Արենի
Ճանապարհորդությունը սկսենք Արենի գյուղից, որտեղ գտնվում է համանուն գինու գործարանը: 1994 թվականից գոյություն ունեցող գինեգործարանի պատմությունը տերերը որոշել են հատուկ թանգարանում ցուցադրել:
Մուտքի մոտ հյուրերը հնարավորություն են ստանում համտեսել ազնվական ըմպելիքի անհավանական տեսակներ, որոնց շարքում են ծիրանի, մոշի, բալի, սերկևիլի, ավանդական՝ խաղողի և նռան գինիներ: Այստեղ կարելի է գինի գնել հենց արտադրողից:
Ի դեպ, այստեղ է գտնվում նաև հայտնի Արենի 1 քարանձավը, որտեղ հնէաբանները հայտնաբերել են աշխարհի ամենահին կաշվե ոտնամանը: Այն մոտ 6000 տարեկան է: Հիմա ամենահին կոշիկը Հայաստանի պատմության թանգարանում է, իսկ քարանձավը դարձել է զբոսաշրջային էքսկուրսիաների վայր:
Նորավանք
Իր յուրահատուկ ճարտարապետությամբ հայտնի Նորավանք համալիրը թվագրվում է XIII—XIV դարերով: Սուրբ Աստվածածին հոյակերտ եկեղեցին, որի շինարարությունն ավարտվել է 1339-ին, համարվում է հայ տաղանդավոր ճարտարապետ և մանրանկարիչ Մոմիկի վերջին գլուխգործոցը: Եկեղեցու մոտ նրա փոքր և համեստ դամբարանն է: Օրբելյան իշխանների կառավարման շրջանում եկեղեցին դարձել է խոշոր կրոնական կենտրոն, իսկ ХIV դարում` Սյունիքի եպիսկոպոսների նստավայրն է եղել:
Հրաշակերտ վանական համալիրը հիանալի համադրվում է գեղատեսիլ լանդշաֆտի հետ: Վանական համալիրը ժայռի վրա է կառուցված: Նորավանքը գերում է էներգիայով և շրջակա բնության գեղեցկությամբ:
Տաթև
Տաթևը Հայաստանի հին ու ամենից հայտնի վանական համալիրներից մեկն է, որ իրավամբ համարվում է հայկական ճարտարապետության մարգարիտը: Այստեղ է գործել միջնադարյան Հայաստանի ամենամեծ համալսարանը: IX դարում հիմնադրված Տեթևն այժմ խոշոր զբոսաշրջային համալիրի մաս է, որը ներառում է Տաթևի մենաստանը, «ՏաԹևեր» ճոպանուղին, «Սատանի կամուրջը»:
Եկեղեցու և շրջակա բնաշխարհի ներդաշնակությունը հիանալի մթնոլորտ են ստեղծում` այցելուներին տեղափոխելով հին դարեր, երբ Տաթևը եղել է Հայաստանի հոգևոր և ակադեմիական կարևորագույն կենտրոններից մեկը:
«ՏաԹևեր» ճոպանուղին կառուցվել է 2010 թ.-ին: Այն ամենաերկար հետադարձելի ճոպանուղին է աշխարհում: Ռեկորդային են ոչ միայն օդուղու երկարությունը՝ 5752 մ, այլև ճոպանուղու կառուցման ժամկետները՝ ընդամենը 10 ամիս:
Խնձորեսկ
Այս վայրը հայտնի է իր ժայռային քարանձավներով, որտեղ դեռ անցած դարի կեսերին մարդիկ են ապրել: Քարանձավային քաղաքը Հայաստանի ամենաառեղծվածային վայրերից է:
Հայաստան գալու ժամանակը. հանգիստ, որն անմոռանալի կլինի, կամ որտեղ վայելել ամառը
Ոչ ոք չգիտի, թե երբ են այստեղ հայտնվել առաջին բնակավայրերը: Հայտնի է միայն, որ երեք–չորս հազարամյակ առաջ մարդիկ այստեղ ապրել են բնական քարայրներում: Ամենայն հավանականությամբ, նրանք որսորդներ են եղել: Ժամանակի ընթացքում մարդիկ սկսել են զբաղվել անասնապահությամբ, հողագործությամբ և կիրճով վերև բարձրացել` խորը անցքեր փորելով ժայռերի մեջ: Քարանձավի մուտքը գտնվել է 20-30 մետր բարձրության վրա: Մարդիկ իրենց տներ են մտել ճոպանների օգնությամբ:
Քարանձավ-բնակարանն ունեցել է երդիկ, խորը փորված հոր` մթերք պահելու համար և ժայռափոր դարակներ: Կան նաև երկհարկանի և եռահարկ «տներ», որտեղ ապրել են այն ժամանակվա իշխանները:
Գինի ու քամանչայի թանգարան․ Աշտարակում գտել են գաստրոնոմիական մայրաքաղաք դառնալու բանալին
Խնձորեսկում շատ հետաքրքիր է բացառիկ կախովի կամուրջը, որը հայտնվել է 2012 թվականին: Դրա շնորհիվ զբոսաշրջիկները հիմա կարող են այցելել ոչ միայն քարանձավի մի մասը, այլ նաև անցնել նրա հակադիր կողմը: Պետք է նշել, որ այստեղ կարելի է հիանալ հիասքանչ մայրամուտով և մթնշաղով, երբ ամպերը փափուկ վերմակի նման գրկում են լեռները և կիրճը:
Քարահունջ
Քարահունջ կամ Զորաց քարեր հնագույն մեգալիթյան համալիրը հաճախ համեմատում են անգլիական Սթոունհենջի հետ: Մ.թ.ա 5–րդ հազարամյակով թվագրվող Քարահունջը, ամենայն հավանականությամբ, հնագույն աստղադիտարան է:
Նոր բացահայտում. Քարահունջը միակը չէ, Հայաստանի տարածքում նման կառույցները մի քանիսն են
Համալիրը գտնվում է ծովի մակարդակից 1770 մետր բարձրության վրա, բրոնզե դարի ժամանակաշրջանի բնակավայրի մոտ և կազմված է բազմաթիվ կանգնած քարերից, որոնց մի մասի վերին հատվածում կլոր անցքեր են արված:
Պատմաբանները հակված են մտածելու, որ Քարահունջը նախապատմական մարդկանց համար դամբարանատեղի է ծառայել: Որոշ գիտնականներ կարծում են, որ համալիրն աշխարհի ամենահին աստղադիտարանն է: Այստեղ ուսումնասիրությունները շարունակվում են, իսկ Զորաց քարերի շուրջ վեճերը չեն դադարում:
.jpg){kind=link}