել Խարազյանն էլ Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ներկայացրեց հնարավոր թանկացման դեպքում առողջապահության համակարգին սպառնացող ռիսկերը։
Խարազյանի խոսքով` առողջապահության համակարգի ծախսերի 80 տոկոսն այսօր ապահովում են ՀՀ քաղաքացիները` իրենց գրպանից կատարած վճարումներով։ Ընդ որում. առողջությունը, նրա խոսքով, հարուստ ու աղքատ չի տարբերում։
«Որքան էլ որ մարդը հարուստ լինի, միևնույն է, իր առողջական կարիքներն ինքը չի որոշում։ Դա որոշվում է բժշկի ցուցումներով։ Ոչ ոք չի գնում– ասում` ես հարուստ եմ, մի հատ իմ կույրաղիքը հանեք։ Այլ հարց է, որ երբ իրեն իմպլանտ են դնում, ինքը կարող է ասել` ինձ դրեք գերմանական, 1000– եվրոանոց իմպլանտը։ Բայց սա չի նշանակում, թե այդ ծառայությունների հիմնական սպառողները հարուստներն են»,– նշում է փորձագետը` միաժամանակ նկատելով, որ վարչապետի որոշման մեջ որևէ վիճակագրական հիմնավորում չի ներկայացվում, թե համակարգի վճարների որ մասն է հարուստների ու որը` աղքատների ուսերին։
Ինչ վերաբերում է թանկացման փոխարեն պետպատվերով մատուցվող բուժծառայությունների ծավալն ավելացնելու խոստմանը, Խարազյանն այս հարցում էլ թերահավատ է։ Նրա խոսքով` անապահով խավի որոշ ներկայացուցիչներ այսօր էլ զրկված են պետպատվերից օգտվելու իրավունքից։
«Այսօր էլ երրորդ խմբի հաշմանդամներ կան, որ մեզանից հարուստ են, բայց պետությունը նրանց ներառել է պետպատվերի համակարգում և հակառակը` տարբեր խրոնիկ հիվանդություններ ունեցող անապահով անձինք կան, որոնք այդ համակարգից չեն օգտվում։ Դրա համար` հիմք ընդունել, ասել, որ անապահովներին կուղղվի այդ գումարը, դեռ ցուցիչ չէ, որ այդ ամենն արդարացի է լինելու»,– ասաց նա։
Մյուս կողմից, նրա խոսքով, ծառայությունների գնի ավելացումը դեռ չի նշանակում, թե ընդհանուր բյուջեն ևս ավելանալու է, քանի որ ցանկացած թանկացում նախ հանգեցնում է պահանջարկի կրճատման։
«Մարդիկ, որ որոշել էին ինչ–որ ծառայություն ձեռք բերել, կամ բժշկի գնալ, նույնիսկ փող էին հավաքել այդ նպատակով, վաղը եթե թանկացավ, էլ չեն գնալու»,– ասաց նա` միաժամանակ չբացառելով, որ բուժհիմնարկներն էլ իրենց կողմից են այցելուներին չկորցնելու համար դիմելու ծառայությունների որակի հաշվին գինը ցածր պահելու միջոցին։
«Օրինակ` գինը կիջեցնեն, բայց դեղորայքը իրենք չեն գնի, կասեն` դուք գնացեք–առեք։ Այսինքն` ունենալու ենք որակի լուրջ խնդիր»,–ասաց Խարազյանը։
Արդյունքում, նրա կանխատեսմամբ, հիվանդանոցներում դարձյալ կարող է վերականգնվել բուժքույրերին ու հավաքարարներին աշխատավարձ չվճարելու արատավոր սովորույթը, և նրանք դարձյալ ստիպված են լինելու նայել հիվանդի ձեռքին։
Ունենք ոչ թե կառավարման, այլ քաղաքական ճգնաժամ. կառավարման մասնագետ
Առողջապահության ֆինանսավորման փորձագետը համոզված է` կառավարության ծրագրած թանկացումները խոստացված արդյունքին չեն հանգեցնելու. Չի շահելու ո՛չ պետությունը, ո՛չ բուժհիմնարկը, և ո՛չ էլ առավել ևս քաղաքացին, որը փողի պատճառով ստիպված է լինելու հետաձգել բուժումը` ինքն իրեն էլ ավելի վատ վիճակի հասցնելով։
Երբ թանկանում էր դեղորայքը, նախկին իշխանությունն էլ էր խոստումներ տալիս
Առողջապահության ոլորտում ԱԱՀ–ի կիրառման առնվազն մեկ վատ օրինակ Հայաստանն արդեն ունի. 2001թ–ին, երբ դեղորայքի շուկան որոշվեց զրկել ԱԱՀ–ի արտոնությունից, այն ժամանակվա իշխանության արդարացումը ևս հավելյալ գումարներն առողջապահության համակարգին ուղղելն էր։
Բայց դեղերի վրա ԱԱՀ կիրառելուց շատ չանցած` փորձագիտական գնահատականներով` դեղորայքի շուկայի 2/3-ը անցավ ստվերային շրջանառության։ Այլ կերպ ասած` ստվերի հետևանքով բյուջեն շատ ավելի տուժեց, քան պետք է շահեր հարկերի բարձրացման արդյունքում։ Փոխարենը դարձյալ տուժեց շարքային քաղաքացին, որի համար դեղերի գները մեկ օրում բարձրացան 20 տոկոսով։
Մարդիկ նամակ չեն գրում. ինչո՞ւ է «Հայփոստը» բարձրացնում ծառայությունների սակագները
