Անփո՞ւյթ էինք, պարզապես օբյեկտիվորեն շատ ավելի թո՞ւյլ, քան Թուրքիայի աջակցությունը վայելող Բաքուն, թե՞ կողմերից մեկը համոզված էր՝ կտանք հակառակ կողմին այն ամենը, ինչն այդ կողմը իրենն է համարում, ու դրանից հետո հաշտ ու խաղաղ կապրենք դարեր, միգուցե հազարամյակներ շարունակ։ Միայն մենք չէ, որ անընդհատ խորհում ենք այս ամենի մասին։
Օտարերկրյա առաջատար լրատվամիջոցներն էլ փորձում են հասկանալ՝ ինչ կատարվեց, և արդյոք այս պատերազմը վերջինն էր։
Այսօր ուզում եմ ներկայացնել ԲիԲիՍի հեռուստառադիոընկերության վերլուծությունը։ Նախ, ԲիԲիՍի-ն մի դրվագ է հիշեցնում այն ադրբեջանական կինոնկարից, որը նկարահանված է եղել առաջին պատերազմի ավարտից մոտ երեք տարի անց՝ 1997 թվականին։
Խոստովանեմ, կյանքումս ոչ մի ադրբեջանական ֆիլմ չեմ դիտել, բացի «Արշին Մալ Ալանից», որն, իմ կարծիքով, բավական հաջողված երաժշտական կատակերգություն է։ Բայց այն կարճամետրաժ տրագիկոմեդիան, որը հիշատակում է ԲիԲիՍի-ն, ըստ կինոքննադատների, հետաքրքիր սյուժե ունի։ Ղարաբաղյան առաջին պատերազմի ամենաթեժ օրերին ճակատային գծից Բաքու են բերում զինվորի դագաղը։ Բայց պարզվում է, որ սխալ է տեղի ունեցել՝ զոհված զինվորը հայ է։ Թե ինչու են հենց Բաքու բերում հայ զինվորականի դին, միանգամայն բացատրելի է՝ նա Բաքվում էր ապրում պատերազմից առաջ և, բնականաբար,անձնագրում և զինվորական գրքույկում Ադրբեջանի մայրաքաղաքի հասցեն է։ Ի՞նչ կանեիք դուք նման իրավիճակում։
Մի խելապակասի խորհրդով ադրբեջանցիները օրիգինալ ու հետաքրքիր որոշում են կայացնում՝ տանել հայի աճյունը Վրաստան և թաղել այնտեղ։ Համաձայնեք, բավական խորհրդանշական է, որովհետև շատ լավ գիտեք՝ տասնամյակներ շարունակ տարբեր միջազգային կազմակերպությունների նախաձեռնությամբ և ֆինանսավորմամբ Հայաստանի և Ադրբեջանի ներկայացուցիչները բազմաթիվ ու բազմապիսի միջոցառումների են մասնակցել, այսպես ասած, չեզոք տարածքում՝ Վրաստանում։ Սակայն փաստն այն է, որ դա էապես չի նպաստել ժողովուրդների մերձեցմանը։
Առաջին պատճառն այն է, որ այդ նախաձեռնություններում ներգրավված չեն եղել հանրության լայն շերտեր։ Հայաստանցի լրագրող Մարկ Գրիգորյանը, որը տարիներ առաջ եղել է Բաքվում և նույնիսկ հանդիպել է այն ժամանակվա նախագահ Հեյդար Ալիևի հետ, ԲիԲիՍի-ին տված հարցազրույցում արձանագրում է. «Իրականում խաղաղարարության ողջ գործընթացը հանգում էր մարդկանց միջև պարզ շփումներին»։
Սահակաշվիլիի դասերը, կամ «դու մենակ չես, մենակ չես, մենակ չես»
Երկրորդ պատճառը նման միջոցառումներից մեկի կազմակերպիչը այսպես է նկարագրում. «Այստեղ՝ Թբիլիսիում, նրանք այնպես են խոսում և գրում, որ մարդ պարզապես զարմանում է՝ լավ, որքա′ն խորն է այս լրագրողների մեջ նստած հավատարմությունը խաղաղության գաղափարներին։ Բայց հենց նրանք վերադառնում են հայրենիք, կարծես վերափոխվում են, սկսում են հայրենասիրական բաներ գրել և փնովել հակառակ կողմին»։
Ի դեպ, ԲիԲիՍի-ի քննարկման անխտիր բոլոր մասնակիցները ցավով արձանագրել են՝ հակամարտող պետությունների կառավարությունները երբեք չեն աջակցել երկարատև խաղաղությանն ուղղված առանձին նախաձեռնություններին, ինչի արդյունքում ամեն ինչ մնացել է զուտ անձնական մակարդակում, և խաղաղության գաղափարները հանրության լայն շրջանակների սեփականությունը չեն դարձել, այնինչ հիշենք, որ միջնորդները՝ Մինսկի խմբի համանախագահները, շարունակաբար հորդորել են իշխանություններին խաղաղության պատրաստել հենց ժողովուրդներին։
Մարկ Գրիգորյանը փաստում է. «Իշխանությունները երբեք շահագրգռված չեն եղել քաղաքացիական խաղաղարար նախագծերով։ Ես գիտեմ, թե ինչու. որովհետև կառավարությունը մի օրակարգ ունի, իսկ խաղարարները՝ մեկ այլ։ Կառավարության օրակարգը դիվանագիտական բանակցություններն են,և իշխանավորները ամենևին չեն ցանկանում, որ հասարակությունը միջամտի այդ բանակցություններին»։
Եկեք անկեղծ լինենք՝ չի′ կարելի չհամաձայնել քաղաքացիական ակտիվիստների հետ, որոնք երկու կողմից էլ պնդում են, որ այժմ՝ պատերազմից հետո ստեղծված իրավիճակը կարելի է հայելային անվանել, և կողմերը պարզապես փոխանակեցին իրենց ցավը։
Այն փաստարկին, թե այս փոխանակումից հետո, երբ հաղթեց մերթ մի կողմը, հետո նույն ռազմական ձեռքբերումներ ունեցավ մյուսը, Մարկ Գրիգորյանը հակադարձում է. «Պատերազմը ոչինչ էլ չի որոշում, և դժգոհությունը, խնդիրները մնում են։ Պրոբլեմն ընդամենը մի կողմից անցավ մյուս կողմ։ Եվ ցավով կանխատեսում եմ, որ պրոբլեմը մի օր կրկին կվերադարձնի մեզ հակամարտության թեժ փուլ»,- մտավախություն է հայտնում Մարկ Գրիգորյանը։
