ԵՐԵՎԱՆ, 3 դեկտեմբերի – Sputnik․ Ջո Բայդենի՝ Սպիտակ տուն տեղափոխվելուն ընդառաջ Հյուսիսատլանտյան դաշինքը բարեփոխումներ է նախաձեռնել։ Երեկ ավարտված գագաթնաժողովում արտգործնախարարները վերանայել են կազմակերպության հիմնարար սկզբունքներն ու վերակառուցել են դրա աշխատանքը։ Նույնն են մնացել միայն գլխավոր խնդիրները՝ Ռուսաստանն ու Չինաստանը։ ՌԻԱ Նովոստին փորձել է հասկանալ՝ ինչպես է ՆԱՏՕ-ն պատրաստվում զսպել «ռուսական սպառնալիքը»։
Հարմարեցնել ՆԱՏՕ-ն ճգնաժամերին
Յենս Ստոլտենբերգն առանձնահատուկ ուշադրությամբ էր պատրաստվել արտգործնախարարների հետ տեսակապով անցկացվող նիստին։ Նախարարների մակարդակով հանդիպումը վերջինն է ամենամյա գագաթնաժողովից առաջ, որը նախատեսված է անցկացնել տարեսկզբին։ Նախապես մշակել օրակարգն ու քննարկել կուտակված հարցերը նշանակում է ապահովագրվել մասնակիցների անկանխատեսելի լինելուց։ Հատկապես, որ նման նախադեպեր եղել են։
Օրինակ՝ նախորդ տարվա հանդիպման նախօրեին Էմանուել Մակրոնն ասել էր, որ «ՆԱՏՕ-ի ուղեղը մահացել է»։ Դա վիճաբանության երանգ հաղորդեց քննարկմանն ու խառնեց բոլոր պլանները։ Դաշինքի անդամները միմյանց հերթ չտալով ապացուցում էին Ֆրանսիայի նախագահին ու միմյանց, որ ՆԱՏՕ-ի ներսում ամեն ինչ կարգին է։
Տրանսալտլանտյան համերաշխությանը կասկածամտորեն վերաբերվողներից գլխավոր Դոնալդ Թրամփն էր։ Երբ խոսվում էր Ռուսաստանին, Չինաստանին ու Իրանին զսպելու մասին, ԱՄՆ նախագահը պահանջում էր սկզբում ավելացնել պաշտպանությանը հատկացվող վճարները։ Նա ոչ ռացիոնալ էր համարում պայքարել արտաքին մարտահրավերների դեմ հիմնականում Ամերիկայի ռազմական ներուժի հաշվին։
Առաջիկա գագաթնաժողովում ԱՄՆ-ն ներկայացնելու է Ջո Բայդենը, ու դաշինքի գլխավոր քարտուղարը հույս ունի, որ ամեն ինչ նորից նախկինի պես «նորմալ» կլինի։ Ստոլտենբերգի համար «նորմալն» այն է, որ ամերիկացիները հաստատեն ՆԱՏՕ-ի անդամների հետ ռազմաքաղաքական դաշնակցության կարևորությունը։
Համոզիչ լինելու համար գլխավոր քարտուղարը գագաթնաժողովից առաջ դիմել է վերլուծաբաններին, որ նրանք մշակեն կազմակերպության ներսում եղած խնդիրները, ներկայացնեն դրանց լուծման ուղիներն ու նշեն առաջիկա տասը տարիների խնդիրները։ Ուսումնասիրության արդյունքներն ամփոփվել են «ՆԱՏՕ-2030» խոսուն վերնագրով զեկույցում։
ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարը չի պատասխանել Թուրքիայի վերաբերյալ հարցին
Արտգործնախարարները փորձագետների հենց այդ մշակումներն էին ուսումնասիրում ու շտկում։ Հանդիպման բոլոր մասնակիցները, այդ թվում՝ Ֆրանսիան, խոստովանեցին, որ դաշինքին «ուղեղի մահ» չի սպառնում, բայց բարեփոխումները չեն խանգարի։
«Կարևոր է հարմարեցնել պաշտպանական դաշինքը միջազգային նոր իրավիճակին։ Ճգնաժամային պայմաններում ՆԱՏՕ-ն պետք է օպերատիվ ու համախմբված գործի, նույնիսկ եթե դա կարող է հանգեցնել հիմնարար սկզբունքների խախտման», - նշված է ներկայացված փաստաթղթում։
