ԱՄՆ-ում արդեն հինգ ամիս շարունակ ընթանում է հայկական ալյումինե փայլաթիթեղի գործով քննությունը։ Ըստ դրա արդյունքների ամերիկյան իշխանությունները կորոշեն՝ առհասարակ թողնե՞լ այդ ապրանքը մուտք գործի շուկա, թե՞ միայն սահմանափակել ներկրումը։
Շատերի համար անսպասելի կերպով՝ Հայաստանից ԱՄՆ արտահանման հիմնական բաղադրիչը համակարգչային ծրագրերը չեն, ոչ էլ ծիրանը։ Արտահանման կեսից ավելին ալյումինե փայլաթիթեղն է։ 2000-ականներից, երբ ռուսական «Ռուսալ» կորպորացիան ձեռք բերեց Քանաքեռի ալյումինի գործարանը, այստեղ զգալիորեն աճեցին արտադրության ծավալները, և սկսվեց արտահանում դեպի Եվրամիություն և ԱՄՆ։
Հիմա գործարանում գրեթե 700 մարդ է աշխատում՝ 360 հազար դրամ միջին աշխատավարձով։ Եթե ամերիկյան շուկան (գործարանի արտադրանքի իրացման մոտ 1/3) փակվի, ընկերությունը ստիպված կլինի լիովին կենտրոնանալ ԵՄ-ի վրա, իսկ այնտեղ մրցակցությունը հիմա շատ ավելի կոշտ է, քան առաջ․ այնտեղ դիրքերն ամրապնդում է չինական էժան փայլաթիթեղը, որը դուրս է մղվել ամերիկյան շուկայից։
Չե՞ն օգնում յուրայիններին
Երեք տարի առաջ ԱՄՆ-ն փակեց իր շուկան փայլաթիթեղի չինական արտադրողների համար՝ նրանց համար ներկրման բարձր մաքսատուրքեր սահմանելով։ Չինական գործարանները հսկայական պետական աջակցություն են ստանում, իսկ նրանց արտահանմանը նպաստում է յուանի արհեստականորեն ցածր փոխարժեքը։ Հենց դա էլ հիմք է դարձել ԱՄՆ-ի որոշման համար, քանի որ տեղական արտադրությունը պետությունից որևէ աջակցություն չի ստանում։
Ճիշտ է, դա այնքան էլ այդպես չէ․ համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի ժամանակ ԱՄՆ-ն շահավետ պայմաններով ֆինանսավորեց իր ավտոարտադրողներին՝ 80 միլիարդ դոլարի չափով։
Թվեր և փաստեր. Հայաստանը 6 տարվա ընթացքում որքա՞ն առևտուր է արել ԵԱՏՄ–ում
«Կրայսլերին» պետությունն այն ժամանակ արդեն երկրորդ անգամ էր օգնում (առաջին անգամ՝ դեռ 1979թ․-ին)։
Եթե խոսենք այլ ոլորտների մասին, ապա կառավարությունը նրանց օգնում է անուղղակիորեն՝ շուկայից դուրս մղելով մրցակիցներին։ Չինական փայլաթիթեղի համար շուկան փակելուց հետո գործ բացեցին մյուս երկրներից ներկրողների վրա․ բացի Հայաստանից, այդ երկրներն են Ռուսաստանը, Բրազիլիան, Օմանը և Թուրքիան։ Հայաստանը ԱՄՆ արտահանում է տարեկան 30 միլիոն դոլարի փայլաթիթեղ։ Ամբողջ ամերիկյան շուկայի մասշտաբներում դա մեկ տոկոսից էլ քիչ է։ Բացի այդ, Հայաստանը փաստացի որևէ կերպ չի օգնում իր արտադրությանը՝ ի տաբերություն Թուրքիայի, որտեղ սուբսիդիաները զանգվածային բնույթ ունեն։
Չնայած այս ամենին, երբ ամերիկյան գործարանները բարձրացրին հայկական փայլաթիթեղի հարցը, ԱՄՆ Առևտրի դեպարտամենտը կանգնեց իր արտադրության և իր հարկատուների կողքին (ի տարբերություն Հայաստանի նախկին և ներկա իշխանությունների)։
Զգուշացե՛ք, բենզատար է
Sputnik Արմենիան դիմեց ԱՄՆ Ալյումինի ասոցիացիային՝ խնդրելով հայտնել, թե հայկական գործարանի որ գործողություններում են իրենք անբարեխիղճ մրցակցություն տեսել։
Ասոցիացիայի մամուլի ծառայությունը տեղեկություններ տրամադրեց «Ռուսալ-Արմենալի» հետ նամակագրության մասին (ԱՄՆ միջազգային առևտրի հարցերով վարչակազմին կից ACCESS էլեկտրոնային տվյալների բազայում)։
Պարզվեց, որ հետաքննությունը սկսվել է հետին թվով․ ԱՄՆ Միջազգային առևտրի հանձնաժողովը դեռ նոր պետք է պարզի՝ արդյո՞ք Հայաստանը խախտում է մրցակցությունը։ Դրա համար «Ռուսալ-Արմենալ»-ից արտադրության մասին ամենամանրամասն հաշվետվություն են պահանջել․ ի՞նչ գնով է ընկերությունը ալյումինե կտորներ բերում Ռուսաստանից, ինչքանո՞վ է գնում էլեկտրականությունն ու գազը, որքա՞ն է վճարում աշխատողներին՝ մարդ/ժամ հաշվարկով, ի՞նչ գներով է պատրաստի ֆոլգան ուղարկում Ամերիկա։ Ոչ մի մանրուք չեն մոռացել․ պահանջել են մանրամասնել, թե ինչ մեթոդաբանությամբ է հաշվարկվում արտադրության էներգատարությունը, իսկ եթե գործարանն իր համար բենզին է գնում, ապա՝ մինչև գործարան քանի կիլոմետր է անցնում բենզատարը։
