Արցախի պատերազմն ու հետպատերազմական գործընթացները շատ լուրջ ազդեցություն ունեն Հայաստանի հետագա պետականաշինության վրա։ Պատերազմի արդյունքները դեռ մանրամասն կվերլուծվեն, բայց որոշ, և ամենևին ոչ ուրախացնող շեշտադրումներ հիմա էլ կարելի է անել։ Խոսքն իհարկե բանակի մասին է։ Հենց զինված ուժերն են առաջին հերթին իրենց մաշկի վրա զգում հետպատերազմական իրավիճակի ամբողջ «հմայքը»։
Արժե թերևս սկսել սահմաններից՝ «հռչակավոր» սահմանազատումից։ Ադրբեջանին տարածքներ հանձնելու արդյունքում Հայաստանի սահմանը հարևան պետության հետ ավելացավ 528 կմ–ով։ Առաջացան նոր սահմանագծեր, որոնք պետք է կարգի բերել, ընդ որում՝ «կահավորել» ոչ թե խրամատների ու փոսերի սկզբունքով, այլ ժամանակակից ռազմաինժեներական մտքի ստանդարտներին համապատասխան։
Բանակի համար հիմա հատկապես դժվար է նաև այն պատճառով, որ, ինչպես ցույց տվեց Արցախյան պատերազմը՝ քաղաքական ղեկավարությունը ոչ միշտ է ականջ դնում գեներալիտետի խորհուրդներին ու առաջարկներին։ Այլապես, հավանաբար այսքան արագ, գրչի մի հարվածով չէին հանձնվի տասնյակ կիլոմետրով շահավետ դիրքերը։
Պաշտպանական ինստիտուտի փակ լինելու պատճառով մենք չենք կարող տեղյակ լինել բազմաթիվ կուլիսային բանավեճերից, բայց դժվար չէ կռահել, թե բանակին որքան տհաճ անակնկալ մատուցեց երկրի քաղաքական ղեկավարությունը։ Շահավետ դիրքերի կորուստը, երկարած սահմանն ու նոր ինժեներական ամրույթների և կառույցների շինարարության անհրաժեշտությունը մեծ գլխացավանք կդառնա զինվորականների համար, որոնք առանց այդ էլ շոկային վիճակում են և ոչ միշտ են հասկանում քաղաքական գործիչների քայլերի տրամաբանությունը։
Տրամաբանորեն, սխալների ուղղումը պետք է ենթադրի տնտեսության տեղափոխումը ռազմական ռելսերի վրա։ Ամբողջ տնտեսությունը պետք է ենթարկվի պաշտպանությանն ու անվտանգությանը, բայց քաղգործիչների շուրթերից հնչող պացիֆիստական հայտարարությունները, թուրքերի և ադրբեջանցիների հետ առևտուր սկսելու, հաղորդակցությունը բացելու խոստումները հազիվ թե թույլ տան տնտեսության «միլիտարիզացիայի» հույս ունենալ։
Վերևներից ասել են՝ ադրբեջանցիների հետ ինքներդ բանակցենք. շրջափակումից դուրս եկած կամավոր
Հարաբերությունների և հաղորդակցության կարգավորման մասին իհարկե պետք է խոսել։ Բայց միայն այն ժամանակ, երբ հակառակ կողմը պատրաստ է ընդառաջ գնալ, ոչ թե սպառնալ Սյունիքի և Սևանի հետագա գրավմամբ։ Այն իրավիճակում, երբ ադրբեջանցի զինվորները սահմանամերձ տարածքներում ներխուժում են հայերի տները և, սպառնալով հաշվեհարդար տեսնել, դուրս են վռնդում բնակիչներին, իսկ կառավարությունը հանրությանը կերակրում է անվտանգության երևակայական երաշխիքներով, դժվար թե կարելի է սպասել, որ նույն այդ կառավարությունը որակապես նոր բանակ կստեղծի։
Ճգնաժամից դուրս գալու ճանապարհը, կամ որտե՞ղ պետք է ապրի ՀՀ նոր վարչապետը
Քաղաքական ղեկավարության անզորության առաջին նշանները մենք տեսանք Սոթքի ոսկու հանքի դեպքում, երբ ժամանակին օպերատիվ պարզաբանումներ տալու փոխարեն իշխանությունները բարձրաստիճան զինվորականի մամուլի ասուլիս «պատվիրեցին», որը երկար ու տանջալից փորձում էր արդարացնել ադրբեջանցի զինվորականների անսպասելի այցը հանք։
Հետո պարզվեց, որ պետք է հապշտապ սահմանագծում իրականացնել և անել դա GPS-ով, այլ ոչ թե գեոդեզիական քարտեզներով։
Խնդիրը նաև այն է, որ սահմանների սահմանազատման դեպքում Հայաստանի զիջումները բացառապես միակողմանի բնույթ են կրում։ Հակառակ դեպքում Ադրբեջանը պետք է Հայաստանին փոխանցեր Տավուշում իր անկլավները, մասնավորապես՝ Արծվաշենը։ Բայց իհարկե նման բան չի արվում, ինչն էլ ի ցույց է դնում պաշտոնական Երևանի քաղաքական անկարողությունը։
Բանակին շոկային վիճակից դուրս բերելն ու ամրապնդելը մեծ ջանքեր ու ամուր նյարդեր կպահանջի։ Խնդիրն այն է, որ ներքաղաքական ցնցումները, կառավարության և հասարակության գործողությունների քաոսայնությունը ծայրահեղ բացասական ազդեցություն ունեն բանակի տրամադրությունների վրա։ Դավաճանության, բանակի՝ պատերազմին պատրաստ լինել-չլինելու մասին մշտական վեճերը, պատասխանատվությունը զինվորականների վրա գցելու մեր կառավարության ջանքերը ծայրահեղ ճնշող մթնոլորտ են ստեղծում, որը ցավոք, ապագայում կարող է հանգեցնել զինված ուժերից կադրերի փախուստի։
Բանակի մարտունակությունը, ի թիվս այլ գործոնների, ենթադրում է նաև զինվորականների արդյունավետ սոցիալական պաշտպանություն։ Բայց ի՞նչ պաշտպանության մասին կարելի է խոսել, եթե միջին և կրտսեր օղակի սպաների մեծ մասն այսօր խրված է վարկերի մեջ։ Եվ պետությունը մինչև օրս ոչինչ չի արել, որպեսզի իր զինվորականներին դուրս բերի վարկային «կաբալայից»։
«Կոտրված բանակի բարդույթից պետք է ազատվել». Կոտենոկն ասել է` ինչու պարտվեցին հայերը
Ուժերի և միջոցների ներկայիս ծայրահեղ վիճակի պայմաններում թերևս միակ մխիթարությունն ու «օդանցքը» մնում է ռուս սահմանապահների ներկայությունը Սյունիքում և հանրապետության հարավային սահմանների լրացուցիչ ուժեղացումը ռուսական զորակազմի հաշվին։ Ռուսական զորքի ներկայությունն այստեղ ռազմական ղեկավարությանն օգնում է զգալի մարդկային, նյութական և տեխնիկական ռեսուրսներ խնայել, որոնք կկարողանան օգտագործել այլ ուղղություններով։ Թե որքանով իշխանությունը կկարողանա լուծել այս խնդիրը և արդյո՞ք կկարողանա օգտվել ռուսական «բոնուսից»՝ առանձին խոսակցության թեմա է։