Զեկույցի հեղինակների առաջարկությամբ՝ ամենակարևոր բանը, որը պետք է վերանայել, վետոյի իրավունքն է․ հիմա ՆԱՏՕ-ի բոլոր անդամները հավասարաչափ են դրանից օգտվում։ «Եթե սահմանափակվի միաձայն քվեարկությունը, լարվածությունը դաշինքի ներսում կնվազի», - կարծում են վերլուծաբանները։
Նախարարներից բոլորը չէ, որ համաձայնեցին նրանց եզրակացությունների հետ, բայց խոստովանեցին, որ գաղափարները նորարարական են։
Ու նորից «Մոսկվայի ձեռքը»
Փոխարենը մասնակիցները համակարծիք էին արտաքին սպառնալիքների հարցում․ տրանսատլանտյան անվտանգության համար լուրջ մարտահրավերներ են շարունակում մնալ Ռուսաստանն ու Չինաստանը։
«Մոսկվան արդիականացնում է միջուկային զինանոցն ու նոր հրթիռներ է տեղակայում ծայր հյուսիսից մինչև Սիրիա ու Լիբիա։ Ռուսական ներկայությունն ուժեղացել է նաև Բելառուսում ու Լեռնային Ղարաբաղում եղած ճգնաժամերի շնորհիվ», - ասել է Ստոլտենբերգը։
«Կրեմլը ձգտում է հեգեմոնիայի նախկին խորհրդային հանրապետությունների հանդեպ ու թուլացնում է դրանց ինքնիշխանությունը։ ՆԱՏՕ-ի համար կարևոր է հարմարվել նոր միջավայրին, ուր վերադարձել է մրցակցությունը մշտապես ագրեսիվ Ռուսաստանի հետ», - գլխավոր քարտուղարին համահունչ ասում են զեկույցի հեղինակները։
«Ռուսական սպառնալիքի չեզոքացման» աշխատանքն արդեն սկսվել է։ Որպես ապացույց Ստոլտենբերգը բերել է Վրաստանի և Ուկրաինայի համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի հետ։ Այժմ երկու պետությունն էլ դաշինքի ընդլայնված հնարավորություններով գործընկերներն են։
Ռուսաստանին զսպելու համար դաշինքը մտադիր է ընդլայնել ներկայությունը Սև ծովում՝ որպես պատասխան «Ղրիմում ռուսական ռազմական ներկայության ուժեղացմանը»։ Մանրամասները դեռ չեն բացահայտվում։
Սևծովյան առաջնահերթություններ
«ՆԱՏՕ-ի գլխավոր խնդիրն է պատրաստվել ԱՄՆ նախագահի փոփոխությանը։ Դաշինքում հույս ունեն, որ Բայդենը կնպաստի համախմբանը, ու Թրամփի օրոք առաջացած խնդիրները կվերանան։ Բայց դժվար թե ԱՄՆ նոր նախագահն ամբողջությամբ հրաժարվի իր նախորդի ժառանգությունից։ Հաստատ կշարունակի պնդել, որ դաշինքի բոլոր մասնակիցները պետք է իրենց ՀՆԱ-ի երկու տոկոսը տրամադրեն դաշինքի պաշտպանական բյուջեին», - կարծում է Միջազգային գործերով ռուսաստանյան խորհրդի գլխավոր տնօրեն Անդրեյ Կորտունովը։
Քաղաքագետը կարծում է, որ Բայդենի գալը չի փոխի ՆԱՏՕ-ի ու Ռուսաստանի լարված հարաբերությունները։ Սակայն հաշվի առնելով Մոսկվայի ներգրավվածությունը միջազգային խնդիրների լայն շրջանակում, դաշինքը չի կարող անտեսել երկխոսությունը թեկուզ զինվորականների մակարդակով։
