Ալեքսանդր Խրոլենկո, ռազմական վերլուծաբան
Ռուսական խաղաղապահ առաքելությունը Լեռնային Ղարաբաղում առանձնանում է բարդագույն լոգիստիկայով։ Ստեփանակերտի օդանավակայանի վերականգնումն ու արդիականացումը թույլ կտա ընդունել Ռուսաստանի ՌՏՈւ ռազմատրանսպորտային ինքնաթիռները, նոր գործողությունների հնարավորություն կտա, զորախմբի մատակարարման հետ կապված բազում խնդիրներ կլուծի։
Ղարաբաղը Հայաստանին կապում է միայն հինգ կիլոմետր լայնություն ունեցող Լաչինի միջանցքը։ Ճանապարհն այժմ ռուս խաղապահաների հսկողության տակ է, բայց ամեն դեպքում տարածաշրջանում իրավիճակի հնարավոր սրման դեպքում այն չափազանց խոցելի է։ Ադրբեջանին Լաչինի փոխանցումից հետո հեռանկարում նոր ճանապարհի (միջանցքի) շինարարություն է։ Սակայն մարդկանց ու բեռների օպերատիվ մատակարարումն արդեն այսօր է անհրաժեշտ։
Ստեփանակերտից Երևան («Էրեբունի» ավիաբազա, «Զվարթնոց») ավտոմեքենայի ճանապարհը 320 կմ է։ Գործողության առաջին օրերին խաղաղապահները հենց այդ ճանապարհով էին Ստեփանակերտ շարժվում։ Հետո՝ նոյեմբերի 28-ին, խառը երթուղի յուրացրին․ բեռներով ու տեխնիկայով վագոնները Ռուսաստանից ժամանում են Բարդա ադրբեջանական երկաթուղային կայարան, որից հետո մեքենաներով ուղղվում են Բարդա – Աղդամ – Ստեփանակերտ երթուղով։ Ամեն դեպքում ճանապարհը երկար է։
Լեռնային Ղարաբաղում ստորաբաժանումների, տեխնիկայի ու բեռների փոխադրումը հարյուրավոր կիլոմետրեր` վերածվում է բարդ զորքային գործողության։ Տարվա մեջ երկու անգամ խաղաղապահների անձնակազմի ռոտացիա է լինելու։ Տարածաշրջանում իրավիճակի բարդացումը կարող է լրացուցիչ ուժեր ու միջոցներ պահանջել։ Միաժամանակ Ստեփանակերտից ինը կիլմետր հեռավորության վրա կա օդանավակայան, որը տեսականորեն կարող է ծանր ռազմատրանսպորտային ավիացիա ընդունել։
Որքա՞ն ժամանակ կպահանջվի Լեռնային Ղարաբաղն ականազերծելու համար
Այստեղ չվերթերը դադարել են 1990-ականների սկզբին՝ մարտական գործողությունների պատճառով։ Օդանավակայանի ենթակառուցվածքը տուժել է Ադրբեջանի կողմից հրթիռակոծության հետևանքով 2020 թվականի սեպտեմբերին ու հոկտեմբերին։ Թռիչքուղու երկարությունը 2200 մետր է։ Տեղանքի ռելիեֆը թույլ է տալիս անհրաժեշտության դեպքում ևս 1000 կիլոմետրով երկրարացնել այն ու կողքին նորը կառուցել։ Կարող է պարզվել, որ Ստեփանակերտի օդանավակայանի վերակենդանացմումն ու արդիականացումն ավելի թանկ չէ, քան տարիներ շարունակ երկար չվերթերի գինը, ժամանակի և ուժերի ահռելի ծախսը։ Օդանավակայանը կարող է նաև քաղաքացիական բեռների տեղափոխման լոգիստիկ կենտրոն դառնալ ու ապագայում կարևոր բաղադրիչ լինել Լեռնային Ղարաբաղի տնտեսական աճի համար։
Երկար ու վտանգավոր ճանապարհ