ԱՄՆ Առևտրի դեպարտամենտը հունվարի 4-ին դիմել է «Ռուսալ-Արմենալին»՝ պահանջելով ողջ տեղեկատվությունըտրամադրել նշված ժամկետում, այն է՝ մինչև փետրվարի 5-ը։ Դեպարտամենտը նախնական որոշում պետք է կայացներ մարտի 8-ին, սայց ավելի ուշ ԱՄՆ Ալյումինի ասոցիացիան խնդրել է երկարաձգել այդ ժամկետը մինչև ապրիլի 21-ը։
«Մենք թերություններ ենք հայտնաբերել մեզ ուղարկված (արտասահմանյան գործարաններից՝ խմբ․) տեղեկություններում, և այդ թերությունները նրանք պետք է շտկեն։ Դրա համար Դեպարտամենտը կարող է նրանց նոր հարցումներ ուղարկել և հստակ պարզել, թե ինչ աստիճանի դեմպինգ է թույլ տրվել»,-ասվում է Ասոցիացիայի նամակում։ Այսպիսով, հետաքննություւնը դեռ չի ավարտվել, իսկ Ասոցիացիան արդեն իր արտերկրյա մրցակիցներին մեղադրում է դեմպինգի մեջ։
Մինչդեռ, ինչպես արդեն նշեցինք, Հայաստանի իշխանությունները (ինչպես նախկին, այնպես էլ ներկայիս) լիբերալ տնտեսական մոդելի հոյակապ աշակերտներ են եղել և երբեք, ոչ մի դրամով չեն օգնել մեր գործարաններին․ ո՛չ հարկային արտոնություններով, ո՛չ էլեկտրականության կամ գազի շահավետ սակագներով, ոչ էլ անգամ մասնագետների նպատակային պատրաստմամբ։
Բայց հիմա անգամ դա չի օգնում։
Ի՞նչ վիճակում է մեր տնտեսությունը մտել 2021 թվական
Sputnik Արմենիան դիմել է ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարություն՝ պարզելու համար, թե արդյոք նրանք տրամադրել են ամերիկացի գործընկերներին որևէ բացատրություն։ Առայժմ այդ մասին մեկնաբանություն ստանալ չի հաջողվել։
Ի՞նչ է ազգային անվտանգությունը
Ակնհայտ է, որ գործն ուղղված է ոչ Հայաստանի և ոչ էլ անգամ Ռուսաստանի դեմ (քանի որ բողոքներ են ներկայացրել նաև մյուս երկրների դեմ)։ Ամերիկյան կառավարությունը պարզապես պաշտպանում է իր բիզնեսը (կրկնենք՝ ի հակառակ ՀՀ հին ու նոր իշխանությունների)։
Ամերիկյան տնտեսությամն ամբողջ լիբերալությամբ հանդերձ օտարերկրյա մրցակցության դեմ խիստ միջոցները բացեիբաց ամրագրված են տեղական օրենսդրության մեջ՝ 1962թ․-ի օրենքում (Trade Expansion Act)։ Դրա 232 կետը (Section 232) իշխանություններին թույլ է տալիս հետազոտություն անցկացնել՝ որևէ ապրանքի ներմուծումը չի՞ սպառնում արդյոք ԱՄՆ ազգային անվտանգությանը։ Եթե այո, օտար ապրանքը կարելի է արգելել կամ «շտկումներ կատարել դրանում», ինչպես պարզաբանում է Առևտրի դեպարտամենտը:
Եվ ահա մենք մոտեցանք, թերևս, ամենահետաքրքիր պահին․ իսկ ինչպե՞ս է այդ օրենքում բնութագրվում «ազգային անվտանգություն» հասկացությունը։ Այդ մասին խոսվում է 232 կետին կից բացատրական բուկլետում։
«Հաշվի առնվող ամենակարևոր չափանիշների թվում են ներքին արդյունաբերության բարեկեցության վրա ներմուծման մրցակցության ազդեցությունը, զանգվածային գործազրկության վտանգը, պետական եկամուտների կրճատումը, ներդրումների և աշխատուժի մասնագիտացված աշխատանքային հմտությունների կորուստը»,-նշված է տեքստում։
Այսպիով, ԱՄՆ-ն պաշտոնապես խոստովանում է, որ ազգային անվտանգությունը միայն զենքը չէ։ Եթե դուք մեխանիկներ ու խառատներ, մետալուրգներ և ինժեներներ, ֆիզիկոսներ ու քիմիկոսներ չունեք, փոխարենն ունեք պրոֆեսիոնալ ցուցարարներ՝ դա երկարաժամկետ սպառնալիք է ձեր երկրի համար;
«Հայէլեկտրամեքենա» գործարանի (Խորհրդային Միությունում գեներատորների ամենախոշոր արտադրողներից մեկի) խոշոր արտադրամասերից մեկում հիմա ներկրվող հագուստի պահեստ է։ «Նաիրիտ» գործարանի նախկին մեխանիկներն ու քիմիկոս-տեխնոլոգները հիմա աշխատում են որպես տաքսիստ, դերձակ կամ հավաքարար։ Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանի փակումից հետո մետաղագործ-վարպետները ստիպված են պարտքով հաց գնել խանութից։
Այս ցանկը կարելի է անվերջ շարունակել։ Սակայն Հայաստանում զանգվածաբար շրջանառվող ազգային անվտանգության ուսումնասիրություններից ոչ մեկում ոչ մի բառ չկա այն մասին, թե ինչպես է այս ամենն ազդել և ազդելու երկրի անվտանգության վրա։