ՆԱՏՕ-ի օրակարգում սևծովյան խնդիրների առկայությունը Կորտունովը բացատրում է Անդրկովկասում Ռուսաստանի աճող ազդեցությամբ։ «Պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղում ու ռուս խաղաղապահներին մուտքը դաշինքի ուշադրությունից չեն վրիպել։ Դա մոտ է Սև ծովի գոտուն, որը ՆԱՏՕ-ի անդամները նաև իրենց շահերի գոտի են համարում։ Մոսկվայի ուժեղանալն այնտեղ նրանք որպես հնարավոր մարտահրավեր են ընկալում։ Այստեղից էլ Սև ծովի տարածաշրջանի կարևորության մասին հայտարարությունները»։
Սակայն փորձագետը վստահ է, որ Ռուսաստանը Սև ծովի ավազանում ՆԱՏՕ-ի համար ռիսկային միակ գործոնը չէ։
«Սև ծովի շրջանում նրանց ամրապնդվելու ծրագրերը կապված են ոչ այդքան Մոսկվայի, որքան Անկարայի հետ, - կարծում է նա, - Չնայած Թուրքիան դաշինքի անդամ է, դրա դիրքորոշումը մի շարք հարցերով տարբերվում է ընդհանուր կարծիքից։ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը տարաձայնություններ ունի Հունաստանի, Ֆրանսիայի, նույնիսկ Գերմանիայի ու ԱՄՆ-ի հետ։ Սակայն ՆԱՏՕ-ն ուզում է Թուրքիային դաշինք վերադարձնել։ Եվս մի նպատակ է՝ կրճատել Թուրքիայի ու Ռուսաստանի հետագա մերձեցումը»։
ՆԱՏՕ-ն մտահոգված է արցախյան էսկալացիայով ու կողմերին կոչ է անում դադարեցնել կրակը
ՆԱՏՕ-ում սևծովյան օրակարգը շարունակում է առաջ տանել նաև Ուկրաինան։ Փորձագետի կարծիքով՝ դաշինքի հետ հարաբերությունների գլխավոր թեման լինելու է Ռուսաստանի ռազմական ներկայությունը Ղրիմում։ «Թերակղզու վրա նոր օբյեկտների կառուցումը Կիևը ներկայացնում է որպես տրանսատլանտյան անվտանգության սպառնալիք։ Ուկրաինայի իշխանությունը շարունակելու է պնդել, որ Ղրիմում ռուսական մարտական համակարգերի տեղակայումը առանձնահատուկ ուշադրություն պահանջող խնդիր է», - չի բացառում Կորտունովը։
Հրաժեշտ տալ պատրանքներին
ՆԱՏՕ-ի ուշադրությունը Սև ծովի տարածաշրջանին կսատարի նաև Թբիլիսին, վստահ է Հասարակական գործերի վրացական համալսարանի պրոֆեսոր Տորնիկե Շարաշենիձեն։ Նա բացատրում է դա Հարավային Օսեթիայում ռուս զինվորականների ներկայությամբ։
«Վրաստանը վաղուց պատրանքներ չունի այն մասին, որ միջնաժամկետ հեռանկարում ՆԱՏՕ-ի անդամ կդառնա։ Այնուամենայնիվ փորձում է ընդլայնել համագործակցությունը դաշինքի հետ», - նշում է Շարաշենիձեն։
Նա խոստովանում է, որ պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղում ուժեղացրել է Ռուսաստանի դիրքերը Անդրկովկասում։ Ու ավելացնում է․ «Հայաստանն ունի դաշնակից՝ Ռուսաստանը։ Ադրբեջանն ունի Թուրքիան։ Այդ պետությունների միջև փաստացի ռազմական դաշինք է ձևավորվել։ Վրաստանը նման դաշնակից չունի, մնում է հույսը դնել ՆԱՏՕ-ի վրա»։
Լսելի չէ ՆԱՏՕ-ի ձայնը, բավականաչափ լսելի չէ Եվրամիության ձայնը. Սարգսյանը` պատերազմի մասին
Չնայած հռետորաբանությանը՝ ո՛չ Վրաստանը, ո՛չ էլ, ընդհանուր առմամբ, Սև ծովի տարածաշրջանը, փորձագետի խոսքով, առաջնահերթ խնդիրներ չեն։ ՆԱՏՕ-ի անդամների համար հիմա ամենակարևոր խնդիրը Բայդենի հետ երկխոսություն հաստատելն է։ Ու եկող տարվա սկզբին նախատեսված գագաթնաժողովն առաջին փորձությունը կլինի։