Ռուս խաղաղապահները 23 դիտորդական կետում շուրջօրյա ռեժիմով հսկում են Ղարաբաղում հրադադարի ռեժիմի պահպանումը, ապահովում են Լաչինի միջանցքով ավտոտրանսպորտի երթևեկության ու տեղի բնակչության տեղափոխության անվտանգությունը։ Նոյեմբերի 14-ից սկսած` ավելի քան 26 հազար փախստական իրենց տուն են վերադարձել։ Տարածաշրջանում ակտիվորեն աշխատում են ռուս սակրավորները, ռազմական բժիշկներն ու ԱԻՆ աշխատակիցները։
Խաղաղապահ խնդիրների լուծումը մշտական շարժունակություն է պահանջում։ Ղարաբաղյան պատերազմի դադարեցման մասին Ռուսաստան-Ադրբեջան-Հայաստան եռակողմ հայտարարության հիման վրա Մոսկվայի և Բաքվի ստորագրած հատուկ արձանագրությունը նախատեսում է Ադրբեջանի ու Հայաստանի միջև տրանսպորտային շփման ապաարգելափակումը։ Ակնհայտ է, որ այդ փաստաթուղթը հանում է արգելքները ոչ միայն երկրի վրա, այլև երկնքում` նկատի ունենալով չվերթերը Ստեփանակերտի օդանավակայան։ Ուղիղ չվերթը Ռուսաստանից կարող էր վերացնել լոգիստիկայի ու մատակարարման շատ խնդիրներ, նոր գործողությունների հնարավորություն կտար խաղաղապահների 15-րդ զորախմբավորման համար։
Արցախում խաղաղությունը երերուն է, կամ «նոր աշխարհի» վտանգավոր անորոշությունները
Ավելի վաղ Վրաստանն Ադրբեջանի ու Հայաստանի խնդրանքով բացել է իր օդային տարածքը ռուսական ռազմատրանսպորտային ավիացիայի համար։ Ռազմատրանսպորտային ավիացիայի ինքնաթիռները չվերթեր էին իրականացնում դեպի Երևան, հետո՝ տեխնիկայով անխուսափելի ու երկար երթ դեպի Ստեփանակերտ։ Այժմ ճիշտ ժամանակն է ամբողջովին ապաարգելափակելու տարածաշրջանի երկինքը։ Դա կարող է օգտակար լինել նաև Ադրբեջանին` Նախիջևան տանող ճանապարհի կառուցման համար։
Փակ երկինք
Ստեփանակերտի օդանավակայանը վերանորոգվում էր և պատրաստ էր արդեն 2012 թվականին ինքնաթիռներ ընդունելու։ Դա տեղի չունեցավ Բաքվի դիմակայության պատճառով։ Սակայն եռակողմ հայտարարության ստորագրումից և ռուսական խաղաղարար գործողությունների մեկնարկից հետո իրավիճակը տարածաշրջանում արմատապես փոխվեց։
Ժամանակն է վերանայել մոտեցումները թռիչքների անվտանգության նկատմամբ և չեղարկել արգելքները։ Առավել ևս, որ ադրբեջանահայկական «փոխադարձ ստուգարքի» նախադեպեր կան. Բաքվից Նախիջևան չվերթերն իրականացվում են միջազգային միջանցքերով Հայաստանի երկնքում, հայկական ավիաընկերությունները էլ օգտագործում են Ադրբեջանի տարածքի վրայով անցնող միջազգայնորեն պաշտպանված օդային միջանցքները։
Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը դեկտեմբերի 1–ին հայտարարեց. «Կգա օրը, երբ ԼՂ–ում այսօր բնակվող հայերն ու ադրբեջանցիները, որոնք անպայման այնտեղ կվերադառնան, կրկին կապրեն բարիդրացիականության պայմաններում։ Այստեղ լոգիստիկ հարցեր կան, տրանսպորտային հարցեր, էներգետիկ անվտանգություն։ Կդիտարկենք բոլոր այդ հարցերը»։
Սա հուսադրող է։ Եվ եթե բարձրադիր լեռնային տեղանքում գտնվող օդանավակայանը շուտով բացի իր թևերը, դա կօգնի տարածաշրջանային խաղաղությանն ու կայունությանը։
Ղարաբաղում խաղաղապահ գործողության գինն ու վարկանիշը. թվերն ավելի քան խոսուն են
